Ανάμεσα σε πολιτοφυλακές και ξένα συμφέροντα η κυβέρνηση στη Λιβύη

Από τις 5 Ιανουαρίου 2021 η Λιβύη διαθέτει νέα μεταβατική κυβέρνηση. Αποτελείται από τον Abdulhamid Dbeibeh στην θέση του πρωθυπουργού και τον Mohammed al-Menfi στη θέση του επικεφαλής του Προεδρικού Συμβουλίου. Καθήκον της νέας κυβέρνησης είναι η οργάνωση δημοψηφίσματος για την έγκριση του νέου συντάγματος και η διεξαγωγή νέων βουλευτικών και προεδρικών εκλογών στις 24 Δεκεμβρίου με βάση το νέο σύνταγμα. Η ανάδειξη της νέας μεταβατικής ηγεσίας εξουσίας ήταν το αποτέλεσμα ενός ενδολιβυκού διαλόγου που ξεκίνησε στα τέλη Οκτωβρίου υπό την αιγίδα του ΟΗΕ.

Το Πολιτικό Φόρουμ Εθνικού Διαλόγου για τη Λιβύη συγκροτήθηκε από μέλη που επέλεξαν οι δυο κυβερνήσεις, με συγκεκριμένη ποσόστωση εκπροσώπησης για κάθε περιφέρεια (37 αντιπρόσωποι από τη Τριπολιτάνια, 24 από τη Κυρηναϊκή και 17 από το Φεζάν). Συμφωνήθηκε μεταξύ των μελών του Πολιτικού Φόρουμ ότι ο επικεφαλής του Προεδρικού Συμβουλίου θα προέρχεται από την Ανατολική Λιβύη, ο υποψήφιος πρωθυπουργός από τη Δυτική Λιβύη. Τον δε Aguileh Saleh στη προεδρία του Κοινοβουλίου θα διαδεχτεί βουλευτής από τη νότια περιφέρεια της χώρας.

Στο δεύτερο γύρο της εκλογικής διαδικασίας αναμετρήθηκαν δυο ψηφοδέλτια. Το πρώτο συγκροτούσαν ο πρόεδρος του διεθνώς αναγνωρισμένου κοινοβουλίου Aguileh Saleh και ο υπουργός Εσωτερικών της κυβέρνησης της Τρίπολης Fathi Bashagha. Το δεύτερο αποτελούνταν από τον πρώην πρέσβη της κυβέρνησης Sarraj στην Ελλάδα Mohammed al-Menfi και τον επιχειρηματία από τη Μισράτα Abdulhamid Dbeibeh. Η επικράτηση του δεύτερου ψηφοδελτίου αποτέλεσε έκπληξη για αρκετούς παρατηρητές που θεωρούσαν την εκλογή του διδύμου Saleh-Bashagha ως δεδομένη. Τι έγειρε τη πλάστιγγα υπέρ των Menfi και Dbeibeh;

Η επικράτηση των δύο οφείλεται εν πολλοίς στις διαιρέσεις στο εσωτερικό του κάθε στρατοπέδου. Από το στρατόπεδο της Ανατολικής Λιβύης η υποψηφιότητα Saleh υπονομεύθηκε από τον Haftar ο οποίος βρέθηκε στο περιθώριο της πολιτικής διαχείρισης της σύγκρουσης τους τελευταίους μήνες, λόγω και της πίεσης που ασκήθηκε για το σκοπό αυτό από Κάιρο και Μόσχα. Μια πιθανή επικράτηση του Saleh μπορεί να απομάκρυνε το Haftar και από τα στρατιωτικά του καθήκοντα, σύμφωνα με τη Claudia Gazzini του International Crisis Group.

Συγχρόνως, ο Saleh δεν είχε ισχυρά ερείσματα στη δυτική Λιβύη λόγω της υποστήριξής του προς τον Haftar για την κατάληψη της Τρίπολης. Όπως σημειώνει ο David Hirst στο Middle East Eye, ο Saleh ήταν μια φυσιογνωμία που υποστήριξε την πόλωση στη χώρα και απείχε πόρο από το να εμφανιστεί ως ένας ηγέτης που θα εμπνεύσει τη μετριοπάθεια και θα οδηγήσει τη χώρα στη συμφιλίωση.

Πολιτοφυλακές

Από την άλλη πλευρά ο Bashagha υπονομεύτηκε από δρώντες της Δυτικής Λιβύης. Είχε έλθει σε ρήξη με τον Sarraj στο πρόσφατο παρελθόν, ενώ εναντίον του είχαν στραφεί και πολλές πολιτοφυλακές λόγω της επιμονής του για την εφαρμογή ενός σχεδίου ασφάλειας που προέβλεπε τον αφοπλισμό όλων των πολιτοφυλακών, που ήταν αναμεμειγμένες στο λαθρεμπόριο πάσης φύσεως, με κυρίαρχο αυτό του πετρελαίου.

