Καστριανοί, η οθωμανική φρουρά της Ακρόπολης

Το 1458, οι Οθωμανοί κατέλαβαν το φρούριο της Ακρόπολης, ολοκληρώνοντας την κατάκτηση της Αθήνας και εκδιώκοντας τους Φλωρεντινούς της οικογένειας Ατζαγιόλι, που κατείχαν μέχρι τότε την πόλη για λογαριασμό τους. Οι Τούρκοι, αντιλαμβανόμενοι από την πρώτη στιγμή την στρατηγική σημασία του ιερού βράχου, τοποθέτησαν εκεί μια μικρή, αλλά ικανή στρατιωτική δύναμη. Σχηματίστηκε έτσι η οθωμανική φρουρά της Ακρόπολης, η οποία είχε κυρίως καθήκοντα φύλαξης και αστυνόμευσης.

Η παρουσία της διατηρήθηκε καθ’ όλη την διάρκεια της τουρκοκρατίας, μέχρι την κατάλυση της κυριαρχίας του σουλτάνου και την δημιουργία του νέου ελληνικού κράτους. Οι άνδρες της οθωμανικής φρουράς της Ακρόπολης διέμεναν πάνω στον ιερό βράχο, μαζί με τις οικογένειές τους. Ζούσαν μέσα σε κάτι χαμόσπιτα που ήταν χτισμένα ανάμεσα στα αρχαία μνημεία, αποτελώντας την λεγόμενη συνοικία του κάστρου. Κατά την δεκαετία του 1670, στριμώχνονταν ασφυκτικά πάνω στην Ακρόπολη περίπου 200 κατοικίες Τούρκων στρατιωτών, τους οποίους οι Έλληνες αποκαλούσαν Καστριανούς.

Αρκετοί από αυτούς, προτιμούσαν να ζουν σε σπίτια που βρίσκονταν στην πόλη της Αθήνας και διέμεναν στον ιερό βράχο μόνο τις μέρες που είχαν υπηρεσία. Σύμφωνα με τα οθωμανικά αρχεία και τους διάφορους περιηγητές, η δύναμη της φρουράς στην Ακρόπολη αυξανόταν με το πέρασμα του χρόνου. Έτσι, το 1521 αποτελούνταν από 83 άνδρες, το 1540 από 114, το 1667 από 150, ενώ κατά την δεκαετία του 1670 είχε φθάσει τους 300.

Οι πανουργίες του δισδάρη

Πάνω στην Ακρόπολη, εκτός από τους άνδρες της οθωμανικής φρουράς, κατοικούσε και ο δισδάρης, δηλαδή ο διοικητής τους. Η θέση του ήταν ιδιαίτερα προνομιακή, καθώς του παρείχε την δυνατότητα να βγάλει κάποια επιπλέον χρήματα, πέραν από τον κανονικό μισθό του. Ο εκάστοτε δισδάρης εκμεταλλευόταν στο έπακρο το γεγονός ότι πολλοί Ευρωπαίοι επισκέπτες ήθελαν να δουν από κοντά τον Παρθενώνα και τις άλλες αρχαιότητες της Ακρόπολης.

Έτσι, είχε επιβάλει ένα είδος άτυπου εισιτηρίου, το οποίο ουσιαστικά επρόκειτο για εξαναγκασμό σε δωροδοκία. Οι Ευρωπαίοι έπρεπε απαραιτήτως να δώσουν στον δισδάρη ένα μεγάλο σχετικά χρηματικό ποσό για να τους επιτρέψει την είσοδο στον ιερό βράχο. Αν οι ξένοι επισκέπτες δεν διέθεταν αρκετά λεφτά, ο Τούρκος διοικητής έκανε δεκτές και σεβαστές ποσότητες ζάχαρης, καφέ και τσαγιού. Οι δωροδοκίες όμως δεν ήταν το μοναδικό προνόμιο που απολάμβανε ο δισδάρης.

