Τα αμερικανικά drones-δολοφόνοι: 14.040 επιθέσεις, 8.858-16.901 νεκροί

Τα θανατηφόρα πλήγματα (κομψή έκφραση για τις δολοφονίες) με drones ξεκίνησαν από την κυβέρνηση Μπους και αυξήθηκαν κατά την πρώτη θητεία του Ομπάμα. Η πρακτική αυτή προκάλεσε πολιτικές και νομικές μάχες, επειδή πλήγματα με πυραύλους που εκτόξευσαν drones σκότωσαν αμάχους. Το 2011, μάλιστα, έγινε χωρίς δίκη σκόπιμη δολοφονία ενός Αμερικανού πολίτη ύποπτου για τρομοκρατία, του Anwar Awlaki. Έκτοτε η τακτική αυτή έχει γίνει ρουτίνα. Οι Αμερικανοί έχουν πραγματοποιήσει 14.040 πλήγματα  στις οποίες έχουν σκοτωθεί –κατά τις πλέον συντηρητικές εκτιμήσεις– μεταξύ 8.858 και 16.901 άτομα, εκ των οποίων 910-2200 άμαχοι και 283-454 παιδιά.

Εκτός των ΗΠΑ την ίδια τακτική χρησιμοποιούν και άλλες χώρες, αλλά καμία δεν έχει αναπτύξει σε τέτοιο βαθμό τα εξοπλισμένα drones-δολοφόνους. Ακόμη και στην Συρία, οι Ρώσοι χρησιμοποιούν drones για αναγνώριση στόχων, οι οποίοι μετά γίνονται στόχος για επιχειρήσεις ειδικών δυνάμεων ή συμβατικών πληγμάτων αεροπορίας και πυροβολικού.

Η Τουρκία κομπορρημονούσε για την δολοφονία στελεχών του ΡΚΚ με drones, αλλά αυτό αποδείχτηκε αβάσιμο, ή προϊόν συγκυρίας. Έγινε σε επιχειρήσεις στις οποίες λάμβαναν μέρος και drones. Το μόνο κράτος, εκτός των ΗΠΑ, που χρησιμοποιεί επιτυχώς drones-δολοφόνους είναι το Ισραήλ. Η τακτική αυτή, πάντως, άνοιξε τον ασκό του Αιόλου, δημιουργώντας ένα εξόχως αμφιλεγόμενο ζήτημα.

Το αν οι επιθέσεις αυτές περιορίζουν την τρομοκρατία είναι αμφισβητήσιμο, καθώς η ήττα του ISIS δεν επετεύχθη με την εξολόθρευση ηγετικών στελεχών του από drones, αλλά με σκληρές μάχες επί του πεδίου. Είναι επίσης πολύ αμφίβολο αν δολοφονίες, όπως αυτή του Ιρανού στρατηγού Σουλεϊμανί, επιδρούν καταλυτικά στα σχέδια του Ιράν. Μάλλον εξαγριώνουν και τροφοδοτούν τον φαύλο κύκλο της βίας.

Δολοφονίες με drones

Η ηθική αξιολόγηση των drones-δολοφόνων δεν θα μπορούσε είναι πιο αμφιλεγόμενη. Πρώτα απ’ όλα, υπάρχει φόβος ότι η αυξημένη διαθεσιμότητά τους θα χαμηλώσει και άλλο το πήχυ για τέτοιου είδους επιθέσεις. Επειδή τα drones είναι όπλα που μπορεί να χρησιμοποιηθούν εύκολα και χωρίς κίνδυνο για τον χειριστή, υπάρχουν ανησυχίες ότι επιτρέπουν την προσφυγή σε στρατιωτική δράση χωρίς να ικανοποιείται το κριτήριο της ύστατης λύσης (ultima ratio), δηλαδή χωρίς να αναζητηθούν άλλες λύσεις.

Από την άλλη πλευρά, υπάρχει μια προσδοκία ότι τα drones μπορούν να διευκολύνουν ηθικά αιτιολογημένες αποστολές (π.χ. για ανθρωπιστικούς σκοπούς), που διαφορετικά δεν θα λάμβαναν χώρα. Ωστόσο, ως επί το πλείστον, οι υποστηρικτές των επιθέσεων με drones βασίζουν τα επιχειρήματά τους λιγότερο στο jus ad bellum (δίκαιο για πόλεμο) και περισσότερο στο jus in bello (δίκαιο στον πόλεμο).

