Μαύρο πρόβατο για την Ουάσινγκτον η Πολωνία

του Γιώργου Λυκοκάπη  – 

Πρωτοφανής ήταν η ένταση που σημειώθηκε μεταξύ των κυβερνήσεων της Πολωνίας, των ΗΠΑ και του Ισραήλ τις προηγούμενες μέρες. Αιτία στάθηκε ένα αμφιλεγόμενο νομοσχέδιο, το οποίο ψηφίστηκε με μεγάλη πλειοψηφία από την Γερουσία της Πολωνίας την περασμένη Τετάρτη. Το νομοσχέδιο αναθεωρεί τον ρόλο της χώρας στο μεγαλύτερο έγκλημα του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου, το Ολοκαύτωμα. Το Ισραήλ μίλησε για “παραχάραξη της ιστορίας”, με τις ΗΠΑ να προειδοποιούν την Πολωνία ότι θα “υπάρξουν επιπτώσεις” μετά την ψήφιση του επίμαχου νόμου.

Σύμφωνα με αυτόν προβλέπεται ποινή φυλάκισης “για όποιον αποδίδει ευθύνη ή συνευθύνη στην Πολωνία για εγκλήματα που διαπράχθηκαν από το Τρίτο Ράϊχ“. Ειδικότερα η ποινικοποίηση της φράσης “πολωνικά στρατόπεδα θανάτου” προκάλεσε οργισμένες αντιδράσεις σε Ουάσιγκτον και Τελ Αβίβ. Αγνοώντας τις αντιδράσεις, η δεξιά κυβέρνηση του κόμματος Νόμος και Δικαιοσύνη (PiS) χαρακτήρισε το νομοσχέδιο “προστασία της εικόνας της χώρας“. Στον αντίποδα ο Πολωνός πρόεδρος Αντρέι Τούντα δήλωσε πρόθυμος να επανεξετάσει ορισμένα εδάφια του νόμου.

Η στάση του έχει καθοριστική σημασία, καθώς για την επικύρωση του απαιτείται η υπογραφή του. Εάν αποπέμψει τελικώς τον νόμο θα δημιουργηθεί σίγουρα μείζονα πολιτική κρίση στην χώρα. Δεν θα είναι όμως η πρώτη φορά που θα υπάρχει διάσταση απόψεων του προέδρου Τούντα με την κυβέρνηση της Πολωνίας. Πολλοί υπουργοί της πολωνικής κυβέρνησης αρνήθηκαν να καταδικάσουν τις μαζικές διαδηλώσεις των Ουκρανών ακροδεξιών που πραγματοποιήθηκαν στην Πολωνία τον περασμένο Νοέμβρη. Στις διαδηλώσεις αυτές ακούστηκαν ρατσιστικά και αντισημιτικά συνθήματα, υπέρ μίας “Αγνής, Λευκής Πολωνίας“.

Ο πρόεδρος της χώρας Τούντα μίλησε για “αρρωστημένο εθνικισμό“, αλλά τα στελέχη της κυβέρνησης είδαν μόνο “αγνούς πατριώτες“. Τα φαντάσματα της ιστορίας στοιχειώνουν την Πολωνία ακόμα και σήμερα, χρόνια μετά την λήξη του μεγάλου πολέμου.

Η Πολωνία θύμα του ναζισμού

Στην Πολωνία δεν υπήρξε ένα μαζικό φασιστικό κίνημα στον Μεσοπόλεμο, όπως ήταν η Σιδηρά Φρουρά στην Ρουμανία ή τα Σταυρωτά Βέλη στην Ουγγαρία. Από το 1926 είχε καταλάβει την εξουσία πραξικοπηματικά ο στρατηγός Γιόζεφ Πιλσούντσκι, ένας επαναστάτης σοσιαλιστής που μεταλλάχθηκε σε ακραιφνή εθνικιστή. Το καθεστώς του μπορεί να χαρακτηριστεί αυταρχικό, όχι όμως φασιστικό.

