Εξεγέρσεις και Παράσιτα – 30 χρόνια “πρόοδος” στη Χιλή

Αυτές τις ημέρες οι εξεγέρσεις και η διάθεση του κόσμου για ξεσηκωμό έχει βίαια κατασταλεί από έναν ύποπτο ιό. Ο κορωνοϊός λειτουργεί ως παγκόσμιο μέσο καταστολής και αυτοπεριορισμού. Όμως, αργά ή γρήγορα κάνει τον κύκλο του, τα προβλήματα θα επανέλθουν οξυμένα και οι πολίτες θα ξαναβγούν νομοτελειακά στους δρόμους. Οι αποφάσεις που θα πρέπει να παρθούν από τις κυβερνήσεις θα είναι ιδιαίτερα σκληρές και όπου υπάρχει ακόμη δημοκρατία, θα χρειαστεί κοινωνικοπολιτική συναίνεση για να νομιμοποιηθούν.

Η κινηματοχρονογραφηματική “τριλογία” Εξεγέρσεις και Παράσιτα προσπαθεί να κάνει ένα flash back στην πρόσφατη ιστορία, ως δίδαγμα για το τι θα ακολουθήσει. Το 1988, οι Χιλιανοί κλήθηκαν να ψηφίσουν “ΝΑΙ”, αν ήθελαν να ανανεωθεί η “θητεία” του Αουγκούστο Πινοσέτ για άλλα οκτώ χρόνια, ή “ΟΧΙ” και να ακολουθήσουν την επόμενη χρονιά ανοιχτές δημοκρατικές εκλογές. Το ιστορικό δράμα “Νο” (2012) του Pablo Larrain, με πρωταγωνιστή τον εξαιρετικό Gael Garcia Bernal, αποτυπώνει με τον καλύτερο τρόπο το κλίμα της εποχής και τις ασφυκτικές πιέσεις που απαιτούσε το δικτατορικό καθεστώς για να επηρεάσει -τελικά ανεπιτυχώς- το αποτέλεσμα.

Ο Bernal παίζει το ρόλο του νεαρού διαφημιστή Rene Saavedra, ο οποίος ενάντια στο αφεντικό του (που δουλεύει για το “ΝΑΙ”) εισηγείται μια νεωτεριστική καμπάνια στο επιτελείο των υποστηρικτών του “ΟΧΙ”. Με τη βοήθεια των μελών της καλλιτεχνικής κοινότητας της χώρας, τρέχουν επί 27 ημέρες μια σειρά από πολύ νεωτεριστικά spots, που σιγά-σιγά αρχίζουν να επηρεάζουν και το μη πολιτικοποιημένο ακροατήριο. Η επιτυχία του βασίζεται σε ένα χαρούμενο concept και όχι στον αναμενόμενο αντιπολιτευτικό καταγγελτικό λόγο. Οι πολιτικοί επιτελείς του “ΟΧΙ” αρχικά είναι πολύ διστακτικοί, φοβούμενοι ότι η προσέγγιση είναι “ελαφριά” για ένα τόσο σοβαρό διακύβευμα. Όμως στο τέλος πείθονται και αυτοί, όπως και μια σειρά αστέρων του Hollywood που συντάσσεται με το “ΟΧΙ”.

Αντίθετα με τη συναισθηματική προσέγγιση των αντικαθεστωτικών, η καμπάνια του “ΝΑΙ” ξεκινά με διαφημίσεις που παραθέτουν μια σειρά στοιχείων που “αποδεικνύουν” το “οικονομικό θαύμα” το οποίο αυτοί ισχυρίζονται πως είχε συντελεστεί στη χώρα. Οι αριθμοί δεν λειτουργούν και αναγκάζονται να αλλάξουν τη στρατηγική τους, παρωδώντας τα σποτάκια του “ΟΧΙ”. Στο τέλος, αποσύρονται όλοι, επιτελείς, σποτάκια και χουντικοί, μαζί με το στρατό που έχει περικυκλώσει τα γραφεία του “ΟΧΙ”, σηματοδοτώντας έτσι την πτώση της χούντας του Πινοσέτ.

