“Ἡ ζωὴ εν τάφῳ” – Η οντολογική ανατίμηση της Φύσης
17/04/2020Βιώνοντας το κατανυκτικό πνεύμα της Μεγάλης Εβδομάδας, αναστοχάζομαι πάνω στους στίχους της πρώτης στάσης από τα Εγκώμια του Επιτάφιου Θρήνου: «Ἡ ζωὴ ἐν τάφῳ, κατετέθης Χριστέ, καὶ Ἀγγέλων στρατιαὶ ἐξεπλήττοντο συγκατάβασιν δοξάζουσαι τὴν σήν. Ἡ ζωὴ πῶς θνῄσκεις; πῶς καὶ τάφῳ οἰκεῖς; τοῦ θανάτου τὸ βασίλειον λύεις δέ, καὶ τοῦ ᾅδου τοὺς νεκροὺς ἐξανιστᾶς. Μεγαλύνομέν σε, Ἰησοῦ Βασιλεῦ, καὶ τιμῶμεν τὴν Ταφὴν καὶ τὰ Πάθη σου, δι’ ὧν ἔσωσας ἡμᾶς ἐκ τῆς φθορᾶς…».
O νους μου περιστρέφεται γύρω από το βαθύτερο νόημα που αποπνέει «ο ενταφιασμός της Ζωής», ο θάνατος του Θεανθρώπου, του Βασιλέα των πάντων. Καταλήγω στην περιγραφική ανάλυση του Παναγιώτη Κονδύλη για την οντολογική ανατίμηση της υλικής Φύσης ως ένα από τα κεντρικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα της νεωτερικότητας. Της προσδίδει τα γνωρίσματα που στην αντίπαλη αντίληψη κατείχε το πνεύμα: Λογική και έλλογα κατανοητή δόμηση, δηλαδή νομοτέλεια.
Συνακόλουθα αντικατάσταση του Θεού από τον Άνθρωπο, εφόσον ο δεύτερος γνωρίζοντας τους νόμους της Φύσης μπορούσε «να την χειρισθεί ως τεχνικός» με τον ευσεβή πόθο να την τιθασεύσει-ελέγξει. Ωστόσο, η εξέλιξη αυτή δεν δύνατο να αναιρέσει την υπαγωγή του ίδιου του Ανθρώπου στη φυσική νομοτέλεια, εξαιρώντας τον από αυτή, «χωρίς να τεθεί σε κίνδυνο ολόκληρη η οντολογική ανατίμηση της Φύσης, την οποία οι Νέοι Χρόνοι χρειάζονταν επειγόντως, τόσο κοσμοθεωρητικά όσο και πρακτικά-τεχνικά».
Απότοκο των παραπάνω ήταν η ανάπτυξη ποικίλων επιχειρηματολογικών στρατηγημάτων για την υπέρβαση της αδιάκοπης σύγκρουσης «μεταξύ αιτιώδους και κανονιστικού στοιχείου, πνεύματος και αισθητού κόσμου», η οποία «τερματίζεται (λογικά) με την κατάργηση του κανονιστικού στοιχείου και του πνεύματος». Έτσι οδηγείται στην «εμφάνιση ακραίων μηδενιστικών τάσεων. Η κρίση των αξιών επιτείνεται ακριβώς στον βαθμό όπου, με βάση τις παραπάνω κοσμοθεωρητικές μετατοπίσεις, διευρύνεται η κυριαρχία πάνω στη Φύση».