Η λησμονημένη δύναμη της Τέχνης

Ο τομέας των τεχνών και του πολιτισμού έχει μεγάλη μετασχηματιστική δύναμη. Η τέχνη δίνει οικειότητα και έμπνευση. Έχει τη δυναμική και την προοπτική να σχηματίσει τις σωστές ερωτήσεις αλλά και να δώσει τις κατάλληλες απαντήσεις όχι μόνο σε ατομικό αλλά και σε κοινωνικό επίπεδο.

Περάσαμε μια περίοδο που έφερε πολλές αλλαγές και πιθανότατα τα περισσότερα αποτελέσματα της δεν έχουν γίνει ακόμα ορατά. Όμως κάθε περίοδος κρίσης φέρνει μαζί της και ευκαιρίες αξιοποίησης, οι οποίες κάποιες φόρες είναι ορατές και άλλες όχι. Πάντα πίστευα ότι η τέχνη δεν πρέπει να νοείται μόνο ως πράξη δημιουργίας, παραγωγής, έκθεσης υλικών αντικειμένων.

Πρέπει να είναι ένας από τους τρόπους με τους οποίους, τα άτομα προσεγγίζουν ή οργανώνουν τη ζωή τους αλλά και την προθυμία τους να φροντίζουν τον εαυτό τους και τους άλλους. Αυτές οι λέξεις φαίνονται ιδιαίτερα σχετικές σε έναν κόσμο όπου θα πρέπει να μάθουμε να ζούμε με τον κορονοϊό για μεγάλο χρονικό διάστημα. Σε έναν κόσμο όπου οι επιστήμονες εκτιμούν την άφιξη νέων πανδημιών κάθε 5-10 χρόνια ως άμεσο αποτέλεσμα του τρόπου ζωής μας.

Και ενώ όλοι επικεντρώνονται στο πως να επαναφέρουν τη ζωή τους όπως ήταν πριν, στην παλιά κανονικότητα, η δική μου άποψη είναι πως όλη αυτή κατάσταση είναι μια καλή ευκαιρία για επανασχεδιασμό στρατηγικών και οράματος και για δημιουργία νέων ερωτημάτων λαμβάνοντας υπόψιν τα καινούργια δεδομένα. Με σκοπό να αφαιρέσουμε τι από το παλιό μοντέλο είναι περιττό και άχρηστο, έτσι ώστε να δημιουργηθεί χώρος για να υποδεχτούμε το καινούργιο.

Σε έναν κόσμο όπου αντιμετωπίζουμε ήδη κρίσιμες αλληλένδετες προκλήσεις: κλιματική αλλαγή, προσφυγική κρίση, έλλειψη τροφίμων, κατάρρευση του συστήματος κ.λπ. Νομίζω ότι είναι σημαντικό να συνεχίσουμε να θέτουμε αυτά τα ερωτήματα: ποιος είναι ο ρόλος της τέχνης σε μια εποχή κοινωνικής μεταμόρφωσης; Γιατί κάνουμε τέχνη, για ποιον έχει νόημα να συνεχίσουμε να χρησιμοποιούμε τις ίδιες μορφές και υλικά; Ποια είναι η πρακτική αξία των τεχνών και του πολιτισμού; Σε τι πρέπει να επικεντρώνεται και τι διαφορά μπορεί να κάνει; Πόσο μακριά μπορούν οι καλλιτέχνες να κάνουν κοινωνική μεταμόρφωση χωρίς να παραιτηθούν από το ρόλο τους ως δημιουργοί;

Κατακλυσμός ερωτήσεων

Μπορεί άραγε, ο κόσμος της τέχνης να προκαλέσει και να οδηγήσει τον κοινωνικό μετασχηματισμό, μια αλλαγή στις αξίες, κάνοντας μας να ξανασκεφτούμε τη σχέση μας με τον υλικό πολιτισμό; Μπορεί να αποκαλύψει νέους ορισμούς για το τι σημαίνει πρόοδος; Χωρίς αμφιβολία, η τρέχουσα κατάσταση μας οδηγεί να αναρωτηθούμε–επανεξετάσουμε τον τρόπο λειτουργίας των καλλιτεχνικών ιδρυμάτων, των πρακτικών τέχνης και των καλλιτεχνών.

