Στην κόψη του ξυραφιού οι σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας

Εκείνες τις δραματικές πρώτες ώρες του τούρκικου πραξικοπήματος στις 15 Ιουλίου, ιδιαίτερη εντύπωση είχαν προκαλέσει οι αρχικές δηλώσεις του τότε Υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζον Κέρι. Ο επικεφαλής της αμερικάνικης διπλωματίας απέφυγε να καταδικάσει ευθέως το πραξικόπημα. Μόνο όταν ο Ερντογάν έδειξε ότι είχε τον πλήρη έλεγχο της κατάστασης, οι ΗΠΑ υποστήριξαν την νόμιμη κυβέρνηση της Τουρκίας, με μία επίσημη ανακοίνωση που βγήκε στις 16 Ιουλίου, τις πρώτες πρωινές ώρες.

Για τον Τούρκο Πρόεδρο δεν υπήρχε καμία αμφιβολία ότι η κυβέρνηση Ομπάμα ήταν πίσω από την απόπειρα ανατροπής του. Το επόμενο διάστημα ακολούθησαν δημοσιεύματα του τούρκικου Τύπου και δηλώσεις Τούρκων κυβερνητικών αξιωματούχων που κατηγορούσαν ανοιχτά τις ΗΠΑ σαν “ενορχηστρωτές” του στρατιωτικού κινήματος.

Για την Άγκυρα είναι εξαιρετικά ύποπτη η άρνηση των Αμερικανών να εκδώσουν στην Τουρκία τον Ιμάμη Γκιουλέν, θεωρώντας φτηνές δικαιολογίες την επίκληση “της διάκρισης των εξουσιών”. Ο Ιμάμης ζει εδώ και πολλά χρόνια αυτοεξόριστος στην Πενσιλβάνια και από στενός σύμμαχος του Ερντογάν, μετατράπηκε σε ορκισμένο εχθρό του. Έχει πολλούς υποστηρικτές στον κρατικό μηχανισμό της Τουρκίας και σύμφωνα με τον Τούρκο Πρόεδρο ήταν τα κυκλώματα της οργάνωσης του πίσω από το αποτυχημένο πραξικόπημα.

“Σύμμαχος” του Ερντογάν ο Τραμπ

Ο Ερντογάν ήταν ευτυχής όταν ο Τραμπ εκλέχτηκε Πρόεδρος των ΗΠΑ τον Νοέμβριο του 2016. Ο νέος Πρόεδρος είχε στενό σύμβουλο τον απόστρατο στρατηγό Μάικλ Φλιν. Ο Φλιν ήταν θερμός υποστηρικτής της Τουρκίας και υποστήριζε την έκδοση του Γκιουλέν, τον οποίο παρομοίαζε με τον Αγιοτολάχ Χομεϊνί. Ο προεδρικός σύμβουλος έλεγε χαρακτηριστικά να “δούμε τον κόσμο με τα μάτια της Τουρκίας”. Αν και αποπέμφθηκε τελικώς από τον Λευκό Οίκο τον Φεβρουάριο του 2017, οι εξελίξεις που ακολούθησαν έμοιαζαν θετικές για την Τουρκία.

Στις αρχές Απριλίου ο Πρόεδρος Τραμπ φάνηκε να μεταβάλει αιφνιδίως την στάση του στην Συρία, με αφορμή μία επίθεση με χημικά όπλα. Εκτόξευσε 60 πυραύλους Τόμαχοκ εναντίον στρατιωτικής βάσης του μπααθικού καθεστώτος, αποκαλώντας τον Πρόεδρο της χώρας Άσαντ “δικτάτορα” και “δολοφόνο όμορφων μωρών”, ερχόμενος σε αντίθεση με την προεκλογική του στάση. Ο Ερντογάν επαίνεσε την ενέργεια του Αμερικανού Προέδρου, αισθανόμενος πως πλησιάζει η ώρα της ανατροπής του Άσαντ. Η Τουρκία από την έναρξη του συριακού εμφυλίου υποστήριζε την ανάληψη στρατιωτικής δράσης κατά του συριακού καθεστώτος.