Η νέα κυβέρνηση είναι αναγκασμένη να ισορροπήσει απέναντι σε ετερόκλητους συμμάχους και να ικανοποιήσει πληθώρα μικροπολιτικών αιτημάτων προκειμένου να επιβιώσει. Από τη μια πλευρά θα πρέπει να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις του Haftar για πρόσβαση σε θέσεις εξουσίας και χρηματοδοτικές ροές, χωρίς να είναι βέβαιη ότι ο στρατηγός δεν θα επιχειρήσει ξανά ένα νέο πραξικόπημα. Η ιστορία των τελευταίων ετών έχει δείξει ότι ο Haftar δεν ξέρει να μοιράζεται και επιθυμεί την απόλυτη εξουσία. Μόνο εξωτερικοί δρώντες όπως η Ρωσία και η Αίγυπτος μπορούν να περιορίσουν τον υπέργηρο στρατηγό, δρώντες έξω από τον έλεγχο της νέας κυβέρνησης.

Από την άλλη πλευρά η στήριξη των πολιτοφυλακών της Μισράτα θα έχει σίγουρα και αυτή το τίμημά της. Οι πολιτοφυλακές επιδιώκουν να αποτρέψουν τον αφοπλισμό τους, τουλάχιστον μέχρι να μετατρέψουν την στρατιωτική ισχύ σε πολιτικό κεφάλαιο. Η ενσωμάτωσή κάποιων ισχυρών στρατιωτικών ηγετών της πόλης στη νέα κυβέρνηση είναι βέβαιη. Δεν είναι βέβαιο όμως αν αυτή η συμμετοχή στη διαχείριση της εξουσίας, θα περιορίσει την εμπλοκή τους στην παραοικονομία. Ακόμα πιο δύσκολη θα είναι η σχέση της νέας κυβέρνησης με τις πολιτοφυλακές της Τρίπολης.

Δύσκολοι στόχοι

Οι τελευταίες λειτουργούν ως ενιαίο μπλοκ υπέρ του απερχόμενου πρωθυπουργού Al Sarraj. Κατά πάσα πιθανότητα θα προσπαθήσει να κερδίσει τη στήριξη κάποιων από αυτές. Το γεγονός όμως ότι οι πολιτοφυλακές της Μισράτα θα έχουν αυξημένο βάρος στη νέα κυβέρνηση, δυσχεραίνει την προσέγγισή της με την Τρίπολη.

Φιλική διάθεση δεν θα έχουν ούτε οι Saleh και Al Sarraj απέναντι στη νέα κυβέρνηση. Ο μεν πρώτος εκτός από την ήττα του στις εκλογές για τη νέα διοίκηση θα πρέπει να εγκαταλείψει και την προεδρία της Βουλής σύμφωνα με της απόφαση του Πολιτικού Φόρουμ, να δώσει τη θέση αυτή σε κάποιο βουλευτή της νότιας περιφέρειας (Φεζάν). Ο Saleh θα ανταλλάξει την επίσπευση των διαδικασιών έγκρισης της νέας κυβέρνησης με μικροπολιτικά ανταλλάγματα για ανθρώπους του περιβάλλοντός του, όπως η υπουργοποίηση του γαμπρού του Idris Hafiza al-Mabrouk.

Από την άλλη πλευρά ο Al Sarraj αν και ήταν διατεθειμένος να παραιτηθεί από το φθινόπωρο, επανήλθε στο προσκήνιο τον Ιανουάριο προτείνοντας ανεπίσημα την ανανέωση της θητείας του στο Προεδρικό Συμβούλιο και τον ορισμό ενός πρωθυπουργού από το Haftar. Η αλλαγή στάσης του Al Sarraj οφείλεται στη πίεση που ασκήθηκε από ανθρώπους του περιβάλλοντος του, οι οποίοι είχαν τοποθετηθεί σε κρίσιμες θέσεις και φοβούνται την απομάκρυνσή τους από τη νέα κυβέρνηση.

Στο ναρκοθετημένο πολιτικό πεδίο που περιγράψαμε παραπάνω, η νέα κυβέρνηση είναι πολύ δύσκολο να πετύχει τους στόχους της. Ακόμα και αν υπάρξουν αποτελέσματα στα άλλα ζητήματα, ο αφοπλισμός των πολιτοφυλακών (του Χαφτάρ συμπεριλαμβανομένου) σκοντάφτει στα επί μέρους συμφέροντα και την αμοιβαία καχυποψία. Και χωρίς την ανάκτηση του αποκλειστικού δικαιώματος άσκησης της νομιμοποιημένης βίας η εξουσία της θα είναι έωλη.