Τι προβλέπουν οι “σοφοί” για την επόμενη ημέρα της πανδημίας

Η ακαριαία επικοινωνία των έκτακτων δεινών που αντιμετωπίζει ο πλανήτης έχει πυροδοτήσει μια διεθνή συζήτηση για την επόμενη μέρα γύρω από τέσσερα κεντρικά προβλήματα: Πρώτον, τον έλεγχο του κορωνοϊού με ένα αποτελεσματικό εμβόλιο. Δεύτερον, τον έλεγχο της διασποράς μέσω ενός τσιπ (ενδεχομένως υποδόριο) με τρομακτικές επιπτώσεις στην ελευθερία των πολιτών. Τρίτον, τις επιπτώσεις-αλλαγές που θα προκαλέσει στις οικονομίες η πολύμηνη παύση εργασιών εξαιτίας της πανδημίας. Τέταρτον, τις πολιτικές και γεωπολιτικές επιπτώσεις της υγειονομικής κρίσης.

Είναι προφανές ότι κανείς δεν μπορεί να έχει τις σίγουρες απαντήσεις. Οι πολιτικοί ηγέτες εμφανίζονται ως πραγματιστές και ανθρωπιστές λέγοντας μισές αλήθειες, μάλλον λιγότερο κι από μισές. Ο Ιταλός Ρέντζι έντρομος έκανε έκκληση να ανοίξουν τα εργοστάσια στις 12 Απριλίου. Στην Ευρώπη περιμένουμε να δούμε αν θα κάνουν πίσω οι Γερμανοί για το ευρωομόλογο, ενώ περιμένουμε την πρωτοβουλία Μακρόν-Τραμπ που υποτίθεται ότι θα δώσει μια ευρύτερη λύση στην οικονομική κατάρρευση.

Από την πλευρά τους οι διανοούμενοι και οι στοχαστές, πλην ελαχίστων, ψελλίζουν διάφορα επί διαγραμμάτων, παίζοντας είτε ενσυνείδητα, είτε ασυνείδητα το παιγνίδι της εξουσίας. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του αμερικάνικου Foreign Policy. Σ’ ένα εκτενές ρεπορτάζ με τίτλο “Πώς θα μοιάζει ο κόσμος μετά την πανδημία του κορωνοϊού”, παρουσιάζεται η γνώμη δώδεκα στοχαστών. Το συμπέρασμα είναι ότι η πανδημία θα αλλάξει τον κόσμο για πάντα, δηλαδή αυτό που ξέρουμε εδώ και μερικές βδομάδες.

Οι αισιόδοξοι και οι μετριοπαθείς

Ο Shivshankar Menon ελπίζει ότι η πανδημία μπορεί να χρησιμεύσει ως χρήσιμος σκοπός για να αλλάξει την πολιτική μας, τόσο εντός των κρατών όσο και μεταξύ τους. Η πανδημία δεν είναι ακόμα το τέλος ενός διασυνδεδεμένου κόσμου. Η ίδια η πανδημία αποδεικνύει την αλληλεξάρτηση μας. Πιο αισιόδοξος ο Robin Niblett προαναγγέλλει το τέλος της παγκοσμιοποίησης, όπως την γνωρίζουμε.

Οι ηγέτες θα υποχρεωθούν σε αυτοπειθαρχία, προκειμένου να στηρίξουν τη διεθνή συνεργασία και να μην υποχωρήσουν σε αυτονόητο γεωπολιτικό ανταγωνισμό. Ο Nicholas Burns παρατηρεί ότι σε κάθε χώρα, βλέπουμε τη δύναμη του ανθρώπινου πνεύματος. Αυτό που παρέχει ελπίδα σε αυτή την εξαιρετικά απειλητική κρίση είναι ότι οι άνδρες και οι γυναίκες σε όλο τον κόσμο μπορούν να επικρατήσουν μπροστά σε αυτή την τεράστια πρόκληση.