Στα μέσα Απριλίου ήρθαν επίσης τα συγχαρητήρια του Λευκού Οίκου για την “πύρρειο νίκη” του Ερντογάν, στο αμφιλεγόμενο δημοψήφισμα που είχε οργανώσει η τούρκικη κυβέρνηση. Ήταν το δημοψήφισμα για την αλλαγή του συντάγματος, ένα προσωπικό στοίχημα του Ερντογάν, που το κέρδισε οριακά. Ο Τραμπ ήταν ένας από τους λίγους ηγέτες που είχαν συγχαρεί προσωπικά τον Τούρκο Πρόεδρο, χωρίς να υπολογίζει τις καταγγελίες για νοθεία και τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που είχαν σημειωθεί. Ο Ερντογάν με δυσκολία μπορούσε να κρύψει την ικανοποίηση του. Ο νέος Αμερικανός Πρόεδρος έβλεπε τον κόσμο με “τα μάτια της Τουρκίας”.

Καθαίρεση του Κόμεϊ, μέσω Συρίας

Βέβαια οι Τόμαχοκ που έπεσαν τον Απρίλη στην Συρία δεν οδήγησαν στην πτώση του Άσαντ, ούτε άλλαξαν δραματικά τους στρατιωτικούς συσχετισμούς στην Συρία. Μάλλον ο πραγματικός στόχος ήταν ο Διευθυντής του FBI Τζέϊμς Κόμεϊ, που ερευνούσε τις επαφές, τις οποίες είχε προεκλογικά το επιτελείο του Τραμπ με την Ρωσία. Ο Πρόεδρος πλέον Τραμπ τον απέπεμψε στις αρχές Μαΐου, με συνοπτικές διαδικασίες, πιάνοντας στον ύπνο το πολιτικό κατεστημένο.

Ακόμα και οι μεγαλύτεροι πολέμιοι του Τραμπ τον επαινούσαν για την σκληρή του στάση εναντίον της Συρίας, μόλις λίγα 24ωρα πριν την αιφνιδιαστική αποπομπή του Κόμεϊ. Ο Τραμπ με την εκτόξευση των πυραύλων έριξε “στάχτη στα μάτια” των αντιπάλων του. Αφού άλλαξε αιφνιδίως την πολιτική ατζέντα στο εσωτερικό των ΗΠΑ, καθαίρεσε “αναίμακτα” τον αρχηγό του FBI, δείχνοντας πως δεν είναι διατεθειμένος να έχει το τέλος του Νίξον.

Από την πλευρά του ο Ερντογάν θα συνειδητοποιήσει στην πρώτη του συνάντηση με τον Τραμπ πως είχε διαβάσει και ο ίδιος λανθασμένα τις προθέσεις του Αμερικανού Προέδρου. Η συνάντηση πραγματοποιήθηκε μέσα Μαΐου σε ιδιαίτερα ψυχρό κλίμα. Ο Τούρκος Πρόεδρος διαπίστωσε με τρόμο πως ο Τραμπ εμπιστεύονταν περισσότερο τους Κούρδους της Συρίας για την αντιμετώπιση των τζιχαντιστών από τις ένοπλες δυνάμεις της Τουρκίας. Ο Αμερικάνος Πρόεδρος εμπιστεύονταν περισσότερο τους αντάρτες μίας “ακροαριστερής” οργάνωσης από τον στρατό μίας χώρας μέλος του ΝΑΤΟ.

Η αρχή του τέλους

Όχι μόνο δεν χαρακτήρισε την κουρδική οργάνωση YPG “τρομοκρατική”, αλλά την ενίσχυσε με σύγχρονο αμερικάνικο στρατιωτικό εξοπλισμό, παρά τις αντιδράσεις της Τουρκίας. Είχαν προηγηθεί οι φωτογραφίες που έδειχναν τις κοινές περιπολίες των Αμερικανών πεζοναυτών με τους Κούρδους μαχητές του YPG από το πολεμικό μέτωπο της Συρίας. Προκλήθηκε σάλος σε όλη την Τουρκία, με τον Ερντογάν να εκφράζει την λύπη του που “η αμερικάνικη σημαία κυμάτιζε δίπλα από τα σύμβολα των τρομοκρατών”.