Έμπειρος συνωμότης και ικανότατος στρατιωτικός, ο Πιλσούντσκι στα μάτια πολλών Πολωνών ήταν ο εγγυητής της ανεξαρτησίας του πολωνικού έθνους. Ενός έθνους που τα εδάφη του εποφθαλμιούσαν διαχρονικά η Γερμανία και η ΕΣΣΔ, όπως έδειξε η εφαρμογή του Συμφώνου Μολότοφ-Ρίμπεντροπ. Ο εθνικοσοσιαλισμός είχε επιρροή στις μειονότητες των Γερμανών και ειδικότερα των Ουκρανών της Πολωνίας, που εντάχθηκαν στην Οργάνωση των Ουκρανών Εθνικιστών.

Το ναζιστικό κίνημα του αιμοσταγούς Ουκρανού Στεπάν Μπαντέρα είναι υπεύθυνο για τον σφαγιασμό χιλιάδων Εβραίων, Ρώσων αλλά και Πολωνών στην κατεχόμενη από τους Γερμανούς ναζί Ουκρανία και Πολωνία. Το σχετικό νομοσχέδιο ποινικοποιεί την άρνηση των εγκλημάτων πολέμου που διέπραξαν οι Ουκρανοί ναζί εις βάρος χιλιάδων Πολωνών αμάχων. Η Πολωνία δεν έχει φτάσει στο σημείο να “ηρωοποιήσει” έναν Πολωνό εθνικοσοσιαλιστή δολοφόνο, όπως έκανε η Ουκρανία με τον Μπαντέρα.  Πλήρωσε βαρύ φόρο αίματος στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι οι αντιδράσεις του Ισραήλ μπορούν να χαρακτηριστούν ως υπερβολικές.

Ο “τρίτος δρόμος” των Πολωνών στρατιωτικών

Οι Ισραηλινοί θυμούνται καλά πως ο αντισημιτισμός δεν ήταν περιθωριακό φαινόμενο στην Πολωνία του Μεσοπολέμου. Ο στρατηγός Γιόζεφ Πιλσούντσκι είχε προχωρήσει σε διώξεις εναντίον των Εβραίων της χώρας. Μετά τον θάνατο του στρατάρχη το 1935, το καθεστώς παρέμεινε αυταρχικό.

Οι διώξεις εναντίον των Εβραίων και άλλων μειονοτήτων συνεχίστηκαν. Οι Πολωνοί αντικομμουνιστές συνταγματάρχες που διαδέχτηκαν τον Πιλσούντσκι αναζητούσαν έναν “τρίτο δρόμο” μεταξύ της αγγλοσαξονικής δημοκρατίας και του φασισμού των χωρών του Άξονα. Βασικό σύνθημα τους ήταν πως επίκειται το “τέλος της φιλελεύθερης τάξης“, επομένως η συγκρότηση ενός αυταρχικού καθεστώτος έμοιαζε μονόδρομος. Το κυβερνών PiS που ίδρυσαν οι αδερφοί Κατσίνσκι το 1989 εμπνέεται ξεκάθαρα από τον “τρίτο δρόμο” των Πολωνών συνταγματαρχών και το καθεστώς του πιστού καθολικού Πιλσούντσκι.

Όταν είχε εκλεγεί ο Λεχ Κατσίνσκι στην Πολωνία το 2005, γνωστός για τις ξενοφοβικές και ομοφοβικές δηλώσεις του, πολλοί είχαν μιλήσει για μία “μεμονωμένη γραφική περίπτωση”. Όμως όλο και περισσότερες κυβερνήσεις στην σημερινή Ευρώπη δεν ομνύουν πλέον στο “αόρατο χέρι της αγοράς”, αλλά στην “σιδηρά χειρ” μίας αυταρχικής κυβέρνησης.

Το νέο πολίτευμα της “δημοκρατορίας”

Σχολιάζοντας την συγκυβέρνηση δεξιάς-ακροδεξιάς στην Αυστρία η “Liberation”, έγραψε για την “δημοκρατορία”. Μία υβριδική μορφή πολιτεύματος, όπου ένα αυταρχικό καθεστώς επιβάλλεται με δημοκρατικές διαδικασίες.

