Η αποκωδικοποίηση ενός ευρήματος της ελληνιστικής εποχής

Καθώς έσκαβαν για επέκταση του λιγνιτωρυχείου  της ΔΕΗ στην Μαυροπηγή της Εορδαίας Κοζάνης, στα θεμέλια μιας απαλλοτριωμένης μονοκατοικίας, βρήκαν μία κλίνη του 1ου αιώνα π.Χ. πάνω στην οποία όπως φαίνεται είχε ταφεί μία πλούσια γυναίκα. Η κλίνη ανασκευάσθηκε.

Η Μαυροπηγή βρίσκεται μεταξύ Πτολεμαΐδας  και Κοζάνης και οι αρχαιολογικές ανασκαφές άρχισαν το 2018. Η γυναίκα είναι αρκετά ψηλή όπως δείχνουν τα οστά στο κρεβάτι, καθώς το κρεβάτι έχει διαστάσεις 2μ.Χ 0,90μ. Το ύψος του κρεβατιού είναι 0,40μ. Το εύρημα έγινε γνωστό από την αρχαιολόγο, υπεύθυνη της ανασκαφής και προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κοζάνης Αρετή Χονδρογιάννη-Μετόκη, η οποία στο πλαίσιο του 33ου Αρχαιολογικού Συνεδρίου για τις ανασκαφές στη Μακεδονία και τη Θράκη –που ξεκίνησε την Πέμπτη και ολοκληρώνεται σήμερα, Σάββατο 24 Απριλίου 2021– παρουσίασε τα αποτελέσματα της ανασκαφικής έρευνάς της, στα λιγνιτωρυχεία της ΔΕΗ κατά την περίοδο 2018-2020.

Κατά την αρχαιότητα υπήρχε, όπως είπε η κα Χονδρογιάννη, η συνήθεια να τοποθετούνται νεκροί σε κλίνες, αλλά μέχρι τώρα δεν είχε βρεθεί καμία “πλήρης” στον ελλαδικό χώρο και ίσως σε όλα τα Βαλκάνια. «Έχουν βρεθεί πόδια ή εξαρτήματα κλινών, χάλκινα ως επί το πλείστον, και είναι τα μόνα που έχουν διατηρηθεί στο χρόνο, αλλά διάσπαρτα. Μέχρι τώρα δεν είχε βρεθεί καμία κλίνη ακέραιη (ως προς το μεταλλικό σκέλος) και στην αρχική της θέσης», είπε η αρχαιολόγος. Και αυτής της κλίνης, που έχει ηλικία 2000 ετών εξάλλου, τα ξύλινα τμήματα είχαν διαλυθεί.

Το 2020 συντηρήθηκε ένα μέρος της κλίνης και έγινε μια προκαταρκτική μελέτη των στοιχείων της και η σχεδίαση. Από τη θέση που βρέθηκαν τα χάλκινα τμήματα της κλίνης και με βάση τη σχεδίαση που έγινε στο μουσείο, η κ. Χονδρογιάννη και οι συνεργάτες της προσπάθησαν να προσεγγίσουν τον τρόπο που δένονταν αυτά τα κομμάτια μεταξύ τους και προχώρησαν σε αναπαράσταση μιας μικρογραφίας, η οποία παρουσιάσθηκε στο συνέδριο.

Πρόκειται ουσιαστικά, όπως είπε, για μία πρόταση αναπαράστασης, «κατά την εκτίμησή μας πολύ κοντά στο πρωτότυπο, καθώς μας λείπουν τα ξύλινα στοιχεία, η οποία έγινε με βάση την προκαταρκτική μελέτη του υλικού, δηλαδή ανασκαφικά στοιχεία, βιβλιογραφικά δεδομένα, συντήρηση ενός μέρους – του απαιτούμενου για την κατανόησή της κλίνης, σχεδίαση όλων των τμημάτων, καθώς και την ακτινογραφία και αξονική τομογραφία των ποδιών».

Ελληνιστικά χρόνια

Η συγκεκριμένη ταφή χρονολογείται στα ελληνιστικά χρόνια, στην ύστερη ελληνιστική περίοδο, στον 1ο αιώνα π.Χ., ίσως και στα τέλη του 2ου αιώνα π.Χ. «Σε αυτήν την εποχή είναι συνηθισμένο να τοποθετούν νεκρούς πάνω σε κλίνες στην ευρύτερη περιοχή και στην Πέλλα και στην Πιερία. Επειδή όμως ήταν ξύλινες έχουν καταστραφεί και η ύπαρξή τους συμπεραίνεται συνήθως μόνο από τις θέσεις των καρφιών, που είναι τα μόνα που έχουν μείνει, καθώς το ξύλο διαλύεται».

Υπάρχουν και πέτρινες, όπως και πλίνθινες κλίνες στους μακεδονικούς τάφους», εξηγεί η αρχαιολόγος, χαρακτηρίζοντας το εύρημα «σπουδαίο και μοναδικό», το οποίο δίνει και πολλές πληροφορίες για τις μορφές των αρχαίων κλινών στην περιοχή. «Αυτή η κλίνη ανήκει στον ελληνιστικό τύπο. Όλα τα στοιχεία παραπέμπουν σε τοπικό εργαστήρι», σημειώνει η κ. Χονδρογιάννη.