Το σπίτι του ήταν το μόνο που βρισκόταν σε καλή κατάσταση, από όλα όσα είχαν χτιστεί επάνω στην Ακρόπολη, διαθέτοντας μάλιστα και κήπο με κληματαριές και λουλούδια. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι κατά την δεκαετία του 1670, ο δισδάρης είχε μετατρέψει το Ερέχθειο σε κατοικία των συζύγων του. Εκτός από την φύλαξη του ιερού βράχου, κύριο καθήκον της οθωμανικής φρουράς της Ακρόπολης ήταν η επαγρύπνηση για την εμφάνιση κουρσάρικων πλοίων.

Οι πειρατές πραγματοποιούσαν συχνά επιδρομές στην Αττική, ερημώνοντας τα παράλια χωριά και φθάνοντας πολλές φορές ακόμα και μέχρι την Αθήνα. Για τον λόγο αυτό, οι άνδρες της φρουράς εκτελούσαν περιπολίες νυχθημερόν στην Ακρόπολη, κάνοντας τον κύκλο των τειχών της. Η υπερυψωμένη θέση της εξάλλου εξασφάλιζε άνετη θέα μέχρι τον Σαρωνικό κόλπο, στον οποίο συνήθως εμφανίζονταν όσα πειρατικά πλοία είχαν στόχο την Αττική.

Οι θορυθώβεις περιπολίες των Καστριανών

Κατά τις νυχτερινές τους περιπολίες πάνω στον λόφο, οι Καστριανοί στρατιώτες συνήθιζαν να κάνουν επίτηδες πολύ θόρυβο και φασαρία. Σκοπός τους ήταν να δείξουν με αυτόν τον τρόπο ότι η φρουρά παρέμενε ξάγρυπνη, φυλάσσοντας τόσο τον λόφο της Ακρόπολης όσο και ολόκληρη την πόλη. Δεν είναι βέβαια γνωστό αν αυτό γινόταν για να καθησυχαστούν οι κάτοικοι της Αθήνας, ή για να ικανοποιηθούν οι Τούρκοι διοικητές.

Υπάρχουν βέβαια και κάποιες μαρτυρίες που δίνουν μια εντελώς διαφορετική εκδοχή για το συγκεκριμένο τέχνασμα. Σύμφωνα με αυτές, οι Καστριανοί φύλασσαν την Ακρόπολη μόνο την ημέρα. Τις νύχτες παρατούσαν τα πόστα τους και έπεφταν για ύπνο. Στην θέση τους έστελναν τα παιδιά τους, τα οποία περιπολούσαν προκαλώντας όσο περισσότερο θόρυβο μπορούσαν, έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι οι γονείς τους δεν βρίσκονταν στα κρεβάτια τους, αλλά στις επάλξεις!

Το τέχνασμα αυτό γινόταν με ακόμα μεγαλύτερη φασαρία, όταν έφθαναν ξένοι επισκέπτες στην Αθήνα, κάνοντάς τους να πιστέψουν ότι εισέρχονταν σε μια ασφαλή και ευνομούμενη πόλη. Όπως και να’ χε όμως, η οθωμανική φρουρά της Ακρόπολης δεν φαίνεται να ήταν και ιδιαίτερα αξιόμαχη. Τα μέλη της είχαν την αξίωση να αποκαλούνται Γενίτσαροι αλλά αυτό μάλλον επρόκειτο για ευσεβή πόθο.

Κατ’ αρχάς, οι Καστριανοί δεν προέρχονταν από το παιδομάζωμα και δεν αποτελούσαν επαγγελματίες στρατιώτες. Έπειτα, η πολεμική τους εκπαίδευση ήταν στοιχειώδης και η μαχητική τους ικανότητα αμφισβητήσιμη. Οι περισσότεροι από αυτούς εξάλλου ασχολούνταν παράλληλα με το εμπόριο και διατηρούσαν καταστήματα στην πόλη, όπου εργάζονταν όταν δεν είχαν υπηρεσία. Η φρουρά της Ακρόπολης συνεπώς υπήρξε μια απλή πολιτοφυλακή, που δεν είχε την παραμικρή σχέση με το επίλεκτο σώμα των Γενίτσαρων.