Ο John Allen καταλήγει πως η ιστορία του Covid-19 θα γραφτεί από τους νικητές. Σε κάποιους θα είναι ο οριστικός θρίαμβος για τη δημοκρατία, αλλά σε άλλους θα φέρει αυταρχική επιβολή. Η Shannon K. O’Neil αφουγκράζεται χαμηλότερα κέρδη, αλλά περισσότερη σταθερότητα μεν. Ανησυχεί, όμως, γιατί οι παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού ήδη “καίγονται”, τόσο οικονομικά όσο και πολιτικά.

Οι πραγματιστές και οι απαισιόδοξοι

H Laurie Garrett προειδοποιεί την Αμερική ότι έρχεται το πλήρες lockdown, αν και οι πολιτικοί χρειάζονται τον χρόνο τους για να προετοιμαστούν –φυσικά και ψυχολογικά– για μια ξαφνική διακοπή της ζωής έξω από το σπίτι. Θεωρεί ότι ο παγκόσμιος καπιταλισμός εισήλθε σε μια δραματική νέα φάση, όχι μόνο στο επίπεδο του χρηματοπιστωτικού συστήματος, αλλά και στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού και στα δίκτυα διανομής που είναι εξαιρετικά ευάλωτα στη διατάραξη. Η πανδημία θα οδηγήσει σε μια πιο θεμελιώδη αλλαγή.

Η Kori Schake εκτιμά πως οι ΗΠΑ απέτυχαν στη δοκιμασία διεθνούς ηγεσίας λόγω του στενού συμφέροντος της κυβέρνησής τους. Έτσι, ο Joseph S. Nye, Jr. θεωρεί πως η αμερικάνικη ισχύς θα χρειαστεί μια νέα στρατηγική, καθώς η τρέχουσα στρατηγική εθνικής ασφάλειας που επικεντρώνεται στον ανταγωνισμό μεγάλης ισχύος αποδείχθηκε ανεπαρκής. Ακόμη και αν οι ΗΠΑ κυριαρχούν ως μεγάλη δύναμη, δεν μπορούν να προστατεύσουν την ασφάλειά τους ενεργώντας μόνοι τους. Ο Kishore Mahbubani εκτιμά πως δεν θα αλλάξουν οι παγκόσμιες οικονομικές κατευθύνσεις, απλώς η παγκοσμιοποίηση θα γίνει πιο κινεζοκεντρική.

Ο Stephen M. Walt βλέπει ένα κόσμο λιγότερο ανοιχτό με λιγότερη ευημερία και ελευθερία. Ο Adam Tooze επισημαίνει ότι αν η τελευταία παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 ήταν μια οικονομική καρδιακή προσβολή, αυτή που μόλις άρχισε μπορεί να είναι μια καθολική κρίση του όλου οικονομικού συστήματος. Ο Richard N. Haass βλέπει ότι οι κυβερνήσεις θα διαπνέονται από εσωστρέφεια, πιο σθεναρή αντίθεση στη μετανάστευση, μεγαλύτερες κινήσεις προς την επιλεκτική αυτάρκεια, καθώς και ότι πολλές χώρες θα αντιμετωπίσουν δυσκολίες στην ανάκαμψη και θα εμφανισθούν περισσότερα αποτυχημένα κράτη. Ο G. John Ikenberry με δεδομένη την οικονομική ζημία και την κοινωνική κατάρρευση περιμένει ενίσχυση του κινήματος προς τον εθνικισμό και τη στρατηγική αποσύνδεση.

