“Το Νέο Ανατολικό Ζήτημα – Το Τουρκικό Πρόβλημα” του Μιχάλη Χαραλαμπίδη

Ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης είναι ένας γνωστός δημόσιος διανοούμενος, μάχιμος στοχαστής του πολιτικού λόγου και πράξης, με την κλασική και ορθόδοξη έννοια του ελληνικού τόπου και χρόνου. Με συνεχή, συνεπή και δημιουργική παρουσία από τα χρόνια του αγώνα ενάντια στη δικτατορία μέσα από τις γραμμές του ΠΑΚ και στη συνέχεια ιδρυτικό-ιστορικό στέλεχος του ΠΑΣΟΚ.

Κοινωνιολόγος και Πολιτικός Επιστήμονας ο Χαραλαμπίδης κινείται στην Ελλάδα, την Ιταλία, την Ανατολική Μεσόγειο, ενεργητικά παρών στο πλευρό των λαών-εθνών της παγκόσμιας περιφέρειας απέναντι στις δυνάμεις και τις δομές της ιμπεριαλιστικής εξάρτησης. Το ιδιαίτερο πολιτικό ρεύμα ιδεών που διαμόρφωσε εντός ΠΑΣΟΚ, από το 1977 και μετά, αποτέλεσε έναν κριτικό αντίλογο-πρόταση για την πορεία της χώρας, απέναντι στην κρατικοποιημένη γραφειοκρατική εκδοχή του κόμματος και στην τριτοδιεθνιστική της περίοδο του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού (1979-1989) και στο μεταμορφισμό της μέσω της τηλεκρατίας κατά την εκσυγχρονιστική-νεοσοσιαλδημοκρατική φάση της.

Αυτή την πολιτική ταυτότητα ο Χαραλαμπίδης τη χαρακτηρίζει, ήδη από το προσυνεδριακό διάλογο του 2ου συνεδρίου του ΠΑΣΟΚ το 1990, όταν πρωτο-εμφανιζόταν, ως ψεύτικη και μη ανταποκρινόμενη στα ιστορικά σημαινόμενα των συγκεκριμένων πολιτικών κατηγοριών και όρων. Ο ίδιος αποχώρησε από το ΠΑΣΟΚ το 1999 και παραμένει ενεργός και δραστήριος πολιτικο-διανοητικά.

Στη μακρά, αλλά πάντα νεανική, διαδρομή του, ο Χαραλαμπίδης, έχει ασχοληθεί με ζητήματα θεωρίας και εμπειρίας σοσιαλιστικής μετάβασης, εργατικού κινήματος, θεσμικά-πολιτικά, κινηματικά-κομματικά, αγροτικού χώρου, πόλεων και περιφερειών, θεωρία και προτάσεις για την ανάπτυξη, εθνικά θέματα, το δικαίωμα στη μνήμη, τον αγώνα για την απελευθέρωση των λαών, τον περιφερειακό διεθνισμό, τον πολιτιστικό ιμπεριαλισμό κ.α.

Ορισμένα από τα πρόσφατα βιβλία του, που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Στράβων, είναι: “Από το ΠΑΣΟΚ στο ΚΚΚΑΣΟΡ, ο εκφυλισμός ενός ιστορικού εγχειρήματος” (2009), “Το Μικρά Ασία ενώνει, το Τουρκία εκβαρβαρίζει. Πόντος, η επιστροφή μιας πανάρχαιας ταυτότητας” (2011), “Ελληνική Πολιτική Παιδεία-Η Πολιτική ως Ανώτερη Τέχνη” (2012), “Αναστήλωση. Ο Τουρισμός ως Πολιτιστική Οικονομία” (2015), “Νέα Αναπτυξιακή Παιδεία-Η ανάκτηση του ελληνικού τρόπου” (2017), “Μακεδονικότητα-Ελληνικότητα-Οικουμενικότητα. Μακεδονία δικαίωμα στη μνήμη” (2018), “Καλαβρία-Η βαθειά Ελλάδα” (2019) κ.α.