Η πολιορκία της Ακρόπολης

Η σημαντικότερη στιγμή στην ιστορία των Καστριανών ήταν αναμφισβήτητα η πολιορκία του 1687, κατά τον ΣΤ΄ Βενετοτουρκικό Πόλεμο. Τον Σεπτέμβριο εκείνης της χρονιάς οι Οθωμανοί αιφνιδιάστηκαν, όταν οι αντίπαλοί τους αποβιβάστηκαν στον Πειραιά και προχώρησαν στην Αθήνα. Οι τουρκικές δυνάμεις, μαζί με τους Καστριανούς, οχυρώθηκαν πίσω από τα τείχη της Ακρόπολης. Στις 23 Σεπτεμβρίου οι Βενετοί πολιόρκησαν τον ιερό βράχο και στις 26 χτύπησαν τον Παρθενώνα, με αποτέλεσμα να εκραγούν τα πυρομαχικά που βρίσκονταν αποθηκευμένα εκεί.

Ο ναός διαλύθηκε ενώ 300 Τούρκοι σκοτώθηκαν στην στιγμή. Παρόλα αυτά, η οθωμανική φρουρά άντεξε μέχρι τις 29 Σεπτεμβρίου και παραδόθηκε υπό τον όρο ότι τα μέλη της θα μεταφέρονταν στην Σμύρνη. Οι Βενετοί τελικά δεν κράτησαν για πολύ την Αθήνα και αποχώρησαν τον Απρίλιο του 1688. Εντούτοις, η οθωμανική φρουρά εγκαταστάθηκε ξανά στην Ακρόπολη μόλις στα τέλη του 1690 περίπου.

Κατά την Επανάσταση του 1821, Έλληνες και Τούρκοι εναλλάσσονταν στην κατοχή του ιερού βράχου. Οι μάχες γύρω από αυτόν υπήρξαν ιδιαίτερα φονικές, καθώς και οι δύο παρατάξεις ήθελαν να κρατήσουν πάση θυσία την στρατηγική θέση στην κορυφή του λόφου. Η οθωμανική φρουρά της Ακρόπολης συμμετείχε σε αυτές τις συγκρούσεις, άλλοτε πολιορκούμενη από τους Έλληνες και άλλοτε πολιορκώντας τους.

Η παράδοση στον Όθωνα

Το 1827, οι Τούρκοι κατάφεραν να ξαναπάρουν τον βράχο και να τον κρατήσουν μέχρι το τέλος του πολέμου. Αξίζει δε να σημειωθεί, ότι οι Οθωμανοί στρατιώτες εξακολούθησαν να βρίσκονται στην Ακρόπολη για αρκετό καιρό μετά την λήξη των εχθροπραξιών και την οριστική νίκη των επαναστατών, το 1828. Η παραμονή τους διήρκησε μέχρι τον καθορισμό των αποζημιώσεων που θα λάμβαναν όσοι Τούρκοι ιδιοκτήτες έχασαν κτήματα και σπίτια στην Αθήνα, λόγω της ανεξαρτησίας της Ελλάδας.

Αυτή η ιδιόρρυθμη κατάσταση όμως δεν μπορούσε να κρατήσει για πάντα. Το πρωί της 31ης Μαρτίου 1833, Μεγάλη Παρασκευή, οι 300 εναπομείναντες Καστριανοί παρέδωσαν επίσημα το φρούριο της Ακρόπολης στο νεοσύστατο ελληνικό κράτους και αποχώρησαν οριστικά από μια πόλη που είχε πάψει προ πολλού να είναι τουρκική. Στην θέση τους, τοποθετήθηκαν Βαυαροί στρατιώτες του βασιλιά Όθωνα. Έτσι, ο Τούρκος διοικητής Οσμάν μπέης, παρέδωσε στον Γερμανό συνταγματάρχη Χερμπστ, τον ελληνικό βράχο της Ακρόπολης.