Η δική τους εμπρηστική επέτειος…

του Σταύρου Λυγερού  – 

Η παραδοσιακή Αριστερά ήταν για δεκαετίες ο βασικός μηχανισμός διοχέτευσης, εκλογίκευσης και τελικώς αφομοίωσης του αντισυστημικού ρεύματος στις κοινωνίες. Αυτό έχει προ πολλού πάψει να ισχύει. Από το 1968 και το 1973 έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι της ιστορίας. Η Αριστερά, λοιπόν, όχι μόνο δεν είναι, αλλά ούτε και φαντάζει ανατρεπτική. Ως εκ τούτου, δεν είναι πόλος έλξης ούτε για τους κάθε λογής απόκληρους, ούτε για τους νέους που ασφυκτιούν. Πολύ περισσότερο στην Ελλάδα με τον ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία.

Το 1999 είχα γράψει άρθρο με τίτλο “Το ροκ του μέλλοντός μας”. Εκεί διατύπωσα την πρόβλεψη ότι: «ο διασυρμός της πολιτικής, καθώς και ο εκφυλισμός και η παρακμή της ιδεολογικής αμφισβήτησης έχουν δημιουργήσει ένα τεράστιο κενό. Και επειδή ούτε η φύση ούτε η ζωή ανέχονται για πολύ τα κενά, είναι αναπόφευκτο να αναδύονται κάθε είδους υποκατάστατα… Ας μην ξεχνάμε ότι ο χουλιγκανισμός στα γήπεδα και η νεανική εγκληματικότητα είναι εκφάνσεις του ίδιου προβλήματος. Το ίδιο και οι ομάδες των νεαρών κουκουλοφόρων με τις μολότοφ και τα ρόπαλα… Αυτό που θα κλυδωνίσει δυνατά τις υφιστάμενες ισορροπίες είναι οι τυφλές κοινωνικές εκρήξεις που προβλέπεται ότι θα συμβούν την επόμενη δεκαετία. Αυτές δεν θα υπακούουν σε καμία ιδεολογία και σε κανέναν κώδικα συμπεριφοράς. Θα είναι περισσότερο εκδηλώσεις απόγνωσης, ένα πανηγύρι καταστροφής όλων αυτών που αποτελούν όνειρο για τους αποκλεισμένους» (Καθημερινή, 22-1-1999).

Οι ταραχές του Δεκεμβρίου 2008 στην Ελλάδα επιβεβαίωσαν εκείνη την πρόβλεψη. Η σπίθα που προκάλεσε την ανάφλεξη ήταν ένας νεκρός από αστυνομικά πυρά. Ήταν σχεδόν σίγουρο πως κάποια στιγμή θα συνέβαινε. Κανείς, όμως, δεν φανταζόταν ότι θα συνέβαινε με τον τρόπο που συνέβη. Το πιθανότερο σενάριο ήταν πως θα προέκυπτε κατά τη διάρκεια μιας σύγκρουσης κουκουλοφόρων με αστυνομικούς. Ο τρόπος, ωστόσο, με τον οποίο ο αστυνομικός σκότωσε τον Αλέξη Γρηγορόπουλο σόκαρε και εξόργισε την κοινή γνώμη, αφοπλίζοντας ταυτοχρόνως ηθικά όχι μόνο την αστυνομία, αλλά και την τότε κυβέρνηση Καραμανλή.

Πρόδρομο φαινόμενο

Ο εν ψυχρώ φόνος ενός δεκαπεντάχρονου μαθητή προκάλεσε εκτεταμένες και έντονες αντιδράσεις. Το γεγονός, μάλιστα, ότι ήταν γόνος μιας μεσαιοανώτερης αστικής οικογένειας και χωρίς παραβατική συμπεριφορά προσέδωσε εξαρχής ένα διαφορετικό πλαίσιο σ’ εκείνον τον φόνο. Συγκλόνισε όχι μόνο τους μαθητές, αλλά και τους νοικοκυραίους, οι οποίοι ένιωσαν ότι θα μπορούσε να είχαν σκοτώσει το δικό τους παιδί.

