Το χαμένο non paper για την ελληνοτουρκική κρίση

Το non paper του Πρέσβη επί τιμή Αλέξανδρου Κ. είχε ως σκοπό να συγκρίνει δύο κρίσεις, την Πυραυλική Κρίση στην Κούβα το 1962 και την διαρκείας κρίση στο Αιγαίο το 2020. Σκοπός του ήταν να βοηθήσει το κυβερνητικό επιτελείο να κινηθεί αποτελεσματικότερα στην ολοένα και θερμότερη αντιπαράθεση με την Τουρκία. Ακολουθεί το σύντομο σημείωμα σε μορφή excel συνοδευόμενο από μερικά χειρόγραφα ποιοτικά σχόλια. Ποιες είναι οι ομοιότητες και οι διαφορές των δύο κρίσεων:

• Οι δύο κρίσεις απέχουν 28 χρόνια, αλλά έχουν περισσότερες ομοιότητες στα δομικά χαρακτηριστικά τους από ό,τι διαφορές.
• Δυστυχώς, έχουν περισσότερες διαφορές στην πολιτική και διπλωματική αντιμετώπιση από τις ηγεσίες εκατέρωθεν του Αιγαίου. Γι’ αυτό και είναι πολύ μεγάλες οι πιθανότητες να μην έχουν την ίδια ειρηνική κατάληξη.
• Αναφέρονται σε γεγονότα κυρίως στη θάλασσα, το “ρευστό” της οποίας δίνει μεγαλύτερες δυνατότητες για “ελαστικές” αντιδράσεις, αφού δεν “φαίνονται” διά γυμνού οφθαλμού οι παραβιάσεις, όπως όταν έχουμε κατάληψη εδαφών.
• Η πρώτη αφορά ένα νησί με στρατηγικότατη θέση (Κούβα), ενώ η δεύτερη ένα σύμπλεγμα νησιών στο Αιγαίο, την Κύπρο, αλλά προς το παρόν εστιαζόταν στο “αγκάθι” (για τους Τούρκους), στο Καστελλόριζο.
• Στην πλευρά των Δυτικών έχουμε νέους και άπειρους σε διεθνείς κρίσεις Προέδρους. Στην πλευρά των Ανατολικών έχουμε μεσήλικες και έμπειρους ηγέτες, που όμως είναι συστηματικά επιθετικοί και απρόβλεπτοι.
• Οι Δυτικοί εκλέγονται σε δημοκρατικά καθεστώτα και λογοδοτούν (τουλάχιστον θεωρητικά), ενώ οι Ανατολικοί ηγεμονεύουν σε αυταρχικά καθεστώτα.
• Οι πρώτοι πρέπει να ακούνε την κοινή γνώμη των χωρών (άρα υπολογίζουν και το πολιτικό κόστος), ενώ οι δεύτεροι καταπατούν τα ανθρώπινα δικαιώματα και δυστυχώς κοστολογούν τις ανθρώπινες ζωές με τον ίδιο τρόπο.
• Η στρατηγική των Δυτικών έχει τετραετείς κύκλους αναφοράς (όσο και ο εκλογικός κύκλος) ενώ των Ανατολικών είναι πιο μακρόπνοη. Δηλαδή, ενώ οι δεύτεροι μπορούν να περιμένουν, να αναδιπλώνονται και να επιμένουν, οι πρώτοι δεν έχουν σύμμαχο το χρόνο. Στη Δύση με τον 24ωρο κύκλο ενημέρωσης και την πίεση των media οι αποφάσεις πολλές φορές παίρνονται σε ασφυκτικά χρονικά περιθώρια.
• Οι Δυτικές δομές ηγεσίας είναι σχετικά ανοικτές, ενώ οι Ανατολικές κλειστές. Στις πρώτες υπάρχουν διαρροές. Στις δεύτερες η εσωτερική πληροφόρηση, ισοδυναμεί συνήθως με θάνατο ή μετακόμιση σε “γκούλαγκ”.
• Ο Πρόεδρος Κένεντι κατάφερε να κρατήσει τον Τύπο μακριά του και να αποφασίσει εν ψυχρώ. Ο Πρωθυπουργός Μητσοτάκης καλείται σχεδόν να συσκέπτεται με τα media, καθώς στην Ελλάδα “ουδέν κρυπτόν”.
• Οι ΗΠΑ είχαν χρόνο 13 ημερών, εμείς έχουμε περισσότερο, αλλά δεν τον εκμεταλλευόμαστε.

