Γιατί έπρεπε να ανοίξουν τα σχολεία – Καραντίνα και ψυχική υγεία

Κόντευε τρεις περίπου το απόγευμα κι επέστρεφα στο σπίτι από τη δουλειά. Το κρύο τσουχτερό καθώς πλησίαζα την έξοδο του παιδικού σταθμού. Μια μητέρα προσπαθούσε να φορέσει τα γάντια στο μικρό αγοράκι της που μόλις είχε παραλάβει, κάνοντας κινήσεις ζογκλέρ και ταυτόχρονα μιλώντας του τρυφερά για τα χεράκια του. Εκείνο, την δυσκόλευε προσπαθώντας να ανεβεί πάνω σε ένα πεζούλι. Αλλά εκείνη το πήρε και προχώρησαν στο πεζοδρόμιο.

Όταν έφτασα στο ύψος τους, άκουσα τη μητέρα να ρωτάει το γιο της: «τι σας είπε σήμερα η κυρία»; Και αυτός της απάντησε με σοβαρότητα: «ρώτησε να της πούμε τι αισθανόμαστε». Υπάρχει και αυτή η Ελλάδα, αυτές οι νηπιαγωγοί σε ένα δημόσιο παιδικό σταθμό της Αγίας Παρασκευής που εκπαιδεύουν τα νήπια να ακούνε το σώμα τους, να μιλάνε στον ψυχισμό τους. Υπάρχουν αυτοί οι δάσκαλοι, σε δημόσια και ιδιωτικά σχολεία, που τα μεταμορφώνουν σε εύφορη γη έτοιμη να δεχτεί τον σπόρο αυτού του τόπου –Ελλήνων και μεταναστών– και να τον κάνουν να ανθίσει, να καρποφορήσει.

Όταν αυτός ο παιδικός σταθμός με τα 15 περίπου παιδάκια άνοιξε πάλι την περασμένη Δευτέρα, ήταν σαν μαγικά να ξύπνησε από τον λήθαργο η ζωή στην περιοχή. Τα σωματάκια που κινούνται γρήγορα και ακούραστα σε κάθε κατεύθυνση στην παιδική χαρά του σχολείου, οι φωνούλες που χαράσσουν το χώρο που τα περιβάλλει, έκαναν τα παιδιά να μοιάζουν μέσα στον σκληρό χειμώνα της πανδημίας, με χελιδόνια που αναγγέλλουν την άνοιξη.

Εδώ και ένα περίπου χρόνο, ένα φάντασμα πανδημίας πλανιέται στην οικουμένη και την τρομοκρατεί. Από τότε ο χρόνος αιωρείται, η ύπαρξη αιωρείται. Η καθημερινότητα μουδιασμένη, μηχανιστική, διχαστική, παράλογη, συχνά παραληρηματική ψάχνει για διέξοδο. Όταν το άτομο δεν μπορεί να καθρεφτιστεί στην καθημερινότητά του, όταν δεν μπορεί να δει τον εαυτό του στο μέλλον να ελέγχει τη ζωή του, τότε τα χρώματα χάνονται, η ζωή γίνεται γκρίζα.

Οι ψυχολογικές συνέπειες της πανδημίας στους ενήλικες θα εκδηλωθούν με στρες, αγωνία, κατάθλιψη, ψυχωσικές εκδηλώσεις, προβλήματα συμπεριφοράς (βία,αυτοκαταστροφικότητα, εξαρτήσεις από ναρκωτικά, αλκοόλ κλπ) και ψυχο-σωματική παθολογία. Σε αρκετά παιδιά και εφήβους την περίοδο της πανδημίας εκδηλώθηκαν επίσης σοβαρά προβλήματα στον ψυχισμό τους, όπως έντονη ανησυχία, φόβος, κατάθλιψη, διαταραχές της συμπεριφοράς, εθισμός στο διαδίκτυο, χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών, διατροφικές διαταραχές κλπ.

Τα σχολεία η διέξοδος

Ιδιαίτερα σοβαρές είναι οι επιπτώσεις στα παιδιά και τους εφήβους που γίνονται θύματα ενδοοικογενειακής βίας ή δυσμενών οικονομικών και κοινωνικών καταστάσεων. Πρόκειται για ψυχικά προβλήματα που μοιάζουν με εκείνα των ενηλίκων. Κι αυτό συμβαίνει συχνά, όταν οι δυσκολίες των γονιών και γενικότερα του οικογενειακού περιβάλλοντος, όχι μόνο τους “μεταδίδουν” τα δικά τους αδιέξοδα, αλλά αδυνατούν να βρουν τον τρόπο να τους εμφυσήσουν το αίσθημα της ασφάλειας.

Το κλείσιμο των σχολείων, ως μέρος των μέτρων για τον περιορισμό του ιού, μοιάζει να είχε αρνητικές επιπτώσεις στα παιδιά και τους εφήβους. Κι αυτό γιατί τους στέρησαν αιφνίδια και για πολύ καιρό τον θεσμό του σχολείου που παρέχει ένα σταθερό πλαίσιο, για να αναπτύξουν τις δεξιότητές τους στον τομέα των γνώσεων, αλλά και στην κοινωνικοποίηση και στην ψυχο-σεξουαλική τους ωρίμανση.