Λόγω της ακρίβειας τους, η χρήση εξοπλισμένων drones ταιριάζει καλύτερα σε επιχειρήσεις που κάνουν διάκριση μεταξύ αμάχων και μαχητών. Για παράδειγμα, το Πυροβολικό δεν μπορεί να κάνει διάκριση, ενώ το drone έχει εικόνα και μπορεί. Ένα άλλο επιχείρημα είναι ότι η χρήση drones μειώνει τον κίνδυνο για απώλειες από φίλια πυρά. Σε μια ηθική αξιολόγηση της χρήσης οπλισμένων drones αυτό που μετράει πρωτίστως είναι αν η οργανωμένη χρήση βίας, στο πλαίσιο της οποίας δρουν, είναι δικαιολογημένη ή όχι.

Αν οι επιθέσεις με κατευθυνόμενα drones εγείρει ηθικά ζητήματα, εάν τα drones εξελιχθούν σε αυτόνομα οπλικά συστήματα ικανά να αναπτύξουν θανατηφόρο δράση χωρίς τον άμεσο έλεγχο του χειριστή-ανθρώπου, το νομικό και ηθικό πρόβλημα καθίσταται εφιαλτικό. Ωστόσο, όπως αναφέρει ο Αμερικανός φιλόσοφος του πολέμου Michael Walzer, τα drones-δολοφόνοι έχουν καταστεί πηγή ηθικής ανησυχίας ακριβώς λόγω του πόσο εύκολα μπορούν να εκτελέσουν στοχευμένες δολοφονίες.

Νομικά ασταθές

Η χρήση drones-δολοφόνων είναι η αγαπημένη μέθοδος των Αμερικανών στον πόλεμο εναντίον της Αλ Κάιντα και άλλων οργανώσεων ισλαμικής τρομοκρατίας. Αν και η κυβέρνηση Ομπάμα προσπάθησε να ξεφύγει από την ιδεολογία και τη ρητορική του “πολέμου κατά της τρομοκρατίας”, δεν θεωρούσε τις επιθέσεις εγκληματική ενέργεια και γι’ αυτό επί των ημερών της αυξήθηκαν οι αποστολές αυτού του τύπου.

Όσον αφορά τη συμβατότητα τέτοιων αποστολών με το διεθνές δίκαιο, οι αμερικανικές κυβερνήσεις ισχυρίζονται ότι υπάρχει ένοπλη σύγκρουση με την Αλ Κάιντα και τις συναφείς δυνάμεις από τη μία πλευρά, και τις ΗΠΑ από την άλλη. Υποστηρίζουν ότι αυτή η ένοπλη σύγκρουση δεν είναι γεωγραφικά περιορισμένη, πράγμα εξαιρετικά αμφισβητούμενο κατά το διεθνές δίκαιο.

Κριτήρια για την ύπαρξη “διεθνούς ένοπλης σύγκρουσης” μπορούν να βρεθούν στο διεθνές δίκαιο των συνθηκών και στο εθιμικό δίκαιο. Επιθέσεις-δολοφονίες σε τέτοια έκταση και ένταση βίας έξω από εμπόλεμες ζώνες (Αφγανιστάν και παλαιότερα Ιράκ) δεν δικαιολογούνται. Ούτε “μη κρατικές ένοπλες ομάδες” μπορούν να αναγνωριστούν ως το ένα μέρος μιας “ένοπλης σύγκρουσης” βάσει του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου (IHL).

Επίκληση αυτοάμυνας

Στη δημόσια αιτιολόγησή τους, οι αμερικανικές κυβερνήσεις αναφέρονται όχι μόνο στην ύπαρξη “ένοπλης σύγκρουσης” με την Αλ Κάιντα, αλλά και στο αμφιλεγόμενο δικαίωμά τους στην προληπτική αυτοάμυνα. Επικαλούνται το δικαίωμα αυτοάμυνας για να νομιμοποιούν τις επιχειρήσεις μακριά από τις πραγματικά εμπόλεμες ζώνες. Και όμως ισχυρίζονται ότι δεν χρειάζεται να πραγματοποιείται ανάλυση σχετικά με την εφαρμογή του δικαιώματος αυτοάμυνας πριν από κάθε στοχευμένη επίθεση. Πίσω από αυτό βρίσκεται η καταγραφή της επικείμενης απειλής που είναι θέμα νομικά και ηθικά αμφίβολο επειδή είναι τόσο ευρύ.

Λευκή Βίβλος του υπουργείου Δικαιοσύνης των ΗΠΑ, μελετώντας τις περιστάσεις υπό τις οποίες θα ήταν νόμιμο να σκοτώσουν οι ΗΠΑ Αμερικανούς πολίτες σε ξένες χώρες, αναφέρει ότι η απειλή που θέτουν οι τρομοκράτες απαιτεί «ευρύτερη ερμηνεία», δεδομένου ότι οι αμερικανικές αρχές ενδέχεται να μην γνωρίζουν όλες τις προγραμματισμένες επιθέσεις και έτσι δεν είναι σίγουρες ότι δεν πρόκειται να συμβεί καμία.