Οι διδάσκοντες στο Harvard

• Τα όπλα στην κρίση της Κούβας ήταν πυρηνικά εξ ου και πολύ πιο καταστροφικά, ενώ στο Αιγαίο είναι συμβατικά, αλλά και πάλι θα έχουν μεγάλο κόστος σε ανθρώπινες ζωές αν ο μη γένοιτο χρησιμοποιηθούν.
• Το κόστος ενός “ατυχήματος” είναι πολύ μεγαλύτερο στη Δύση –ακόμη πιο μεγάλο στη μη “σκληραγωγημένη” Ελλάδα– απ’ ότι στην αχανή ΕΣΣΔ και την μονίμως εμπόλεμη σε πέντε μέτωπα Τουρκία.
• Το επίπεδο της “κενεντικής” ExComm δεν έχει σχέση με το αντίστοιχο του εγχώριου Επιτελικού Κράτους. Εκεί συμμετείχαν οι διδάσκοντες στο Harvard και όχι οι μαθητές τους…
• Οι ΗΠΑ χρησιμοποίησαν ένα συνδυασμό ισχύος, στρατιωτικής αποτροπής (ναυτικός αποκλεισμός) και επιθετικής διπλωματίας, αναγκάζοντας τελικά την ΕΣΣΔ να υποχωρήσει.
Η Ελλάδα έχει σχεδόν απωλέσει αυτή τη δυνατότητα, αφού εδώ και 3,5 μήνες έχει αφήσει τα τουρκικά πλοία να ρευστοποιούν το Αιγαίο. Όχι μόνο δεν απαντάμε στις προκλήσεις αλλά μιλάμε για “δυνητικά” σύνορα στα 12 μίλια, αφήνοντας τεράστιο περιθώριο κονιορτοποίησης της θαλάσσιας ζώνης μας στους αντιπάλους.
• Οι Αμερικανοί αποφασίζουν μόνοι τους, εμείς αποφασίζουμε με βάση το τί θα μας υποδείξουν (μεταξύ πολλών άλλων) οι ΗΠΑ, η Γερμανία, η Ευρωπαϊκή Ένωση, η Γαλλία, κ.ά.
• Η κρίση της Κούβας επιλύθηκε με ένα τετραπλό συνδυασμό λεπτών διπλωματικών χειρισμών, αποφασιστικότητα στη χρήση δύναμης, πολιτική “ενσυνείδησης” των κινήτρων του αντιπάλου… και τύχης. Στην κρίση του Αιγαίου φαίνεται να υπάρχει έλλειμμα των τριών πρώτων παραγόντων και από απόθεμα τύχης δεν έχουμε και το μεγαλύτερο τελευταία.

