Βία και Πολιτισμός – «Οδοιπόρε, ο δρόμος σου είναι τα βήματά σου»

Παγκόσμια και ενδημική είναι η οικονομική, πολιτική και πολιτισμική κρίση. Κατεύθυνση της τεχνολογίας –που μόνον ουδέτερη δεν είναι, όπως λανθασμένα πίστευαν πολλοί προοδευτικοί ή/και αριστεροί– προς την χειραγώγηση των κοινωνιών. Συρρίκνωση των πολιτικών αναστημάτων. Αλλά και θετικές ευκαιρίες και προκλήσεις, τους δρόμους που ανοίγονται και που δεν θα καταφέρουν να οδηγήσουν σε ξέφωτα παρά μόνον αν, με τόλμη και σύνεση, τους περπατήσουμε, ακολουθώντας το όμορφο μήνυμα του Ματσάντο: «Οδοιπόρε, ο δρόμος σου είναι τα βήματά σου».

Ο πολιτισμός, η παιδεία, με όλες τις έννοιές της, η πολιτιστική δημιουργία, μας χρειάζoνται. Ως παράγων συνοχής, ως παραγωγός φρονήματος, ως ενέργεια αντίστασης. Απέναντι στην βία, στην βλακεία, στην τρέλα. Ωστόσο, εδώ θα μείνω μόνον σε ένα κεντρικό ζήτημα. Είναι αυτό της αντιμετώπισης του πολέμου και της βίας.

Και πιο συγκεκριμένα της στάσης των καλλιτεχνών και γενικότερα των δημιουργών με κάθε έννοια, αισθητική, κοινωνική, πολιτική, στο ζήτημα της ειρήνης. Της δράσης για την ειρήνη, που πρέπει να την δούμε απαλλαγμένη από όλα τα φθαρμένα στερεότυπα, από όλο το βάρος των κούφιων και ύποπτων τελετουργιών, που αντί να υπογραμμίζουν υποσκάπτουν και συσκοτίζουν την επείγουσα και δραματική της σημασία.

Ο εικοστός πρώτος αιώνας μας είναι αιώνας πολέμων που έχουν πια χάσει ακόμα και τα ιδεολογικά άλλοθι που έθρεψαν τους Παγκόσμιους Πολέμους του εικοστού. Η χώρα μας πλήττεται ήδη από άγριους οικονομικούς και πολιτισμικούς πολέμους, ενώ από τον Βορρά και κυρίως από την Ανατολή βρίσκεται στην μέγγενη των άλλων πολέμων, αυτών που γίνονται με τα όπλα και που γεννούν εκατόμβες νεκρών και εκατομμύρια ξεριζωμένων. Αυτών που ήδη χτύπησαν την πόρτα μας και επιχειρείται να χρησιμοποιηθούν ως όπλο εναντίον μας. Ωστόσο, οι γενικά ορθές αυτές διαπιστώσεις μπορεί να καταστούν αποπροσανατολιστικές και ευνουχιστικές, αν περιοριστούν σε γενικότητες.

Γερμανία και ΗΠΑ αδρανούν μπροστά στον Ερντογάν

Μπροστά μας και μπροστά στους λαούς της ευρύτερης περιοχής μας, ορθώνεται η απειλή της σημερινής Τουρκίας του Ερντογάν, ο οποίος αναρριχήθηκε στην εξουσία, χρησιμοποιώντας την όντως γοητευτική λεοντή ενός δημοκρατικού Ισλάμ, για να καταλήξει σε έναν άκρατο σωβινισμό και σε έναν ιμπεριαλισμό που εμπνέεται από το σουλτανικό ιδεώδες. Δεν είναι τυχαίο ότι χρησιμοποιεί ως δυνάμεις κρούσης τμήματα του ISIS και της Αλ Κάιντα.

Ο Ερντογάν διατείνεται ότι κυβερνά μια ευρωπαϊκή χώρα και συνεχίζει να διεκδικεί την είσοδό της στην ΕΕ. Ωστόσο, αμφισβητεί θεωρητικά και εμπράκτως την συνθήκη της Λωζάνης και θεμελιώνει πολιτικά τις συστηματικές εισβολές σε ξένα εδάφη με τα επιχειρήματα είτε της ασφάλειας της χώρας του είτε ακόμη και του γεγονότος ότι κάποιες άλλες χώρες, όπως η Λιβύη, ήταν κάποτε μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Από την πλευρά της, η ΕΕ, με πρωτοπόρο την Γερμανία, και οι ΗΠΑ αποδέχονται αυτές τις τουρκικές εισβολές και κοιτούν να τις αξιοποιήσουν γεωπολιτικά ή οικονομικά. Λησμονούν το πόσο τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούνται θυμίζουν ανησυχαστικά εκείνα με τα οποία, με ανοχή και πάλι των υπόλοιπων Ευρωπαίων, ο Χίτλερ είχε καταλάβει την Αυστρία και την Τσεχία.

Κίνημα ειρήνης απέναντι στη βία

Υπάρχει πρωταρχικό και επείγον συμφέρον της Ελλάδας να συμβάλλει με όλες τις δυνάμεις της σε ένα ουσιαστικό δημιουργικό και μαχητικό κίνημα ειρήνης, αξιοποιώντας τους όποιους ξένους φίλους και τον μείζονα Ελληνισμό στην Κύπρο, στην Ευρώπη, στις ΗΠΑ και όπου αλλού. Κίνημα που θα απευθύνεται όχι μόνον στους ισχυρούς και τους κυβερνώντες, αλλά και σε όσους και όσες διαθέτουν ανακλαστικά υπεύθυνων και ενεργών πολιτών. Για να έχει κάτι τέτοιο αποτέλεσμα, πρέπει να βρεθεί μια νέα γλώσσα.

Η απαραίτητη και επείγουσα εύρεση αυτής της νέας γλώσσας είναι θέμα πολιτικής, αλλά και πολιτισμικής δημιουργίας. Τίποτε δεν εγγυάται αλλά και τίποτε δεν απαγορεύει την δημιουργία της γλώσσας αυτής. Τα προηγούμενα έχουν υπάρξει. Τέτοια ήταν η πρωτοβουλία των Σικελιανών με τις γιορτές των Δελφών πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο που δυστυχώς αγνοήθηκε από το τότε ελληνικό κράτος.

Ήταν ένα κεφαλαιώδες κίνημα όχι μόνον αισθητικό αλλά και εξόχως πολιτικό κατά του επερχόμενου πολέμου, που οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις αρνούνταν να δουν ότι πλησιάζει. Τέτοιο ήταν το κίνημα των Λαμπράκηδων, κίνημα πολιτισμικό, δημοκρατικό, αριστερό, αντιιμπεριαλιστικό, που η δικτατορία του απαγόρευσε να δώσει τους καρπούς που μπορούσε.

Υπάρχουν οι δημιουργοί αυτοί που θα κατορθώσουν να συνθέσουν την μνήμη με την συνείδηση του παρόντος και την πρόγνωση, για να δώσουν τη νέα αισθητική και πολιτική μαζί απάντηση στις σημερινές απειλές; Παρ’ όλο που μπορεί εύλογα να υποστηρίξει κανείς ότι τα τραγούδια, οι ζωγραφιές, τα θεατρικά έργα και οι ταινίες, ή ακόμα και τα πολιτικά και κοινωνικά οράματα δεν σταματούν τους πυραύλους, οι κάθε λογής αγώνες αντίστασης ξεκινούν από το φρόνημα. Και εδώ η πολιτισμική δημιουργία είναι καθοριστική.