Αν και στην περιοχή έχουν ανασκαφεί εκατοντάδες τάφοι,δεν βρέθηκε παρόμοιος, επειδή τα υλικά εφθάρησαν αλλά έγιναν και πολλές συλήσεις τάφων καθώς ο κόσμος ανακύκλωνε τα υλικά. «Πολλά χάλκινα και σιδερένια μέρη επειδή είναι ανακυκλώσιμα υλικά τα έπαιρναν οι νεότεροι και τα έλιωναν», είπε η αρχαιολόγος. Η ίδια εκτιμά για την ταυτότητα της νεκρής ότι ήταν μέσης ηλικίας και ανήκε ή σε βασιλική οικογένεια ή ήταν ιέρεια, γιατί βρέθηκαν σχετικώς πολυτελή αντικείμενα. Βρέθηκαν δέκα χρυσά φύλλα δάφνης στο κεφάλι της που ίσως ήταν ραμμένα σε κάποιο στεφάνι από άλλο υλικό,ίσως σε δέρμα, σε ύφασμα,πιθανόν σε κάποιο πέπλο. Η κλίνη ήταν πολυτελούς κατασκευής.

Είχε διακόσμηση με γοργόνεια (κεφάλια Γοργούς) και με ένα υδρόβιο πτηνό που κρατούσε στο στόμα του φίδι. Το φίδι συνδέεται με το Θεό Απόλλωνα, ο οποίος σύμφωνα με τη μυθολογία σκότωσε το φίδι στους Δελφούς και έσωσε τον κόσμο. Ομως μπορεί να μην υπάρχει σχέση με τον Απόλλωνα και όλα αυτά να συνδέονται πιθανόν με την βασιλική καταγωγή της γυναίκας.

Ευρήματα και του 1100 π.Χ.

Η νεκρή γυναίκα έφερε στο στόμα της χρυσό έλασμα – πιθανόν επιστόμιο. Στο δεξί της χέρι βρέθηκαν χρυσές κλωστές. «Όλα αυτά φαίνονται να ήταν κάπου ραμμένα, ίσως στο ρούχο που φορούσε η νεκρή ή σε κάποιο ύφασμα με το οποίο την κάλυψαν», σημειώνει η κ. Χονδρογιάννη.

Η γυναίκα είχε επίσης μια οστέινη βελόνη και μια λίθινη χάντρα και ήταν κτερισμένη με τέσσερα πήλινα μυροδοχεία. Επίσης βρέθηκε πήλινος αμφορέας και γυάλινο μυροδοχείο. Τα οστά της γυναίκας έχουν μεταφερθεί στα εργαστήρια του Αρχαιολογικού Μουσείου Αιανής και μέσω της ανθρωπολογικής μελέτης θα οριστικοποιηθεί εκτός από το φύλο, η ηλικία ακόμη και η αιτία θανάτου.

Το 2020 έχουν ανασκαφεί κατάλοιπα μίας ακόμη αγροικίας σε ένα αγροτεμάχιο στις παρυφές της σύγχρονης κοινότητας της Μαυροπηγής, η οποία χρονολογείται στην ελληνιστική εποχή (3ος-1ος αιώνας π.Χ.). Πρόκειται για μια πρόχειρη κατασκευή, που περιλαμβάνει και ένα υπόσκαφο τμήμα. Ανάλογο βρέθηκε και σε άλλη θέση της Μαυροπηγής το 2018 (στο αγροτεμάχιο 453, το οποίο και παρουσιάζεται στην ανακοίνωση).

Καλύβα και νεκροταφείο

Φαίνεται ότι στην περιοχή, στη Μαυροπηγή, αλλά και πιο βόρεια (στον Περδίκα), υπήρχε η συνήθεια να κατασκευάζονται πρόχειρα, βοηθητικής χρήσης κτίσματα, τύπου καλύβας, με υπόγειο ή ημιυπόγειο χώρο. Στην ίδια θέση υπάρχει κι ένας λάκκος με ευρήματα της ύστερης εποχής χαλκού (1600 π.Χ.-1100 π.Χ.), των Μυκηναϊκών χρόνων δηλαδή, που δείχνει χρήση του χώρου και σε αυτή την πολύ αρχαιότερη εποχή.

Σε άλλη θέση εντοπίστηκαν ευρήματα της πρώιμης εποχής σιδήρου (1100 π.Χ.-700 π.Χ.). Ανασκάφηκαν οικιστικά κατάλοιπα και νεκροταφείο. Το νεκροταφείο περιελάμβανε 40 τάφους που χρονολογούνται από το 1100 π.Χ. μέχρι και τους ελληνιστικούς χρόνους, «έχει δηλαδή μια μακρά διάρκεια χρήσης, με κενό κατά τους κλασικούς χρόνους», υπογραμμίζει η κ. Χονδρογιάνη.

Οι νεκροί ήταν κτερισμένοι με πήλινα αγγεία, κοσμήματα και όπλα. Οι γυναίκες φορούσαν κοσμήματα χάλκινα, και μία είχε και ένα επίχρυσο δαχτυλίδι. Οι άντρες έφεραν τα όπλα τους. Οι τάφοι είναι λακκοειδείς, εκτός από έναν κιβωτιόσχημο και δύο λιθοπερίκλειστους ενώ πολλοί από τους λακκοειδείς σηματοδοτούνταν με μία πέτρα.