“Ναυμαχία” Σπλιτ 1991… Η μεγάλη ήττα του γιουγκοσλαβικού ναυτικού

Η «ναυμαχία» των δαλματικών διαύλων υπήρξε μια από τις λίγες συγκρούσεις στο θαλασσινό στοιχείο κατά τη διάρκεια του πολέμου Σέρβων και Κροατών. Η σύγκρουση διήρκεσε τρεις ημέρες και έλαβε χώρα στις 14-16 Νοεμβρίου 1991. Η σύγκρουση Σέρβων – Κροατών κρατά από τον πρώιμο Μεσαίωνα. Κορυφώθηκε πριν και κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Μετά τον πόλεμο η κατάσταση ηρέμησε υπό το κομμουνιστικό καθεστώς του Κροάτη Τίτο. Μετά τον θάνατό του όμως οι τριβές επανήλθαν.

Το 1990 ξέσπασαν οι πρώτες συγκρούσεις ενώ τον Οκτώβριο του 1991 ξέσπασε επίσημα, ουσιαστικά, πόλεμος μεταξύ του ανακηρυχθέντος ανεξάρτητου κράτους της Κροατίας και της υπό διάλυση Γιουγκοσλαβίας που πλέον αποτελείτο, σχεδόν αποκλειστικά, από Σέρβους και Μαυροβούνιους.

Οι Σέρβοι της Κροατίας που κατοικούσαν στις δαλματικές ακτές εξεγέρθηκαν θέλοντας οι περιοχές τους να παραμείνουν υπό σερβικό έλεγχο. Οι Σέρβοι πολιόρκησαν το Ντουμπρόβνικ κινητοποιώντας και το γιουγκοσλαβικό ναυτικό που ήλεγχαν. Αντίθετα οι Κροάτες, αν και είχαν θέσει υπό έλεγχο μερικά πλοία, βασίζονταν κυρίως στο παράκτιο πυροβολικό τους αποτελούμενο από πυροβόλα των 76, 85, 88, 90 και 100 χλστ. Κυρίως επρόκειτο για παλαιά πυροβόλα αρμάτων, σοβιετικά και γερμανικά του Β’ Παγκοσμίου. Επικεφαλής του παράκτιου πυροβολικού ήταν ο ναύαρχος Σβέτο Λέτιτσα.

Το γιουγκοσλαβικό ναυτικό εφορμά

Για να αποκλείσουν τις κροατικές ακτές οι Σέρβοι χρησιμοποίησαν δύο φρεγάτες, τέσσερις πυραυλακάτους, έξι περιπολικά και τρία ναρκαλιευτικά. Συνολικά συγκεντρώθηκε μια αξιόλογη δύναμη 15 πολεμικών υπό τον πλοίαρχο Ίλια Μπρτσις. Τα σκάφη αυτά σχημάτισαν τρία τακτικά συγκροτήματα.

Την αφορμή της σύγκρουσης πάντως την έδωσαν οι Κροάτες όταν, τα ξημερώματα της 14ης Νοεμβρίου, χτύπησαν με τορπίλη το περιπολικό Mukos και το βύθισαν κοντά στο Μπρατς. Το πλήρωμα του γιουγκοσλαβικού σκάφους ζήτησε βοήθεια και το Τακτικό Συγκρότημα (ΤΣ) «Kaštela» – το ένα από τα τρία – έστειλε το περιπολικό Pionir II προς βοήθεια του πληγωμένου πλοίου ενώ τα άλλα σκάφη του ΤΣ άνοιξαν πυρ κατά των κροατικών παράκτιων πυροβολαρχιών.

Το Mukos βυθίστηκε τελικά στα αβαθή, ενώ τρεις άνδρες τους σκοτώθηκαν. Πάντως τα κροατικά πυροβόλα δεν απάντησαν στα γιουγκοσλαβικά πυρά. Σταδιακά και τα πυρά των πλοίων σταμάτησαν. Οι Γιουγκοσλάβοι έπλευσαν κοντά στο Σπλιτ μεταξύ των νησιών Μπρατς και Σόλτα, αλλά κατόπιν αποχώρησαν.