Σήμερα, στη Χιλή μετά από τριάντα χρόνια προόδων (;) το “δημοκρατικό project” φαίνεται -για άλλη μια φορά- να κρέμεται από μια κλωστή. Ήταν αυτό που προκάλεσε ένα εκατομμύριο κόσμο να κατακλύσει του δρόμους του Σαντιάγο; Μία αύξηση των 30 πέσος (0,03 του δολαρίου) στα εισιτήρια του μετρό! Είναι δυνατόν; Εύλογα θα αναρωτηθεί κανείς: «Δεν είναι ασήμαντη η αφορμή;». Πιθανόν… Τι οδήγησε τη χώρα στο χάος; Από τη μία οι λάθος αντιδράσεις του προέδρου Σεμπαστιάν Πινιέρα, που επέβαλε με στρατιωτικό νόμο απαγόρευση κυκλοφορίας τις πρώτες ημέρες, ισχυριζόμενος πως η κυβέρνησή του ήταν “σε πόλεμο” με τους διαδηλωτές και από την άλλη οι ατυχείς δηλώσεις του υπουργού Παιδείας, που προκάλεσε τους φοιτητές «να ξυπνάνε πιο νωρίς», για να παίρνουν τα φθηνότερα εισιτήρια της πολύ πρωινής ζώνης. Αυτά όμως ήταν οι αφορμές. Ποια ήταν η βαθύτερη αιτία;

«Δεν είναι 30 πέσος, είναι 30 χρόνια»

Την απάντηση την έδωσε ευθέως ο ίδιος ο κόσμος με το σύνθημα: «Δεν είναι 30 πέσος, είναι 30 χρόνια»! Ουσιαστικά εξέφραζαν μια κραυγή απόγνωσης, που όσο περνούσαν οι ημέρες και αυξανόταν η βιαιότητα των αρχών, έπαιρνε ακόμη μεγαλύτερες διαστάσεις. Σούπερ μάρκετ, φαρμακεία και άλλα εμπορικά καταστήματα έγιναν τα λάφυρα σε ένα απέραντο σκηνικό βίας, φωταγωγημένο από κοκτέιλ μολότοφ και πυρκαγιές. Η χούντα του Πινοσέτ μπορεί να αποτελούσε μακρινή ανάμνηση για τους νέους της χώρας, αλλά τα κοινωνικά κατάλοιπα των ακραίων νεοφιλελεύθερων πολιτικών της ήταν ακόμη υπαρκτά. Το κοκτέιλ της εξουσίας αποτελείτο από συντάξεις πείνας για τους ηλικιωμένους, χαμηλούς μισθούς και αβάσταχτα φοιτητικά δάνεια για τους νεότερους.

Και όλα αυτά συνέβησαν ενώ η Χιλή, από το 1990 και μετά, έχει διανύσει μεγάλη απόσταση στην κατεύθυνση του “εκσυγχρονισμού του πολιτικού της συστήματος και του εκδημοκρατισμού της”. Εύλογα αναρωτιέται κανείς αφού η χώρα έχει προοδεύσει και πολιτικά και οικονομικά, γιατί εξεγείρονται οι πολίτες της; Δεν είναι παράδοξο; Και όμως δεν είναι…

Ξεκινάμε από τα θετικά: η οικονομική ανισότητα στη Χιλή, είτε μετριέται με το “Gini Index”, είτε συγκρίνοντας τα εισοδήματα των πλουσιότερων με τους φτωχότερους, όντως έχει μειωθεί. Ο πρώτος δείκτης ανισότητας τη φέρνει στο 0,45 –έναντι 0,40 της Τουρκίας, 0,38 των ΗΠΑ- όπου 1 η απόλυτη ανισότητα και 0 η ελάχιστη (0,26 η Δανία), ενώ ο δεύτερος έχει πέσει από το 10 στο 8,9 ανάμεσα στο 2006 και το 2017 (το πιο πλούσιο 20% έβγαζε 10 φορές περισσότερα από το φτωχότερο 20%, ενώ τώρα 8,9 φορές). Στη Χιλή μπορεί να υπάρχει ακόμη φτώχεια, αλλά και αυτοί οι δείκτες έχουν πέσει την τελευταία δεκαετία. Είναι μάλλον η πιο εύπορη χώρα της Λατινικής Αμερικής μετά την Ουρουγουάη, και έχει τη μεγαλύτερη μέση τάξη.