Διεπιστημονική ματιά συγγραφέα

Στο τελευταίο βιβλίο του “Το Νέο Ανατολικό Ζήτημα – Το Τουρκικό Πρόβλημα – Η Ανθρωπιστική Ελλάδα”, ο Χαραλαμπίδης συγκεντρώνει αρκετές από τις παρεμβάσεις του για τα Εθνικά Ζητήματα, που καλύπτουν την περίοδο 1985-2020. Τα κείμενα έχουν ιστορικότητα, αγωνιστική διανοητικότητα και εντιμότητα. Είναι επιστημονικά-πολιτικά, αλλά όχι ακαδημαϊκά, με την ετυμολογική έννοια της λέξης, δηλαδή μακριά από τον δήμο, σε κάποιο εργαστήρι ή βιβλιοθήκη, αλλά έχουν παραχθεί στο πεδίο του δήμου ή του πολιτικού κόμματος, τη στιγμή της πάλης, των γεγονότων, του βραχέως χρόνου, αποτυπώνοντας όμως διαδρομές, εμπειρίες, μνήμες της μέσης και μακράς διάρκειας. Κείμενα μετωπικά, αλλά και διαλόγου.

Ο λόγος του βιβλίου δεν είναι επιτηδευμένος, δύσκολος, διανοουμενίστικα στριφνός, ξύλινος, γραφειοκρατικός, απολογητικός. Αλλά αληθινός, δηλαδή μνημονικός, ηγεμονικός λόγω της ηθικής που έχει γίνει πράξη-παράδειγμα και όχι διακήρυξη, περιεκτικός, αναλυτικά καινοτόμος, με έμφαση στα ουσιαστικά, τις έννοιες-λέξεις και όχι στα επίθετα. Λόγος ενός μάστορα, αυτόνομου παραγωγού πολιτικής σκέψης και πράξης και όχι μεταπράτη, αναπαραγωγού. Τα κείμενα του βιβλίου διαβάζονται πολλές φορές, όχι γιατί είναι δύσκολα, αλλά ακριβώς επειδή είναι κατανοητά και δυναμικά, επιβεβαιωνόμενα από τις εξελίξεις, παρέχοντας αναλυτικά κλειδιά και σχήματα ερμηνείας. Η Πολιτική (πρέπει να) είναι πρόλογος, όχι επίλογος, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο συγγραφέας.

Η διεπιστημονική ματιά του συγγραφέα, απαραίτητη σε σύνθετες ιστορικο-κοινωνικές πραγματικότητες, δεν διαχέεται σε ετεροκαθοριζόμενες κατευθύνσεις. Η θεωρία της εξάρτησης, το αρχικό αναλυτικό εργαλείο, στη συνάρθρωσή της με εθνικο-λαϊκές εμπειρίες, την ενότητα εθνικού-κοινωνικού, πατριωτισμού-διεθνισμού, δίνει στον Χαραλαμπίδη μια ματιά ταυτόχρονα εθνική και κοσμοπολίτικη, αυτόχθονη και οικουμενική. Στα κείμενα του βιβλίου συμπυκνώνονται οι τρεις διαστάσεις μιας μάχιμης πολιτικής ταυτότητας, της ερμηνείας της ιστορίας/συλλογικής μνήμης εθνικού και κοινωνικού αγώνα, του θεωρητικού-αναλυτικού σχήματος, της πολιτικής γραμμής στη συγκυρία.

Πέντε ενότητες

Το βιβλίο διακρίνεται σε πέντε ενότητες. Η οπτική είναι εθνική, περιφερειακή-διεθνική και οικουμενική-παγκόσμια. Στην έκδοση μεταξύ άλλων περιλαμβάνονται οι (αντι)εισηγήσεις του Μιχάλη Χαραλαμπίδη στο Νταβός του Α. Παπανδρέου (3η ειδική σύνοδος Κ.Ε., Φεβρουάριος 1988), στη Μαδρίτη των Σημίτη-Πάγκαλου (6η Σύνοδος Κ.Ε., Σεπτέμβριος 1997), η αντίθεση στο Ελσίνκι των Σημίτη-Γ. Παπανδρέου (Δεκέμβριος 1999).

Υπάρχουν κείμενα για το Κουρδικό, το Ποντιακό, το Κυπριακό, η εναντίωση στο Σχέδιο Ανάν και στο βιβλίο Ιστορίας της Στ’ Δημοτικού, το Αιγαίο, το Καστελόριζο, για τους λόγους αφωνίας των ελληνικών κινημάτων κατά της παγκοσμιοποίησης για την περιοχή, για τις δυνατότητες και κατευθύνσεις μιας ελληνικής-ευρωπαϊκής, οικουμενικής πολιτικής στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και πολλά άλλα. Το εκτενές εισαγωγικό κείμενο αποτελεί μια άλλη διήγηση της πορείας των ελληνοτουρκικών σχέσεων και μία εναλλακτική πρόταση στην ακολουθούμενη πολιτική από τα κόμματα της δεξιάς και της αριστεράς.

