Ο πόλεμος των τρολ

της Νεφέλης Λυγερού  – 

Είναι κοινός τόπος ότι οι κρισιμότερες πολιτικές μάχες δεν δίνονται πια στο Κοινοβούλιο, αλλά καθημερινά στα τηλεοπτικά παράθυρα και, τα τελευταία χρόνια, σχεδόν κάθε στιγμή στην άγρια διαδικτυακή αρένα. Οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης (social media) αποτελούν προνομιακό πεδίο για τον στρατό των διαδικτυακών ελεύθερων σκοπευτών, που έχουν συγκροτήσει τα κομματικά επιτελεία.

Η ακούσια παραδοχή του υπουργού Χριστόφορου Βερναρδάκη περί «μηνιαίων report, με τα οποίο παρακολουθούμε τα ποιοτικά και ποσοτικά δεδομένα στα social media» επανάφερε στην επικαιρότητα τις ευφάνταστες και αμφιλεγόμενες μεθόδους, με τις οποίες η εκάστοτε κυβέρνηση, αλλά και αντιπολίτευση επιχειρεί –μέσω του Διαδικτύου και κατά κανόνα με ανορθόδοξο τρόπο– να προωθήσει τη δική της πολιτική ατζέντα. Εξάλλου, πίσω από την τεχνοκρατική και ολίγον τι αποπροσανατολιστική διατύπωση περί δεδομένων (ποσοτικών και ποιοτικών) τσαρτ και διαγραμμάτων, κρύβεται μια πολύ παλιά λέξη: η πολιτική προπαγάνδα, και μάλιστα χωρίς την επίσημη σφραγίδα, άρα και χωρίς δεοντολογικούς περιορισμούς.

Έτσι, λοιπόν, οι διαδικτυακές απειλές, τα χολερικά σχόλια και οι συντονισμένες βιτριολικές επιθέσεις έχουν καταντήσει συνηθισμένες πρακτικές των «κομάντο του Διαδικτύου». Όλων εκείνων που έχει επιστρατεύσει η κυβέρνηση, αλλά και η αξιωματική αντιπολίτευση, για τον διαρκή ανορθόδοξο διαδικτυακό πόλεμο εναντίον κάθε είδους πολιτικών αντιπάλων.

Το “άγιο δισκοπότηρο”

Τα δύο τελευταία χρόνια, επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, τα social media έχουν αναχθεί στο «άγιο δισκοπότηρο» της σύγχρονης πολιτικής προπαγάνδας και κυρίως πολεμικής. Οι ζωές των άλλων είναι στη διάθεση ειδικών του Διαδικτύου. Παλαιότερα, η κατανόηση και χρήση όρων, όπως «Κράτος Δικαίου», «πάλη των τάξεων”», «ιμπεριαλισμός», «Κράτος Πρόνοιας» και λοιπά, αποτελούσαν προϋπόθεση για τη διεξαγωγή ενός πολιτικού διαλόγου. Σήμερα, αυτός έχει διολισθήσει σε δύσβατα μονοπάτια και περίεργους όρους, όπως fake news, data base report και άλλα παρόμοια.

Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει ιστορία στα κοινωνικά δίκτυα. Ήταν το πρώτο κόμμα που τα ενσωμάτωσε τόσο αποτελεσματικά στη στρατηγική της πολιτικής επικοινωνίας. Μιμήθηκε αυτό που ξεκίνησε στις ΗΠΑ το 2008 από το μηχανισμό του Μπαράκ Ομπάμα. Το 2012, ο ΣΥΡΙΖΑ είχε ήδη διαμορφώσει έναν κομματικό στρατό που δρούσε στο Διαδίκτυο. Οι επικεφαλής του είχαν έδρα τα υπόγεια της Κουμουνδούρου. Η ομάδα αυτή έμεινε γνωστή ως «τα τρολ της Κουμουνδούρου», αλλά η επίσημη ονομασία της ήταν «διαδικτυακή ομάδα προεκλογικής προώθησης του κόμματος».