Επιπλέον το σχολείο –με πρωτοβουλία ευαισθητοποιημένων εκπαιδευτικών– ενδέχεται να δράσει προστατευτικά στην ψυχική υγεία των παιδιών που ζουν σε ολέθριες συνθήκες. Όταν κλείνουν τα σχολεία δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα παιδιά αυτά χάνουν το δεύτερο σπίτι τους και ίσως το καλύτερο. Στο Ηνωμένο Βασίλειο διαπιστώθηκε ότι στους έφηβους που ήδη είχαν βιώσει τραυματισμούς, το τραύμα της καραντίνας με την συνακόλουθη κοινωνική απομόνωση και την μοναξιά, ευνοούσε την εκδήλωση άγχους και κατάθλιψης ακόμα και μετά το τέλος του “εγκλεισμού”.

Η παροχή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης, η σωματική άθληση, οι επαρκείς πληροφορίες για την πανδημία και τα προληπτικά μέτρα (αντισηψία, μάσκα, σωματική απόσταση κλπ) αποδείχτηκε ότι μειώνει την πιθανότητα επιβάρυνσης της ψυχικής υγείας στους εφήβους. Παράλληλα είναι σημαντικό οι γονείς, οι εκπαιδευτικοί, οι γυμναστές, οι γιατροί να ανιχνεύσουν έγκαιρα τις αλλαγές στην ψυχική υγεία των παιδιών και των εφήβων, προκειμένου να μειωθούν οι χρόνιες αρνητικές επιπτώσεις στον ψυχισμό τους.

Παρενέργειες της καραντίνας

Στη Γαλλία αναφέρεται ότι το 2020 κατά την περίοδο της δεύτερης καραντίνας για την αντιμετώπιση της πανδημίας, προσήλθε σε ψυχιατρικά τμήματα για παιδιά και εφήβους πολλαπλάσιος αριθμός περιστατικών από ό,τι την αντίστοιχη περίοδο το 2019. Η καθηγήτρια παιδοψυχιατρικής Σύλβια Τόρντμαν (Sylvie Tordjman) στη Ρεν, ανέφερε ότι το τμήμα επειγόντων περιστατικών της παιδιατρικής κλινικής (άτομα μέχρι 16 ετών) υποδέχθηκε τον μήνα Νοέμβριο του 2020 πολλαπλάσιες περιπτώσεις από την αντίστοιχη χρονική περίοδο το 2019.

Εκδηλώθηκαν: α) διπλάσιες απόπειρες αυτοκτονίας, β) τριπλάσιες αγχώδεις διαταραχές, που συνοδεύονταν από ανεξήγητους πόνους και γ) τετραπλάσιες περιπτώσεις με σοβαρά προβλήματα ανορεξίας. Ανάλογες παρατηρήσεις έγιναν σε παιδιατρικές μονάδες στο Παρίσι, στην Ναντ, στην Λιμόζ και στη Νίκαια. Επιπλέον τα περιστατικά αυτά εμφάνισαν μια πιο βαριά συμπτωματολογία από ότι τα περιστατικά του 2019 την αντίστοιχη περίοδο.

Η δραματική αυτή εξέλιξη σχετίζεται με την αλλαγή στον τρόπο ζωής των παιδιών και των εφήβων, όπως για παράδειγμα στην συρρίκνωση ή απουσία κοινωνικών, αθλητικών, πολιτιστικών δραστηριοτήτων κ.λπ. Σε αυτό συνέβαλε επίσης η αδυναμία διαφυγής από ένα βίαιο, γενικά τοξικό οικογενειακό περιβάλλον, που αφήνει το νέο έρμαιο σε αλλεπάλληλους τραυματισμούς με ολέθριες συνέπειες. Για τους νέους και περισσότερο για τα μικρά παιδιά, η έλλειψη διεξόδου που παρέχουν το σχολείο και οι φίλοι, όπως και η αδυναμία να φανταστούν ένα αύριο καλύτερο από το απειλητικό παρόν αποτελούν επιβαρυντικούς παράγοντες για την ψυχική υγεία.

Μικροί και μεγάλοι

Επιβάλλεται λοιπόν, οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί να δώσουν το παράδειγμα και να υιοθετήσουν υπεύθυνη στάση σε σχέση με την κατάσταση κρίσης που έχει προκύψει. Αρχικά θα πρέπει οι “μεγάλοι” να αναγνωρίσουν τους φόβους, την επιθετικότητά τους κλπ, να μιλήσουν για αυτά, και αν χρειαστεί, να ζητήσουν βοήθεια από ειδικό. Θα πρέπει όλη η οικογένεια να τηρήσει ένα σταθερό καθημερινό πρόγραμμα (γεύματα, ύπνος, σωματική άσκηση, πολιτισμικές δραστηριότητες, παιχνίδι κ.λπ.)

Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η απορρύθμιση των βιολογικών ρολογιών για τα σημαντικά θέματα της καθημερινότητας ευνοεί την εμφάνιση άγχους, καταθλιπτικών, ψυχωτικών και συμπεριφερικών διαταραχών. Σημαντικό κίνδυνο για μελλοντικές κακοήθεις εξαρτήσεις αποτελεί ο εθισμός στην οθόνη κάθε τύπου, στην οποία, τώρα, τα παιδιά προσφεύγουν αναγκαστικά για να παίξουν με τους φίλους τους.

Το παράδοξο είναι ότι εμείς που μαλώνουμε τα παιδιά μας να μην βλέπουν οθόνες, είμαστε αυτοί που τα “στρώνουμε” για να μελετήσουν στο πλαίσιο της τηλεκπαίδευσης μπροστά σε μια οθόνη. Μετά από αυτές τις σκέψεις περιμένω σαν τις πρώτες πινελιές της άνοιξης να δω το κοκκινισμένο από το κρύο χεράκι του παιδιού στην χούφτα της μητέρας του. Αυτή η εικόνα προοικονομεί την δική μου ελπίδα.