Ο μέσος μηνιαίος μισθός σε πέσος έχει επίσης αυξηθεί κατά 4% την τελευταία πενταετία από 340.000 σε 400.000 (περίπου 550 δολάρια). Η δε ανεργία βρίσκεται στο 8% (κοντά στο 20% στην Ελλάδα). Άρα, θα πρέπει να ψάξουμε βαθύτερα και να μην βασίζουμε την ανάλυσή μας μόνο στους αριθμούς για να κατανοήσουμε τα πραγματικά αίτια. Είναι οι αυξημένες προσδοκίες που διαψεύστηκαν; Είναι ο ρυθμός της βελτίωσης πιο αργός από αυτόν που θα ήθελαν οι Χιλιανοί;

Ο Γιάννης Σιώτος, οικονομολόγος με εμπειρία στα κινήματα της Αριστεράς, γράφει πως ναι μεν η ανισότητα υπάρχει, αλλά ταυτόχρονα «τα όρια του τι θεωρούν οι άνθρωποι ανεκτά μετατοπίζονται. Η μεσαία τάξη είναι πλέον πιο μορφωμένη και χάρη στο διαδίκτυο, υπερδιασυνδεδεμένη». Ισχυρίζεται πως, όσο η παγκόσμια οικονομία αναπτυσσόταν τη δεκαετία 2003-2013, η άνθιση αύξανε και την υπομονή της μεσαίας τάξης. Κυρίως λόγω της αύξησης των τιμών βασικών εμπορευμάτων, προστέθηκαν 100 εκατ. πολίτες στις μεσαίες τάξεις της περιοχής. Την επόμενη δεκαετία όμως, οι οικονομίες της Κεντρικής και Λατινικής Αμερικής συρρικνώθηκαν και, μαζί με τις προοπτικές, εξαντλήθηκε και η υπομονή του κόσμου, γι’ αυτό και βγήκαν στους δρόμους.

Οι εξεγέρσεις δεν δημιουργούνται στο κενό

Ο Πινιέρα, ζήτησε καθυστερημένα συγνώμη από τους Χιλιανούς σε τηλεοπτικό διάγγελμα και μαζί εξήγγειλε ένα κοινωνικό πακέτο που περιελάμβανε αύξηση 20% της κατώτατης σύνταξης, αύξηση στον κατώτατο μισθό και μειώσεις στις τιμές των φαρμάκων. Αλλά προφανώς ήταν “too little and too late” (“πολύ αργά και πολύ λίγο”). Το πραγματικό τίμημα της καθυστέρησης ήταν 20 νεκροί, εκατοντάδες τραυματίες και 15.000 προσαχθέντες ή συλληφθέντες. Από τους τραυματισμένους οι 200 έχασαν την όραση τους, καθώς η αστυνομία σημάδευε με πλαστικές σφαίρες τους διαδηλωτές στο κεφάλι!

Στο συλλογικό υποσυνείδητο επανήλθαν με τον πιο βίαιο τρόπο οι μνήμες των αγριοτήτων του Πινοσέτ με τα βασανιστήρια, τις εξαφανίσεις και τις εκτελέσεις. Το “πακέτο Πινιέρα” δεν μπορούσε να είναι αρκετό, όταν το 50% του πληθυσμού εξακολουθεί να μοιράζεται μόλις το 2% του πλούτου της χώρας. Τα νοικοκυριά είναι υπερχρεωμένα και ένας στους τρεις ενήλικες δεν είναι σε θέση να αποπληρώσει τα χρέη του. Πέραν όμως από τα προφανή, τις οικονομικές αδικίες και τις ιστορικές μνήμες που δικαιολογούν το γιατί, αυτό το αρνητικό δίδυμο δεν απαντά στο “τώρα” της κοινωνικής έκρηξης. Οι εξεγέρσεις δεν δημιουργούνται στο κενό. Οι διαθέσεις εκδηλώνονται ανισόμετρα, συσσωρεύονται σε βάθος χρόνου ποσοτικά, και κάποια στιγμή συντονίζονται από μια θρυαλλίδα που μετατρέπεται σε φλόγα και βάζει φωτιά στο status quo.

Ο αναβρασμός μπορεί να βιώνεται ατομικά και εσωτερικά, μέχρι να βρει συλλογική έκφραση. Οι εξεγέρσεις στο Χονγκ Κονγκ, τη Βαρκελώνη, την Ονδούρα, το Ιράκ κ.ά., έχουν διαφορετικά αίτια. Υπάρχει όμως ένας κοινός παρανομαστής. Το κατά Φουκουγιάμα Τέλος της Ιστορίας σίγουρα δεν έχει επέλθει, αντίθετα οι λαοί ανοίγουν συνεχώς νέα κεφάλαια. Ακόμη και στα πιο απίθανα μέρη, ακόμη και οι πιο πειθήνιοι λαοί δείχνουν πως στέρεψαν τα αποθέματα υπομονής τους. Για να δούμε το πώς και το γιατί πρέπει να διασχίσουμε διαγώνια τον αχανή Ειρηνικό και από τη νοτιοδυτική πλευρά του να προσγειωθούμε στη Βορειοανατολική: Άφιξη στη Νότια Κορέα…

Μέρος Β’   Μέρος Γ’