Σύμφωνα με αυτήν την άποψη ένα άτομο που συνεχώς εμπλεκόταν στη σχεδίαση επιθέσεων εναντίον των ΗΠΑ και προδήλως δεν παραιτήθηκε ή εγκατέλειψε αυτές τις δραστηριότητες αποτελεί επικείμενη απειλή. Μέσα σε αυτό το “νομιμοποιητικό” πλαίσιο, τα φονικά drones λειτουργούν στη –σε μεγάλο βαθμό αδιαφανή– πρακτική στοχευμένων δολοφονιών στο πλαίσιο της νεφελώδους ζώνης των ασύμμετρων συγκρούσεων.

Αλλαγές στους κανόνες

Η κυβέρνηση Μπάιντεν αποκάλυψε την ύπαρξη ενός συνόλου κανόνων που εκδόθηκαν κρυφά από τον πρόεδρο Τραμπ το 2017 για επιχειρήσεις “άμεσης δράσης” κατά της τρομοκρατίας (επιθέσεις με drones και επιδρομές κομάντο εκτός συμβατικών πολεμικών ζωνών), τις οποίες ο Λευκός Οίκος ανέστειλε τώρα καθώς ζυγίζει εάν και πώς θα τροποποιήσει τις οδηγίες αυτές.

Τον Μάιο 2013, ο Ομπάμα επέβαλε κανόνες για να καθορίζουν τη διεξαγωγή τέτοιων επιχειρήσεων και να περιορίζουν την κατάχρηση. Απαιτούσε διυπηρεσιακή επανεξέταση υψηλού επιπέδου για το κατά πόσον ένας ύποπτος για τρομοκρατία αποτελούσε απειλή για τις ΗΠΑ, καθώς και «σχεδόν βεβαιότητα» ότι κανένας παρευρισκόμενος άμαχος δεν θα σκοτωνόταν.

Τον Οκτώβριο 2017, ο Τραμπ αντικατέστησε το σύστημα του Ομπάμα με ένα πιο χαλαρό και αποκεντρωμένο σύστημα που επέτρεπε στους αξιωματικούς να αποφασίζουν εάν θα στοχεύουν υπόπτους με βάση την ιδιότητα τους ως μέλος τρομοκρατικής ομάδας, αντί να βασίζονται στις απειλές που εκφράζουν ως άτομα και εφόσον πληρούνται οι προϋποθέσεις που ορίζονται στις γενικές αρχές επιχειρήσεων για την συγκεκριμένη περιοχή.

Αποστολές και από Ελλάδα

Πολλοί αξιωματούχοι εθνικής ασφάλειας της εποχής Ομπάμα επέστρεψαν στη κυβέρνηση Μπάιντεν, αυξάνοντας τις προσδοκίες ότι οι αλλαγές που είχε επιφέρει ο Τραμπ θα μπορούσαν τουλάχιστον να υποχωρήσουν εν μέρει. Ωστόσο, ορισμένοι επαγγελματίες των μυστικών υπηρεσιών και του Πενταγώνου μέμφονται το σύστημα Ομπάμα, λέγοντας ότι ήταν υπερβολικά γραφειοκρατικό.

Ενώ αρχικά ο Μπάιντεν σχεδίαζε να δημιουργήσει νέους κανόνες στο πρώτο δίμηνο από την ανάληψη της εξουσίας, τώρα φαίνεται ότι αυτό θα πάρει τουλάχιστον ένα εξάμηνο και πιθανόν παραπάνω. Ίσως να φαίνεται παράταιρο να μας απασχολεί το ζήτημα των δολοφονιών με drones και των παράπλευρων απωλειών. Δεν είναι, όμως, εκτός των άλλων και επειδή οι ΗΠΑ διεξάγουν τέτοιες επιθέσεις και από ελληνικό έδαφος.

Δεν είναι γνωστό ποιες ακριβώς είναι οι αποστολές των drones που εδρεύουν στην Λάρισα, αλλά αν αυτές εμπλέκονται στη δολοφονία στελεχών τρομοκρατικών οργανώσεων στην Αφρική, πρέπει να είμαστε έτοιμοι για πιθανή έγκλιση της Ελλάδας σε διεθνή δικαστήρια εάν η παγκόσμια κοινότητα αποφασίσει να θέσει φραγμούς σε αυτή την λίαν αμφιλεγόμενη πρακτική.