Ούτε το σοκ από έναν τόσο άδικο φόνο ούτε η παράδοση κινητοποιήσεων της νεολαίας μπορούν από μόνα τους να ερμηνεύσουν το γεγονός ότι οι αντιδράσεις προσέλαβαν ταχύτατα διαστάσεις εξέγερσης. Η μόνη ερμηνεία είναι ότι το περιστατικό λειτούργησε σαν καταλύτης για να εκδηλωθεί μια δυναμική που μέχρι τότε υπέφωσκε. Με άλλα λόγια, ο κάμπος ήταν πιο ξερός απ’ όσο φαινόταν και γι’ αυτό ο φόνος προκάλεσε πολύ μεγαλύτερη πυρκαγιά απ’ όσο θα προκαλούσε σε άλλες συνθήκες.

Επιφανειακά, δεν υπάρχει τίποτα που να συνδέει την εξέγερση του Δεκεμβρίου 2008 με την ελληνική κρίση χρέους που ξέσπασε ένα χρόνο αργότερα. Στην πραγματικότητα, όμως, η πολυήμερη εκείνη εξέγερση ήταν ένα πρόδρομο φαινόμενο της κρίσης. Προφανώς, αυτό που ώθησε τη νεολαία δεν ήταν κάποια ανάλυση για τα δημοσιονομικά, ούτε κάποια πρόβλεψη για την εκτόξευση των επιτοκίων δανεισμού. Ήταν η διάχυτη αίσθηση παρακμής που ολοένα και περισσότερο βάραινε στην ατμόσφαιρα της Ελλάδας και τροφοδοτούσε μια δυναμική αντίδρασης.

Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι φορέας εκείνης της αντίδρασης ήταν το πιο ευαίσθητο κομμάτι της κοινωνίας, η νεολαία. Η απαξίωση και των δύο μεγάλων κομμάτων, άλλωστε, είχε αρχίσει από τότε να αχρηστεύει και τη βαλβίδα ασφαλείας, που παραδοσιακά πρόσφερε η εναλλαγή τους στην εξουσία. Οι προϋποθέσεις για μια κοινωνική έκρηξη ήταν πιο πολλές απ’ όσες φαίνονταν εκ πρώτης όψεως.

Ο καταλύτης και η ανάφλεξη

Ο εν ψυχρώ φόνος του μαθητή ήταν ο καταλύτης για την ανάφλεξη του Δεκεμβρίου 2008, η οποία προσέλαβε τη μορφή μιας ιδιότυπης και χωρίς αιτήματα νεανικής εξέγερσης. Η εξέγερση εκείνη δεν χαρακτηρίστηκε από τη δράση των κουκουλοφόρων. Κουκουλοφόροι δρουν στο περιθώριο των διαδηλώσεων από τη δεκαετία του 1980. Η ειδοποιός διαφορά της εξέγερσης του Δεκεμβρίου 2008 ήταν η μαζική κάθοδος στους δρόμους όλων των μερίδων της νεολαίας, με πρώτους τους μαθητές.

Οι νέοι εισπράττουν τραυματικά τη διάχυτη ατμόσφαιρα παρακμής και την αναξιοπιστία των θεσμών. Βιώνουν με ανασφάλεια την προοπτική ενός αβέβαιου επαγγελματικού μέλλοντος. Η διάχυτη αίσθηση της εκ των προτέρων ματαίωσης συνδυάζεται με τη συλλογική υπαρξιακή ανάγκη κάθε νέας γενιάς να βιώσει τη μοναδική εμπειρία της συλλογικής μέθης και να δημιουργήσει τα δικά της γεγονότα. Μέσα απ’ αυτά μια ολόκληρη γενιά βαπτίζεται στην πολιτική του πεζοδρομίου και ενηλικιώνεται πολιτικά κατά τρόπο αντιεξουσιαστικό.

Εκείνη η γενιά, γενιά υπερπροστατευμένη και ταυτοχρόνως πιεσμένη, με υψηλό δείκτη καταναλωτισμού και ταυτοχρόνως με θολές προοπτικές, χωρίς να ανήκει σε απτή κοινότητα και ταυτοχρόνως με σχετικά υψηλό μέσο μορφωτικό επίπεδο και πολύ μεγάλες δυνατότητες επικοινωνίας ήταν τελικώς περισσότερο εύφλεκτη απ’ όσο έδειχνε.