Την ομάδα αυτή συναποτελούσαν κομματικά στελέχη και εθελοντές με υψηλό αριστερό ζήλο. Περίπου 15 νέοι ηλικίας 25-35 ετών που ήταν υπό την επίβλεψη του τότε δημοσιογράφου Γιώργου Κυρίτση, αλλά και του Τάσου Κορωνάκη, μετέπειτα γραμματέα του ΣΥΡΙΖΑ, που τώρα έχει ανοιχτεί στο πέλαγος της ιδιωτικής πρωτοβουλίας.

Οι περισσότεροι από αυτούς ανήκαν στη Νεολαία του κόμματος, και αργότερα θα γίνονταν ευρύτερα γνωστοί μέσω των διαφόρων αξιωμάτων που θα αποκτούσαν. Τότε, όμως, ήταν κυρίως νέοι που περνούσαν το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας και της νύχτας τους στην Κουμουνδούρου, χαρούμενοι όποτε είχαν την ευκαιρία να δουν από κοντά τον Αλέξη. Με ντελίβερι, μπίρες και τσιγάρα, δεν σταματούσαν να δουλεύουν εάν το ρολόι δεν έδειχνε 2.00′ ή 3.00′ τη νύχτα.

Οι παθιασμένοι νέοι

Σε αυτή την ομάδα ξεχώριζε ο Ηλίας Χρονόπουλος, στενός συνεργάτης του Αλέξη Τσίπρα, ο οποίος αργότερα τοποθετήθηκε στο Μέγαρο Μαξίμου ως διαχειριστής της δημόσιας εικόνας του πρωθυπουργού. Ο απόφοιτος του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και γνωστός ως «χάκερ» είχε ισχυρά ερείσματα στη Νεολαία.

Τον Μάρτιο του 2013, μάλιστα, εκλέχθηκε γραμματέας της. Με τη νέα του ιδιότητα, μπόρεσε να συμβάλει πιο αποφασιστικά στην ενίσχυση της ομάδας κρούσης, στρατολογώντας παθιασμένους νέους που είχαν μεγάλη εξοικείωση με το Διαδίκτυο και αντοχές για τρελά ωράρια εργασίας.

Άλλο ένα πρόσωπο που πρωταγωνίστησε ήταν η Αναστασία Γιάμαλη, τότε ενεργό μέλος της Νεολαίας, εκκολαπτόμενη δημοσιογράφος στην εφημερίδα «Αυγή» και σημερινή παρουσιάστρια στη δημόσια τηλεόραση. Δυνατός παίκτης της ομάδας ήταν και ο Δημήτρης Καραμάνης, μέλος της Γραμματείας της Νεολαίας.

Σήμερα, είναι στενός συνεργάτης του Δημήτρη Τζανακόπουλου και συνοδός του Αλέξη Τσίπρα σε ταξίδια στο εξωτερικό, όπως αυτό που πραγματοποίησε πριν κάποιους μήνες στην Κούβα με αφορμή την κηδεία του Φιντέλ Κάστρο. Το όνομά του, μάλιστα, ακούστηκε και ως πιθανού διαδόχου του Θοδωρή Μιχόπουλου πριν ακόμα πει το «ναι» ο Θανάσης Καρτερός.

Όταν η “γιάφκα” έγινε ρεπορτάζ

Με μια απόφαση, για την οποία αργότερα θα μετάνιωνε, ο Αλέξης Τσίπρας επέτρεψε στον φακό του τότε δημοσιογράφου Σταύρου Θεοδωράκη να «συλλάβει» τους δεκάδες πιτσιρικάδες εν ώρα δράσης. Ήταν η τηλεοπτική παρθενική δημόσια εμφάνιση της ομάδας που συνήθιζε να αποκαλεί τον εαυτό της χιουμοριστικά «γιάφκα».

Στο ρεπορτάζ αυτό, τα μέλη της προχωρούν σε μια ωραιοποιημένη παραδοχή της αποστολής τους. Μεταξύ αστείου και σοβαρού παραδέχονται ότι καθένας από αυτούς είχε δημιουργήσει και διαχειρίζεται δεκάδες λογαριασμούς. Μέσω αυτών, επιχειρούν να καλλιεργήσουν κλίμα, να διαχύσουν πληροφορίες και να πλήξουν τους πολιτικούς τους αντιπάλους. «Δεν κάνουμε επιθέσεις, αλλά απλά σχολιάζουμε και αποκαλύπτουμε».