Διδάγματα για νικητές και ηττημένους

• Σε τέτοιου τύπου κρίσεις δεν υπάρχουν ουσιαστικά νικητές και ηττημένοι.
• Όλοι οι εμπλεκόμενοι μεσοπρόθεσμα χάνουν, πρόσωπα και χώρες.
• Παιχνίδια που προσομοιάζουν ή πλησιάζουν σε πόλεμο είναι loose loose games.
• Ο Κένεντι εξόργισε τους σκληρούς μηχανισμούς του “βαθέως κράτους” των ΗΠΑ. Το οργανωμένο έγκλημα έχασε τον έλεγχο στα καζίνο της Αβάνας, γι’ αυτό και ζητούσαν την ανατροπή του Κάστρο με κάθε μέσο και κόστος. Ένα χρόνο αργότερα, ο Πρόεδρος δολοφονήθηκε στο Ντάλας και την τύχη του ακολούθησε λίγα χρόνια αργότερα ο αδελφός του Μπομπ, που πρωταγωνίστησε στην ομάδα των “περιστεριών”, υπέρ της ειρηνικής επίλυσης της κρίσης.
• Την ίδια τύχη είχε και ο Σοβιετικός ηγέτης, που απαξιώθηκε από τους συντρόφους του κατηγορήθηκε για “επιπολαιότητα” στη διαχείριση της κρίσης στο Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΣΕ και αντικαταστάθηκε/καθαιρέθηκε ένα χρόνο αργότερα με συνοπτικές διαδικασίες από τον πιο “σκληρό” Μπρέζνιεφ.
• Ο μόνος που στάθηκε όρθιος ήταν ο Κάστρο που ισχυροποίησε τη θέση του, αλλά το εμπάργκο διαρκείας των ΗΠΑ εξαθλίωσε το λαό του σε βάθος χρόνου.
• Η δεκαετία του 1960 ήταν μια χαμένη περίοδος και για τις ΗΠΑ. Οδηγήθηκαν σταδιακά σε όλο και μεγαλύτερη εμπλοκή στο Βιετνάμ, ηττήθηκαν για πρώτη φορά στην ιστορία τους και για πολύ καιρό κουβαλούσαν τραύματα από την ανάγκη εκτόνωσης της επιθετικότητας των “γερακιών” που δεν βρήκε διέξοδο στην Κούβα. Η διαδοχή του Τζόνσον από τον Νίξον απέδειξε ότι τόσο στις ΗΠΑ, όσο και στην ΕΣΣΔ, επικράτησαν τελικά οι πιο δογματικοί/συντηρητικοί ηγέτες.

Θα μπορούσε αυτή η ανάλυση να εφαρμοστεί και στα καθ’ υμάς και να αποτελέσει προάγγελο εξελίξεων στην Ελλάδα; Είναι νωρίς να το πούμε, καθώς η κρίση βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη. Για τον Ερντογάν φαίνεται πως η κλιμάκωση αποτελεί πλέον μονόδρομο. Ακούγονται φήμες για την υγεία του. Οικονομικά, η Τουρκία έχει ήδη “σκάσει” και μπορεί να διασωθεί από τα σκληρά νύχια του ΔΝΤ μόνο με βίαιη προσάρτηση πλουτοπαραγωγικών πηγών.

Άλλωστε, δημογραφικά θα είναι σύντομα μια χώρα 100 εκατομμυρίων κατοίκων. Πώς θα συντηρηθεί όλος αυτός ο νεανικός πληθυσμός; Γεωπολιτικά ξέρει πολύ καλά πως ο μόνος μουσουλμάνος ηγέτης που πήγε κόντρα στις ΗΠΑ, κατέληξε σε χαντάκι, δεν αποκαθηλώθηκε απλά. Δολοφονήθηκε ταπεινωτικά και σίγουρα δεν θα θέλει να έχει την τύχη του Σαντάμ ή του Καντάφι.

Για τον Μητσοτάκη το Αιγαίο είναι make it or break it issue. Τα ελληνοτουρκικά (μία ενότητα θεμάτων) ή θα τον αναδείξουν σε ηγέτη διεθνούς διαμετρήματος, ή θα τον βουλιάξουν. Micro-management με όρους οικονομικού συμφέροντος δεν χωράει στο DNA της ΝΔ. Είναι κακοί σύμβουλοι όσοι του μιλάνε για τελειωμένους εθνικιστές και “γραφικούς πατριώτες”. Οι Πρέσπες καταδίκασαν τον ΣΥΡΙΖΑ και καθόρισαν τη διαφορά των έξι μονάδων στις εκλογές.

Το ίδιο θα συμβεί και στη ΝΔ αν τολμήσει να φέρει συμφωνία για το Αιγαίο ή να παραπέμψει σε διάλογο στη Χάγη με ατζέντα πέραν του “ενός και μοναδικού θέματος”. Το τι προβλέπουμε για την τύχη της χώρας μας και των ηγεσιών στις δύο πλευρές του Αιγαίου θα το στείλουμε σε ξεχωριστό σφραγισμένο γράμμα. Μπορεί το περιεχόμενο να παρεξηγηθεί σαν αντεθνικό. Θα περιοριστούμε στις λέξεις “ζοφερό μέλλον” από την ομιλία του Κώστα Καραμανλή στην Έδρα Μακεδονικών Σπουδών (27.10.2019).