Κεντρική ιδέα που διαπερνά τα κείμενα του βιβλίου, είναι ότι η περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου που βρίσκεται στο επίκεντρο ισχυρότατων γεωοικονομικών-γεωπολιτικών μετασχηματισμών, έχει ένα βασικό πρόβλημα. Το Τουρκικό Πρόβλημα. Ένα ιστορικά βάρβαρο καθεστώς στο εσωτερικό του και στις δύο αλληλένδετες- και όχι αντίθετες- κρατικές ρατσιστικές και φασιστικές ταυτότητές του, την κεμαλική και τη νεο-οθωμανική, μεταφέρει την κρίση του στο εξωτερικό, με τη μορφή ένοπλων επεμβάσεων, μισθοφορικών και πειρατικών.

Το Τουρκικό Πρόβλημα, ως πρωτίστως οικουμενικό και ανθρωπιστικό ζήτημα, όφειλε κατά τον Χαραλαμπίδη, να αναδείξει η Ελλάδα, η πολιτική της τάξη, οι εκπροσωπήσεις της, τα κόμματα, τα κινήματα, από το 1974 και μετά στους διεθνείς οργανισμούς και τους ευρωπαϊκούς θεσμούς που συμμετέχει. Δεν το έκανε, αν και οι συνθήκες ήταν –και είναι– ευνοϊκές με βάση το αναλυτικό σχήμα του συγγραφέα.

Απαντούσε αλλά δεν δρούσε σταθερά, σύμφωνα με την κριτική του στον δάσκαλό του Ανδρέα Παπανδρέου το 1988 ή το 1995 στην απόφαση της άρσης του ελληνικού βέτο για την τελωνειακή σύνδεση Τουρκίας-ΕΕ. Στη συνέχεια τα πράγματα χειροτέρευσαν, με αποτέλεσμα η χώρα να υφίσταται διπλή διαδικασία διπλής δορυφοροποίησης, όπως με προβλεπτική ακρίβεια αναλύει ο Χαραλαμπίδης στην περίφημη ομιλία του στο 4ο συνέδριο του ΠΑΣΟΚ το 1996.

Ιστορικότητα και επικαιρότητα

Ο λόγος που το “Σύστημα Ελλάδα” στέκεται μέχρι σήμερα εχθρικό ή και αδύναμο να αναδείξει το Νέο Ανατολικο Ζήτημα, το Τουρκικό Πρόβλημα, ήταν πρωτίστως πολιτικός, μορφωτικός, αναλυτικός. Δεξιά και Αριστερά είναι φορείς ψεύτικης συνείδησης-μεσίτες που εξελίσσονται σε λόμπυ συμφερόντων, σύμφωνα με τη θεώρηση του βιβλίου.

Εισάγουν αναλυτικά σχήματα ξένα προς την εγχώρια και περιφερειακή πραγματικότητα με αποτέλεσμα να μην κατανοούν την ιδιομορφία του ελληνικού έθνους στη διεθνική κίνηση, τον σκληρό πυρήνα του κράτους, όπου το ζήτημα δεν είναι αν η τάση θα είναι πιο κοινωνική ή νεοφιλελεύθερη, όπως παρουσιάζεται η “δημόσια συζήτηση”, αλλά η γεωπολιτική του εξάρτηση-εσωτερικευμένος έλεγχος.

Το ΠΑΣΟΚ ήταν, κατά τον συγγραφέα, ένα εγχείρημα, μια δυναμική φαντασιακή και υλική, που προσπάθησε να κινηθεί με βάση την ιδιομορφία, την ιδιαιτερότητα, τη ρήξη με τους μηχανισμούς της εξάρτησης, διανοητικής, πολιτικο-θεσμικής και οικονομικο-κοινωνικής. Όμως δεν ολοκληρώθηκε θεωρητικά και επομένως πολιτικο-οργανωτικά, κρατικοποιήθηκε, ελέγχθηκε, ηττήθηκε ιστορικά και μεταμορφώθηκε στο αντίθετό του.

Το βιβλίο, το οποίο στο εξώφυλλο έχει το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο της Χάγης, σε έναν χαρακτηριστικό συμβολισμό και είναι αφιερωμένο στη μνήμη των Κώστα Βεργόπουλου, Σπύρου Βρυώνη, Περικλή Ροδάκη, Νίκου Σβορώνου, Νίκου Ψυρούκη, συνδυάζει ιστορικότητα και επικαιρότητα. Και αξίζει να διαβαστεί με προσοχή, ειδικά τώρα σε μια χρονιά αναστοχασμού και προκλήσεων, ώστε «το αύριο να μην είναι το παρηκμασμένο χθες».