Λίγο αργότερα, ένας από αυτούς, καθώς είχε πια χαλαρώσει, ομολόγησε μπροστά στην κάμερα πως το φόρτε του ήταν οι διαδικτυακοί καυγάδες «είτε ομαδικά, σε συνεννόηση με άλλους ομοϊδεάτες μου, είτε ατομικά». Αρχικά, κύριοι στόχοι τους ήταν οι πολιτικοί τους αντίπαλοι, και πιο συγκεκριμένα, η αντίστοιχη ομάδα της ΝΔ που είχε εγκατασταθεί στο Μέγαρο Μαξίμου, υπό την επίβλεψη του Γιώργου Μουρούτη.

Σταδιακά, τα πυρά τους στρέφονται και εναντίον δημοσιογράφων και άλλων επώνυμων που ασκούσαν δημόσια κριτική στο τότε κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Το σύνθημα ήταν ξεκάθαρο: «Αποδομήστε την καθεστωτική προπαγάνδα των μεγάλων ΜΜΕ». Η τεχνική αυτή συνεχίστηκε και απογειώθηκε μέχρι το 2015, περιορισμένη πάντα στην Κουμουνδούρου, στα σπίτια των συμμετεχόντων και σε διάφορα καφέ του Παγκρατίου.

Μετεκλογικές τεκτονικές αλλαγές

Ήταν τέτοια η επιτυχία της ομάδας που ακόμη και ο Ολλανδός επικεφαλής της επικοινωνιακής καμπάνιας του Μπαράκ Ομπάμα ενδιαφέρθηκε να μάθει «ποια εταιρεία κρύβεται πίσω από τον διαδικτυακό θρίαμβο του ΣΥΡΙΖΑ»! Όταν, όμως, κέρδισε τις εκλογές και μετακόμισε στους θώκους της εξουσίας, συντελέστηκαν τεκτονικές αλλαγές. Και όπως ήταν φυσικό αυτές δεν άφησαν ανεπηρέαστη τη «διαδικτυακή γιάφκα».

Το 2015, πολλά από τα βασικά μέλη της ομάδας αποχώρησαν ή πήγαν μετακλητοί σε υπουργικά γραφεία ή γιατί προωθήθηκαν σε άλλες έμμισθες θέσεις. Η άλλοτε κραταιά επικοινωνιακή ομάδα αποδυναμώθηκε δραματικά. Όταν στο Μέγαρο Μαξίμου συνειδητοποίησαν ότι χάνουν έδαφος στον πόλεμο του Διαδικτύου, πραγματοποίησαν στροφή.

Επένδυσαν σε μη κομματικά πρόσωπα με δεδηλωμένο, όμως, αριστερό πρόσημο, που είχαν ήδη πλούσια δράση στο Διαδίκτυο και ισχυρούς λογαριασμούς στα social media. Για την ακρίβεια, τους στρατολόγησαν και επί πληρωμή –ποτέ απευθείας, πάντα μέσω τρίτων– έπιασαν δουλειά.

Άλλη μια κατηγορία που στελέχωσε τον ανανεωμένο στρατό του Διαδικτύου ήταν σύμβουλοι και μετακλητοί, που στον ελεύθερο χρόνο τους «χτυπούσαν δίχως έλεος». Ο στενός πυρήνας είναι οι λεγόμενοι καθοδηγητές, που έχουν έδρα στο υπόγειο του Μαξίμου, σε υπουργεία και στην Κουμουνδούρου.

Στον εξωτερικό ομόκεντρο κύκλο, είναι οι λεγόμενοι εκτελεστές. Είναι αυτοί που περνούν ατελείωτες ώρες στα social media, εξαπολύοντας επιθέσεις, στηρίζοντας κυβερνητικά στελέχη, αφήνοντας εκατοντάδες σχόλια και τρολάροντας τους αντιπάλους. Αυτοί δεν έχουν συγκεκριμένη έδρα. Ανήκουν σε πολλές και διαφορετικές κατηγορίες.