Έξι προτάσεις

Ο Ted Nordhaus, ιδρυτής και εκτελεστικός διευθυντής του Breakthrough Institute της Καλιφόρνιας που δραστηριοποιείται στις περιβαλλοντικές έρευνες, σε άρθρο του στην επιθεώρηση New Atlantis για την τεχνολογία και την κοινωνία, προτείνει ένα σχέδιο διάσωσης των ζωών και της προετοιμασίας για την ανάκαμψη:

• 1. Απαγόρευση κυκλοφορίας όλων.
• 2. Διάσωση για όλους.
• 3. Μαζική κινητοποίηση για τεστ και θεραπεία.
• 4. Εξαγορές των επιχειρήσεων και των βιομηχανιών που κινδυνεύουν, αντί για διασώσεις.
• 5. Επενδύσεις σε υποδομές με μέτρα για την επιτάχυνση των συμβάσεων, των αδειών, του περιβαλλοντικού ελέγχου και άλλων περιορισμών στην αμερικανική υποδομή και στις πολιτικές δαπάνες.
• 6. Επανεπένδυση στις εταιρείες, στις οποίες μετέχει στο κεφάλαιο η ομοσπανδιακή κυβέρνηση για ανάκαμψη και ανταγωνιστικότητα σε παγκόσμιο επίπεδο βασικών τομέων της αμερικανικής οικονομίας με μικρό κόστος για τους φορολογούμενους.

Στους απαισιόδοξους τοποθετείται και ο Ισραηλινός ιστορικός του πολιτισμού και συγγραφέας Γιουβάλ Νώε Χαράρι σε εκτενές άρθρο του στους Financial Times, με αφορμή την παρακολούθηση των πολιτών μέσω του GPS του κινητού για τον εντοπισμό της διασποράς του ιού από τους φορείς. Επισημαίνει ότι «οι άνθρωποι που καλούνται να επιλέξουν μεταξύ της ιδιωτικότητας και της υγείας, συνήθως επιλέγουν την υγεία».

Φοβάται ότι πολλά από τα βραχυπρόθεσμα έκτακτα μέτρα, θα γίνουν στο μέλλον αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας με την ανάπτυξη εργαλείων μαζικής επιτήρησης σε χώρες που τις έχουν απορρίψει μέχρι τώρα. Όλα μας τα δεδομένα θα αναλύονται βάση αλγορίθμων και θα γνωρίζουν πριν από εμάς για την υγεία μας και για την προσωπική μας ζωή. Και προειδοποιεί να μην παραδώσουμε τις ελευθερίες μας.

Ένας παράξενος πόλεμος

Ο Γάλλος φιλόσοφος Πασκάλ Μπρυκνέρ επισημαίνει ότι «είναι μια δοκιμασία, αλλά χρειάζεται δύναμη ψυχής και αντοχή… Προσωπικά, αμφιταλαντεύομαι μεταξύ αγωνίας και πλήξης. Σκέφτομαι όσους αγαπώ και προσεύχομαι να μην αρρωστήσουν. Είμαστε σε πόλεμο, αλλά για εμάς που βρισκόμαστε στα μετόπισθεν, είναι ένας πόλεμος από τον καναπέ μαζί με το Netflix και το Canal Plus. Παράξενη ιστορική στιγμή, ταυτόχρονα τρομερή και εξωπραγματική» (iefimerida).

Η καθηγήτρια Ψυχολογίας και συγγραφέας Φωτεινή Τσαλίκογλου σε πρόσφατη συνέντευξή της προβλέπει μεγάλες αλλαγές στη ζωή και στη σκέψη μας, καθώς εκτιμά ότι «τινάζεται στον αέρα ο μύθος ενός αυτόνομου, αυτοδύναμου ανθρώπου που αυτάρεσκα κολυμπάει μέσα στην αυτάρκειά του». Διαπιστώνει μεν πως η ανοιχτοσύνη είναι με το μέρος της ζωής, αλλά αναρωτιέται εάν μετά την υγειονομική κρίση «θα είμαστε σκιές του εαυτού μας; Θα έχουμε χτίσει έναν άλλο εαυτό, κάποιες άμυνες που πριν δεν γνωρίζαμε ότι τις έχουμε; Θα έχουμε επιτρέψει στη ρωγμή να διαπεράσει τις σκέψεις μας;» (iefimerida).