Ο κατακλυσμός ερωτήσεων δεν είναι αυθαίρετος. Οι ερωτήσεις είναι ένα πολύ δυνατό εργαλείο και δημιουργούν απαντήσεις αντάξιες των προσδοκιών τους ή κατώτερες. Μία καλή ερώτηση ανοίγει ορίζοντες είναι φιλόδοξη, προκλητική και απαιτεί δράση. Έχει τη δυναμική να αλλάξει την αντίληψη μας για αυτά που γνωρίζουμε ρίχνοντας φως σε γωνίες που μέχρι πρότινος ήταν σκοτεινές. Έτσι είναι πολύ σημαντικό να αναρωτιόμαστε τακτικά για τον εαυτό μας και την κοινωνία αλλά και να είμαστε ανοιχτοί σε ερωτήματα που μας ταρακουνούν, λεκτικά ή μη…

Κάθε φορά που επισκεπτόμουν την Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών σκεφτόμουν πως αυτή η σχολή, οι καλλιτέχνες και τα έργα τους, είναι η πιο ωμή και άμεση αντανάκλαση της κοινωνίας μας. Είναι ο καθρέπτης του ποιοι είμαστε, του τι έχει νόημα, του τι εκτιμούμε. Εάν το έργο της τέχνης αντικατοπτρίζει ποιος ήταν ο καλλιτέχνης τη στιγμή της παραγωγής του, αυτό που ελπίζω είναι ότι εκείνες τις στιγμές και αυτές που έρχονται, οι καλλιτέχνες θα είναι πιο συνειδητοί και κοινωνικά δεσμευμένοι. Με σκοπό να συνεχίσουν να δημιουργούν υλικά, το πρόσωπο της κοινωνίας και να το διανέμουν πιο αποτελεσματικά στον κόσμο.

Μια μονομερής διάσταση

Το άρθρο μου όμως, δεν συνδέεται με την ουσία του ίδιου του αντικειμένου της τέχνης, αλλά με τον αντίκτυπο της πρακτικής τέχνης και τα χαρακτηριστικά του συστήματος που το υποστηρίζει. Πρόκειται για την έμφαση στις ιδέες, τις αξίες, την ανταλλαγή γνώσεων, την αναθεώρηση αλλά και τα εργαλεία αλλαγής.

Σκέφτομαι την τέχνη σαν ικανό μέσο να αναζωογονήσει αξίες ευγένειας, συμπόνιας, ανάληψης δράσης, κοινωνικής δικαιοσύνης και συνεργασίας. Έχουμε περιορίσει τόσο πολύ την λέξη και τον κλάδος της τέχνης, τοποθετώντας την μόνο μέσα σε ένα μεγάλο μουσείο, σε μια γκαλερί, σε ένα μεγάλο θέατρο ή σε ένα κάδρο συνολικής αξίας 50 εκατομμυρίων ευρώ. Θεωρώ αυτή τη διάσταση τόσο μονομερή! Η τέχνη είναι η πιο άμεση μορφή δημιουργίας, και ως εκ τούτου, ο σωστός καλλιτέχνης δεν είναι αυτός/ή που δημιουργεί έναν καλό πίνακα ζωγραφικής ή οτιδήποτε έρχεται στο μυαλό σας, αλλά αυτός/ή που δημιουργεί λύσεις και απαντήσεις στα προβλήματα και ερωτήσεις που παρουσιάζονται.

Εν κατακλείδι, όλη αυτή η κατάσταση έφερε στο προσκήνιο ευκαιρίες για άμεση ψηφιοποίηση, όμως έφερε και άλλες ευκαιρίες οι οποίες δεν θα φανούν βραχυπρόθεσμα. Η μετακίνηση περιεχομένου στο διαδίκτυο και η ανάθεση καλλιτεχνών για τη δημιουργία νέου ψηφιακού περιεχομένου και δραστηριοτήτων είναι σημαντική. Ωστόσο, κατά την ειλικρινή μου γνώμη, πιστεύω ότι πρέπει επίσης να χρησιμοποιήσουμε λίγο από αυτά τα χρήματα, χρόνο και ενέργεια για να δημιουργήσουμε ομάδες προβληματισμού και εργασίας, (όπου εμπλέκουμε ιδρύματα, καλλιτέχνες, χρηματοδότες, κυβερνήσεις και πολίτες) για να συζητήσουμε διαρθρωτικά προβλήματα και να σχεδιάσουμε σταθερές και μακροχρόνιες τακτικές.

Δεν χρειαζόμαστε υπερβολικό κορεσμό περιεχομένου και δραστηριοτήτων σαν να μην υπάρχει αύριο. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι έναν ισχυρότερο και πιο δομημένο τομέα με ξεκάθαρο όραμα και στρατηγική. Γιατί πιστεύω πως αυτός ο κλάδος έχει τη δυνατότητα όχι μόνο να θέσει τις πιο καίριες και σχετικές ερωτήσεις αλλά και να αποτελέσει καθοριστικό παράγοντα στη δημιουργία των απαντήσεων τους.