Μονομαχία πυρών

Τα ξημερώματα της επομένης το ΤΣ «Kaštela» επανήλθε και τα πλοία άρχισαν να βομβαρδίζουν το Σπλιτ σε αντίποινα για την επίθεση στο Mukos. Σύντομα τα κρατικά πυροβόλα απάντησαν και έπληξαν τη ναυαρχίδα του ΤΣ τη φρεγάτα κλάσης Koni VPBR-31 Split. Τότε έσπευσε στην περιοχή και το ΤΣ «Vis». Ένα από τα σκάφη του ΤΣ άνοιξε πυρ εναντίον ενός σκάφους που μετέφερε Ευρωπαίους παρατηρητές.

Σύντομα και το ΤΣ «Vis» άρχισε να δέχεται κροατικά πυρά στα οποία απάντησε. Στο μεταξύ το ΤΣ «Kaštela» απομακρύνθηκε. Λίγο αργότερα γιουγκοσλαβικά εμφανίστηκαν και επιτέθηκαν στις κροατικές θέσεις. Οι Κροάτες κατέρριψαν δύο από αυτά. Στο μεταξύ οι Κροάτες ρυμούλκησαν το ημιβυθισμένο Mukos το οποίο αργότερα επισκεύασαν και ενέταξαν στο ναυτικό τους. Στις 16 Νοεμβρίου εμφανίστηκε στην περιοχή και το τρίτο γιουγκοσλαβικό ΤΣ «Ploče» που μαζί με το ΤΣ «Kaštela» έπλευσαν προς τον δίαυλο μεταξύ των νησιών Χβαρ και Κόρσουλα.

Οι Κροάτες όμως άνοιξαν πυρ και έπληξαν δύο ναρκαλιευτικά. Η φρεγάτα Split απάντησε με τα πυροβόλα της αλλά τα αποτελέσματα ήταν πενιχρά. Σε λίγο άλλο ένα γιουγκοσλαβικό πλοίο επλήγη ο Μπρτσις αποφάσισε να απομακρύνει τα σκάφη του για να αποφύγει τα χειρότερα. Το βαριά χτυπημένο ναρκαλιευτικό Iz όμως προσάραξε και εγκαταλείφτηκε. Και το δεύτερο ναρκαλιευτικό που επλήγη, το Olib βυθίστηκε τελικά ανοικτά του Χβαρ.

Τα αποτελέσματα

Η σύγκρουση έληξε με την ταπείνωση των Γιουγκοσλάβων. Συνολικά έχασαν δύο πλοία (τρία με το Mukos που κυριεύτηκε), δύο αεροσκάφη και 22 άνδρες τους που σκοτώθηκαν. Αντίθετα οι Κροάτες είχαν μόνο εννέα τραυματίες ενώ από τον βομβαρδισμό στο Σπλιτ σκοτώθηκαν δύο ξένοι ναύτες εμπορικού πλοίου. Ο βομβαρδισμός του Σπλιτ θεωρήθηκε από τους Κροάτες έγκλημα πολέμου.

Η ουσία για τους Γιουγκοσλάβους πάντως ήταν ότι το ισχυρό τους – σε σχέση με το ανύπαρκτο του αντιπάλου – ναυτικό τους ηττήθηκε σε μια σύγκρουση όπου έλαμψε η κακή οργάνωση και η στάγδην εμπλοκή των ΤΣ σε τόπο και χρόνο. Έτσι ενώ άλλα πλοία τους δέχονταν σφοδρά πυρά, άλλα δεν έριξαν ούτε μια βολή κατά τη διάρκεια της τριήμερης σύγκρουσης.

Αυτό και μόνο το γεγονός λέει πολλά για το επίπεδο εκπαίδευσης του γιουγκοσλαβικού ναυτικού. Επίσης δεν επετεύχθη συνεργασία με την φίλια αεροπορία προς κατάδειξη και καταστροφή των εχθρικών στόχων. Οι Κροάτες από την πλευρά τους είχαν κάθε λόγο να είναι ευχαριστημένοι. Είχαν καταφέρει με τα «αρχαία» τους πυροβόλα να σταματήσουν τους υπερέχοντες κατά θάλασσα αντιπάλους τους.