Η Αυστρία, η Τσεχία, η Ουγγαρία του Όρμπαν και η Πολωνία έχουν κυβερνήσεις που έχουν χαρακτηριστικά μίας “δημοκρατορίας”. Η ΕΕ έχει εδώ και καιρό ειδικότερα συνειδησιακό πρόβλημα με την Πολωνία, μιας και θεωρεί ότι αντιστρατεύεται τις αξίες της ΕΕ. Η αντιμεταναστευτική πολιτική της, το νομοσχέδιο για τον περιορισμό των αμβλώσεων, η πρόθεση της κυβέρνησης για έλεγχο των κρατικών ΜΜΕ, έχουν προκαλέσει κατά καιρούς τις αντιδράσεις πολλών ευρωπαϊκών χωρών. Προς τα τέλη του περασμένου Δεκέμβρη η ΕΕ, για πρώτη φορά στην ιστορία, ανακοίνωσε πως θα ενεργοποιήσει το άρθρο 7 για επιβολή κυρώσεων εναντίον της Πολωνίας.

Το σχέδιο της πολωνικής κυβέρνησης για την “μεταρρύθμιση” του δικαστικού συστήματος της χώρας, προκάλεσε σάλο σε πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, περισσότερο και από την συγκυβέρνηση Κουρτς-Στράχε στην Αυστρία. Σύμφωνα με τους Ευρωπαίους το κυβερνών κόμμα PiS επιδιώκει τον ολοκληρωτικό έλεγχο της δικαιοσύνης, θυμίζοντας της πρακτικές Ερντογάν στην Τουρκία.

Κοινές αξίες Τραμπ και PiS

Να σημειώσουμε πως παρά την συγκρουσιακή σχέση της Πολωνίας με την Κομισιόν, η Ευρώπη σιώπησε στην υπόθεση του αμφιλεγόμενου νομοσχεδίου για το Ολοκαύτωμα. Η πιο σκληρή αντίδραση ήρθε από την Ουάσιγκτον, τον πιο στενό σύμμαχο του Ισραήλ. Οι ΗΠΑ είναι σίγουρα πιο επικίνδυνος αντίπαλος για την κυβέρνηση της Πολωνίας σε σχέση με τους αξιωματούχους της Κομισιόν.

Σε πρόσφατη ανακοίνωση του το πολωνικό υπουργείο Εξωτερικών ευχήθηκε να μην “διαταραχθούν οι σχέσεις Βαρσοβίας-Ουάσιγκτον“. Η Αμερική προειδοποίησε την Πολωνία ότι θα “υπάρξουν επιπτώσεις” μετά την ψήφιση του νομοσχεδίου. Η Πολωνία είναι όμως ένας από τους σημαντικότερους συμμάχους των ΗΠΑ στην Ανατολική Ευρώπη μετά το 1989. Από την στιγμή που επισήμως η αμερικανική κυβέρνηση χαρακτηρίζει την Ρωσία ως “απειλή” για τα συμφέροντά της Αμερικής, ο ρόλος της Πολωνίας είναι κομβικότερος από ποτέ.

Όταν ο πρόεδρος Τραμπ επισκέφτηκε την Πολωνία το καλοκαίρι του 2017 του έγινε στην κυριολεξία αποθεωτική υποδοχή. Ο ίδιος ο Αμερικανός πρόεδρος κοινοποίησε στο twitter ένα αγαπημένο σύνθημα των Πολωνών εθνικιστών, το “θέλουμε Θεό“. Το κόμμα Pis έχει πανομοιότυπη ατζέντα με αυτή του Αμερικανού προέδρου. Οικονομικός προστατευτισμός, αντιμεταναστευτική πολιτική, απέχθεια για τις φιλελεύθερες ελίτ, αντιπαράθεση με την Γερμανία, είναι μόνο μερικά από τα κοινά χαρακτηριστικά τους.

Θα αποτελέσει είδηση αν έχουμε ρήξη στις σχέσεις Ουάσιγκτον-Βαρσοβίας με αφορμή το νομοσχέδιο για το Ολοκαύτωμα. Το πιθανότερο είναι να οδηγηθούμε σε έναν συμβιβασμό. Με δεδομένο τον εκρηκτικό χαρακτήρα του Ντόναλντ Τραμπ, μάλλον θα πρέπει να περιμένουμε μία πρωτοβουλία του προέδρου Τούντα για την εκτόνωση της κατάστασης.