Αντιθέτως, στην Αμερική αρνητικές εντυπώσεις προκάλεσε ο άγριος ξυλοδαρμός ειρηνικών διαδηλωτών έξω από την κατοικία του Τούρκου πρέσβη στην Ουάσιγκτον από τους σωματοφύλακες του Ερντογάν. Ας σημειωθεί ότι τους έχει ασκηθεί ποινική δίωξη από την αμερικάνικη Δικαιοσύνη. Ο Τούρκος Πρόεδρος, όμως, έχει περισσότερους λόγους να ανησυχεί από τις διώξεις που ασκήθηκαν από την αμερικάνικη Δικαιοσύνη εις βάρος Τούρκων επιχειρηματιών για υπόθεση λαθρεμπορίου με το Ιράν, καθώς υπάρχουν φήμες ότι εμπλέκεται και ο ίδιος στο σκάνδαλο.

Ο Ερντογάν άρχισε να απομακρύνεται σταδιακά από την Δύση, καθώς είχαν ήδη επιδεινωθεί οι σχέσεις του με μία σειρά από ευρωπαϊκές χώρες. Προσέγγισε την Μόσχα, υπογράφοντας συμβόλαιο για την αγορά ρωσικών πυραύλων S-400, ενώ υποδέχθηκε και τον Μαδούρο στην Άγκυρα. Βελτίωσε τις σχέσεις της με το Ιράν και την κεντρική κυβέρνηση του Ιράκ ως αντίβαρο στην αυξανόμενη κουρδική επιρροή. Είναι αμφίβολο, όμως, αν καταφέρει να βγάλει την τούρκικη εξωτερική πολιτική από το αδιέξοδο που την έχει οδηγήσει.

Στο κόκκινο

Μέχρι και ένας από τους τελευταίους φίλους του Ερντογάν, ο ηγέτης των Κούρδων του Ιράκ Μπαρζανί, οργάνωσε δημοψήφισμα για την κουρδική ανεξαρτησία, αγνοώντας την Άγκυρα. Το μόνο που πέτυχε ο Ερντογάν από την δεύτερη συνάντηση που είχε με τον Αμερικανό Πρόεδρο τον Σεπτέμβριο ήταν μόνο μία φραστική καταδίκη του δημοψηφίσματος των Κούρδων του Ιράκ από την πλευρά του Λευκού Οίκου.

Λίγες μέρες μετά την δεύτερη συνάντηση των δύο ηγετών ήρθε το επόμενο χτύπημα από την πλευρά της αμερικάνικης κυβέρνησης. Ανακοίνωσε πρόσφατα ότι παγώνει την έκδοση βίζας για τους Τούρκους πολίτες, ακόμα και στο διπλωματικό προσωπικό. Ποτέ η Ουάσιγκτον δεν προχώρησε σε παρόμοιο μέτρο έναντι της Τουρκίας. Είχαν προηγηθεί εντάλματα σύλληψης των τούρκικων αρχών εις βάρος υπαλλήλου του αμερικάνικης προξενείου στην Κωνσταντινούπολη. Σίγουρα έπαιξε ρόλο και η στρατιωτική επιχείρηση της Τουρκίας στην Συρία που προηγήθηκε, μία επίθεση που πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με την Ρωσία, όχι με τις ΗΠΑ.

Η αντίδραση της Τουρκίας είναι οργισμένη. Ο Πρόεδρος της Τουρκίας μιλάει για πράκτορες και κατασκόπους στο εσωτερικό της αμερικάνικης πρεσβείας, μία ρητορεία που παραπέμπει στον Αγιοτολάχ Χομεϊνί. Στο στόχαστρο των τούρκικων αρχών έχουν μπει και οι Αμερικάνοι δημοσιογράφοι που εργάζονται στην Τουρκία. Μένει να δούμε αν το κλίμα αντιαμερικανισμού που επικρατεί στην χώρα, οδηγήσει τον Ερντογάν να κλείσει την αμερικάνικη στρατιωτική βάση στο Iντσιρλίκ, όπως έχει απειλήσει στο παρελθόν. Προς το παρόν, πάντως, αποφασίσθηκε και από τις δύο πλευρές να γίνει μία ύστατη προσπάθεια να τα βρουν.