«Όσο υπάρχουν κόμματα θα υπάρχουν και τρολ. Όσο υπάρχουν συμφέροντα θα υπάρχουν και αντικρουόμενα συμφέροντα, άρα το μέλλον των τρολ είναι λαμπρό». Τάδε έφη κομματικό τρολ με φιλοσοφίζουσα διάθεση – και όλα δείχνουν πως δεν έχει άδικο.

Μισθοφορικά τρολ

Η δημιουργία ψεύτικων λογαριασμών και οι κακόβουλες ενέργειες δεν είναι το μόνο εργαλείο που διαθέτει η ηλεκτρονική πολιτική προπαγάνδα. Τα ποικίλα κονδύλια που προορίζονται για προβολή του έργου των υπουργείων, όπως και κομματικά κονδύλια στον χώρο της αντιπολίτευσης είναι το καύσιμο για να κινούνται οι διαδικτυακοί στρατοί. Υπάρχουν, βέβαια, και αρκετοί που το κάνουν για ιδεολογικούς λόγους, αλλά ο βασικός πυρήνας είναι κατά κανόνα μισθοφορικός.

Το επικοινωνιακό επιτελείο του Μαξίμου, εξάλλου, χρησιμοποιεί τα social media, όχι μόνο για να μιλήσει, αλλά και για να ακούσει, να αντλήσει δηλαδή πολύτιμες πληροφορίες από τις ανοιχτές πηγές. Πλατφόρμες, όπως το Facebook, παρέχουν πρόσβαση σε έναν ωκεανό πληροφοριών που, αν συνδυαστούν και αναλυθούν, σκιαγραφούν τον τρόπο που σκέφτονται κατηγορίες χρηστών, το τι τους απασχολεί και πώς αντιδρούν στο ένα ή στο άλλο ζήτημα. Με άλλα λόγια, είναι πολύ πιο χρήσιμες από οποιεσδήποτε ακριβοπληρωμένες δημοσκοπήσεις.

Πρωταγωνιστικό ρόλο σε αυτή την πιο εξειδικευμένη χρήση του Διαδικτύου διαδραματίζει ο υπουργός Επικρατείας Χριστόφορος Βερναρδάκης, ο οποίος είναι καθηγητής, αλλά έχει διατελέσει επί πολλά χρόνια δημοσκόπος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η εμφάνιση της περίφημης πια εταιρείας Common View, το «εργαστήρι κοινωνικών ερευνών», όπως το χαρακτήρισε ο ίδιος.

Επικεφαλής του είναι ο στενός συνεργάτης του υπουργού Στέργιος Τσιαφούλης, ο οποίος, μεταξύ άλλων, επιβλέπει μια ομάδα φοιτητών. Αυτή είναι που πειραματίζεται με διαφορετικές μεθόδους συλλογής και ανάλυσης δεδομένων στα υπόγεια του Μαξίμου.

Παρακολουθώντας τους λογαριασμούς και τη δραστηριότητα χρηστών, μπορεί κανείς να αναδείξει ή να πνίξει κάποιους από αυτούς. Σε μια δεδομένη στιγμή μπορεί να στρέψει χιλιάδες συντονισμένους και αυτοματοποιημένους λογαριασμούς, ή για να κάνουν like και share με σκοπό την κατασκευή ομοφωνίας, ή για να δημιουργήσουν την εντύπωση της αποδοκιμασίας. Είναι προφανές πως με τον τρόπο αυτό μπορεί κανείς να καταστρέψει ή να αναδείξει λογαριασμούς.

Είναι προφανές πως διαδικτυακό στρατό δεν διαθέτει μόνο το κυβερνητικό στρατόπεδο. Απλώς σ’ αυτό το άρθρο ασχοληθήκαμε με αυτό το θέμα. Διαδικτυακό στρατό έχει συγκροτήσει και η ΝΔ, διαθέτοντας για τον σκοπό αυτό ειδικά κονδύλια. Επί κυβέρνησης Σαμαρά είχε αφήσει εποχή η ομάδα του Μουρούτη. Αλλά και σήμερα υπάρχει ένας στρατός από τρολ με δεδηλωμένο δεξιό πρόσημο και σαφώς υβριστική τακτική. Μια διακριτή υποκατηγορία είναι τα δεξιά τρολ που έχουν έμμεση πλην σαφή πολιτική αναφορά στον Άδωνη Γεωργιάδη.