Η εκρηκτική κοινωνική ύλη των νεόπτωχων

Οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης βιώνονται καθημερινά, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, από το σύνολο των Ελλήνων. Η εκτεταμένη ανεργία, η επαπειλούμενη και ευτελισμένη εργασία, η δραματική μείωση του συνόλου των εισοδημάτων και η ευρεία αποασφάλιση συνθέτουν το ψηφιδωτό φτωχοποίησης και κοινωνικού αποκλεισμού μεγάλων στρωμάτων του πληθυσμού.

Προφανώς, οι επιπτώσεις κατανέμονται με διαφορετικό βάρος στη κοινωνική κλιμάκωση και με αυξημένη δριμύτητα στα μη ευνοημένα κοινωνικά στρώματα, όπως καταμαρτυρούν τα εμπειρικά δεδομένα. Εν τούτοις, τα φαινόμενα αυτά ακόμη δεν έχουν προσλάβει τα γενικά χαρακτηριστικά στο σύνολο του πληθυσμού, ώστε η κρίση να χαρακτηρισθεί ως γενική κρίση “ανθρωπιστικού χαρακτήρα”. Μάλλον πρόκειται για κρίση με “ταξικά” χαρακτηριστικά.

Η απουσία ενός κοινωνικού δικτύου ασφαλείας ωθεί αναγκαστικά σε επιμέρους και αποσπασματικές πολιτικές, οι οποίες εμφανίζονται συνήθως ως ανεπαρκείς και ατελέσφορες. Συχνά δε εμπεριέχουν στοιχεία κοινωνικών διακρίσεων και στιγματισμού. Στην πραγματικότητα, καταρρέει η “μυθολογία” για την έκταση και την επάρκεια (κυρίως για την αποδοτικότητα) του κοινωνικού κράτους της μεταπολίτευσης.

Κατά την περίοδο των μνημονίων παρατηρείται κοινωνική καθοδικότητα των μικρομεσαίων νέων κοινωνικών στρωμάτων, τα οποία ανεδείχθησαν στη μακρά περίοδο του ριζοσπαστικού λαϊκισμού. Το γεγονός αυτό συγκροτεί, πλην των οικονομικών, μείζονες ανακατατάξεις στην “ταξική” κοινωνική διάρθρωση και αναδύει παρενέργειες πολιτικού, κοινωνικού και πολιτιστικού χαρακτήρα.

Για την επιστημονική έρευνα και την πολιτική πρακτική έχει ενδιαφέρον η ευμετάβλητη συμπεριφορά και η ταχεία μεταλλαγή των σχετικών πολιτικών-εκλογικών προτιμήσεων των πολιτών. Αυτή επιπολαίως προσλαμβάνεται άλλοτε ως “ριζοσπαστισμός” και άλλοτε ως “αντισυστημική” στάση, ενώ στην πραγματικότητα συνιστά στάση πολιτικής αποχής ή ακόμη επιθετική πολιτική απόρριψη, οι οποίες είναι όψεις του ίδιου νομίσματος.

Πολιτικό σύστημα και λουμπενοποίηση

Είναι ακριβώς σ’ αυτό το πεδίο, που εκδηλώνεται μια σειρά κοινωνικών και πολιτισμικών χαρακτηριστικών, καθώς επίσης και άτυπα παθολογικά φαινόμενα κοινωνικής ψυχολογίας, τα οποία εκτείνονται από την κοινωνική απάθεια και “καθήλωση” έως το μπούλινγκ. Η πραγματικότητα αυτή εγείρει μείζονα θέματα κοινωνικής συνοχής, αποκλεισμού και περιθωριοποίησης ευρέων τμημάτων το πληθυσμού. Κυρίως των νεόπτωχων, οι οποίοι προέρχονται από τα μικρομεσαία στρώματα.

Είναι προφανές πως η κατάσταση αυτή έχει αρνητικές επιπτώσεις στους μηχανισμούς κοινωνικής συναίνεσης και πολιτικής νομιμοποίησης. Ήδη ανιχνεύονται σημάδια ανοικτής θεσμικής εχθρότητας, παραβατικής κοινωνικής συμπεριφοράς και περιθωριακής πολιτιστικής στάσης από τα φτωχοποιημένα τμήματα των μικρομεσαίων στρωμάτων. Η εξέλιξη αυτή πλήττει καίρια το αξιακό και ηθικό φορτίο της κοινωνίας και ως εκ τούτου εμποδίζει τη διαδικασία κοινωνικής και πολιτιστικής αναπαραγωγής, την οποία κλασικά και παραδοσιακά επιφορτίζεται κυρίως η μεσαία τάξη.

Η χαμηλή επίδοση του πολιτικού συστήματος να παραγάγει συνθέσεις θετικού χαρακτήρα επιβαρύνει τα αρνητικά αυτά φαινόμενα και θέτει επί τάπητος το ερώτημα: αν δηλαδή η χώρα και η κοινωνία ευρίσκεται έμπροσθεν μιας διαδικασίας, η οποία παράγει φαινόμενα λουμπενοποίησης μεσαίων στρωμάτων. Πρόκειται για πρόβλημα πολιτικής και κουλτούρας με την επιβαρυντική περίπτωση της πρόκλησης εκφυλιστικών και ενδεχομένως επικίνδυνων φαινομένων στη κοινωνία.

Η οικονομική κρίση και οι επιπτώσεις της συγκλονίζουν την Ελλάδα και εγείρουν μείζονα θέματα κοινωνικής συνοχής και πολιτικής νομιμοποίησης. Στον πυρήνα τους ευρίσκεται το διπλό συντριπτικό πλήγμα κατά της μεσαίας τάξης: φτωχοποίηση και καθοδική έξοδος από την κοινωνική διάρθρωση. Αμφότερα οδηγούν σε ακραία εκφυλιστικά φαινόμενα για την κοινωνία και τη δημοκρατία.