Η πολιτική με όρους κοινοβουλευτισμού και εξουσίας είναι για τη συντριπτική πλειοψηφία των νέων μακρινή και απεχθής. Αντιθέτως, οι μάχες του πεζοδρομίου τούς συγκινούν. Όχι μόνο επειδή είναι το μεγάλο πάρτι του χαβαλέ και της ασυδοσίας, αλλά και επειδή η σύγκρουση με τα ΜΑΤ βιώνεται σαν έμπρακτη ενηλικίωση. Οι νέοι έχουν την τάση να καταπατούν τα όρια. Τον Δεκέμβριο 2008 οι συνθήκες τούς ώθησαν να πάνε πιο μακριά. Η αντίδρασή τους στον φόνο του μαθητή προσέλαβε διαστάσεις εξέγερσης.

Η διάκριση μεταξύ “καλών” φοιτητών/μαθητών και “κακών” κουκουλοφόρων είναι υπαρκτή, αλλά ταυτοχρόνως και σχετική. Ειδικά τον Δεκέμβριο 2008 έχασε αρκετό από το νόημά της. Αυτοί που αντέδρασαν πρώτοι στον φόνο του Αλέξη Γρηγορόπουλου και διαμόρφωσαν το κλίμα σύγκρουσης με την αστυνομία ήταν οι αντιεξουσιαστές. Οι μαθητές/φοιτητές ακολούθησαν. Είναι αυτοί, όμως, που προσέδωσαν βάθος και διάρκεια σ’ εκείνη τη διαμαρτυρία, μετεξελίσσοντάς τη σε ιδιότυπη εξέγερση. Οι πιο ζωηροί απ’ αυτούς, μάλιστα, όχι μόνο μπήκαν δυναμικά στις συγκρούσεις με τα ΜΑΤ, αλλά και ως όχλος συμμετείχαν σε καταστροφές.

Η δική τους επέτειος

Ο φόνος του Αλέξη Γρηγορόπουλου ήταν η αφορμή και όχι η αιτία της ανάφλεξης. Εάν δεν υπήρχε το δυναμικό της νεανικής οργής σε συνθήκες διάχυτης παρακμής, οι πρώτες αντιδράσεις σταδιακά θα εκτονώνονταν μετά τη διαβεβαίωση του τότε πρωθυπουργού ότι θα υπάρξει αυστηρή τιμωρία του δράστη αστυνομικού.

Όταν το εξεγερσιακό κύμα υποχώρησε, η φαντασίωση μιας δυναμικής συνέχειας με άλλα μέσα έδωσε νέα ώθηση και στις επιδρομικές επιχειρήσεις κουκουλοφόρων και στις ένοπλες επιθέσεις. Είναι σαφές ότι η ριζοσπαστικοποίηση της νεολαίας και οι συγκρούσεις του Δεκεμβρίου 2008 τροφοδότησαν τη δεξαμενή απ’ όπου αντλούν σε πρώτο επίπεδο οι οργανωμένες ομάδες των κουκουλοφόρων (τρομοκρατία χαμηλής έντασης) και σε δεύτερο επίπεδο οι οργανώσεις ένοπλης δράσης (τρομοκρατία υψηλής έντασης).

Με την πάροδο των χρόνων έχει διαμορφωθεί στον ευρύτερο αντιεξουσιαστικό χώρο ένας σκληρός πυρήνας επαγγελματιών της βίας, που διαθέτουν οργάνωση και λειτουργούν σαν ομάδες κρούσης. Η δράση τους στις διαδηλώσεις προκαλεί κατά κανόνα την αντίδραση των ΜΑΤ, με αποτέλεσμα τη γενίκευση των επεισοδίων και τη μετατροπή μιας μαζικής διαμαρτυρίας σε πεδίο μάχης.

Εδώ και καιρό, μάλιστα, που δεν υπάρχουν εκδηλώσεις οργανώνουν κάθε Σαββατοκύριακο το δικό τους πάρτι, συγκρουόμενοι με τα ΜΑΤ. Γι’ αυτούς, ο φόνος του Αλέξη Γρηγορόπουλου και η εξέγερση που αυτός πυροδότησε είναι η δική τους εμβληματική αναφορά. Γι’ αυτό και έχουν μετατρέψει την 6^η Δεκεμβρίου σε δική τους επέτειο, την οποία και γιορτάζουν με τον δικό τους εμπρηστικό τρόπο.