Η μυθιστορηματική ζωή του Νίκου Κριεζώτη – Στασιαστής και εξόριστος

Ο Νικόλαος Κριεζώτης αγωνίστηκε όσο λίγοι για να αποκτήσει η Ελλάδα την ανεξαρτησία της, αλλά όταν ο στόχος αυτός επιτεύχθηκε, ενεργούσε κυρίως με βάση την εξυπηρέτηση των δικών του συμφερόντων. Μετά τη δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια το 1831, ο Κριεζώτης ήταν ένας από τους πρωταγωνιστές στις συγκρούσεις μεταξύ των οπαδών του αδελφού του Κυβερνήτη, Αυγουστίνου, και των αντιπάλων του με επικεφαλής τον Ιωάννη Κωλέττη και τα μέλη του γαλλικού κόμματος.

Ο Κριεζώτης συμπαρατάχθηκε με τους δεύτερους οι οποίοι και επικράτησαν σ’ αυτή την εμφύλια διαμάχη. Έτσι όταν ο Όθωνας κατέφθασε στην Ελλάδα το 1833, ο Κριεζώτης ανήκε στους “κυβερνητικούς” και αυτός ήταν ο βασικός λόγος γιατί τιμήθηκε ιδιαίτερα στα πρώτα χρόνια της βασιλείας του. Παράλληλα, ήταν ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες στην Εύβοια, κάτι που ελήφθη υπόψη από τον Όθωνα όταν τον διόρισε “νομοεπιθεωρητή” στο νησί.

Το αξίωμα αυτό ουσιαστικά έδινε στον Κριεζώτη το δικαίωμα να ελέγχει τις τοπικές αρχές. Όμως, με τον τρόπο αυτό ενεργούσε σαν άτυπος κυβερνήτης της Εύβοιας. Δεν ήταν τόσο το αξίωμα του νομοεπιθεωρήτη, με το οποίο επιβαλλόταν στους ντόπιους, αλλά κυρίως λόγω του σεβασμού που του έδειχναν για τη δράση του στην Επανάσταση και του εκρηκτικού χαρακτήρα του.

Ο δίκαιος “Νικηγόρος”

Όποτε υπήρχε διασάλευση της τάξης ή δυσανασχέτηση για τον Όθωνα, ο Κριεζώτης εμφανιζόταν σαν από μηχανής θεός και επέβαλε την τάξη με τον δικό του τρόπο. Αυτό γινόταν πολλές φορές με τα λόγια, αλλά για παν ενδεχόμενο διέθετε και ένα ειδικό εργαλείο για τη δουλειά, ένα ξύλινο ρόπαλο που του είχε δώσει το παρατσούκλι “Νικηγόρος”, γιατί ήταν «ο καλύτερος δικηγόρος που πάντα κέρδιζε τις δίκες…».

Ο Κριεζώτης έλυνε τις διαφορές των Ευβοιέων στην αυλή του σπιτιού του στη Χαλκίδα προτού αυτές καταλήξουν στα δικαστήρια. Όποιοι δεν συμφωνούσαν με τις αποφάσεις του ή δεν τις τηρούσαν έτρωγαν το “Νικηγόρο” κατακέφαλα και μάλιστα αυτό γινόταν δημόσια ώστε να βάζουν μυαλό οι υπόλοιποι! Ακόμη και όταν είχε πάψει να είναι νομοεπιθεωρητής στην Εύβοια, και δεν διέθετε κάποιο αξίωμα, ο Κριεζώτης συνέχισε να συμπεριφέρεται στο νησί με τον ίδιο τρόπο. Οι τοπικές αρχές ανέχονταν τη συμπεριφορά του, που στο κάτω-κάτω της γραφής επέβαλε την τάξη και γλύτωνε τα δικαστήρια από ένα σωρό υποθέσεις.

Τα κατορθώματα του Κριεζώτη και του “Νικηγόρου” έφθασαν στα αυτιά του Όθωνα. Ζήτησε τότε να τον δει στην Αθήνα και αυτός με υπερηφάνεια του έδειξε το ρόπαλο, με το οποίο επέβαλλε τάξη και ησυχία στην Εύβοια. Μάλιστα, ο Κριεζώτης έφθασε στο σημείο να πει στον Όθωνα να διώξει όλες τις αρχές από το νησί και να αναλάβει αυτός αποκλειστικά τον έλεγχο. Ισχυριζόταν ότι όχι μόνο θα γλύτωνε το κράτος ένα σωρό μισθούς από τους απολυμένους δημοσίους υπαλλήλους, αλλά θα διασφάλιζε 20% παραπάνω φόρους απ’ ό,τι πριν!

Τοπικός “άρχοντας”

Ο Όθωνας του απάντησε ότι δεν μπορούσε να κάνει κάτι τέτοιο γιατί οι αρχές εκπροσωπούσαν το κράτος! Ο βασιλιάς εξεπλάγην με αυτά που του έλεγε ο Κριεζώτης και δεν μπορούσε να καταλάβει αν χωράτευε ή τα έλεγε σοβαρά. Όμως, τότε συνέβη ένα περιστατικό που έκανε τον Όθωνα να υποπτευθεί ακόμη περισσότερο ότι ο Κριεζώτης ήθελε να κυβερνήσει την Εύβοια ως τοπικός ηγεμονίσκος.

Είχε κανονιστεί να κάνει επίσημη περιοδεία στο νησί μαζί με την Αμαλία, την οποία είχε πρόσφατα παντρευθεί. Στο πλαίσιο αυτό ζητήθηκε από τις αρχές στη Χαλκίδα να διαθέσουν οι ντόπιοι 100 άλογα που θα χρησιμοποιούσε η βασιλική συνοδεία στην περιοδεία της στο νησί. Όταν ο Όθωνας και η συνοδεία του έφθασαν στη Χαλκίδα, ο νομάρχης και ο μοίραρχος ανέφεραν ότι δεν μπόρεσαν να βρουν ούτε ένα άλογο!

Ο Κριεζώτης που ήταν στην υποδοχή του Όθωνα στη Χαλκίδα είπε τότε με πονηρό ύφος ότι θα έπρεπε να είχαν απευθυνθεί στον ίδιο, αλλά, παρ’ όλα αυτά, θα έλυνε άμεσα το πρόβλημα. Μέσα σε λίγη ώρα το σημείο όπου ήταν η βασιλική συνοδεία εμφανίστηκαν πολλοί ντόπιοι που είχαν φέρει μαζί τους πολύ περισσότερα από τα 100 άλογα που τους είχαν ζητηθεί. Από τότε ο Όθωνας απέφευγε να διορίζει τον Κριεζώτη σε δημόσιες θέσεις και τον έθεσε υπό παρακολούθηση. Για τις τοπικές αρχές στη Χαλκίδα, ο Κριεζώτης έγινε ο υπ’ αριθμόν ένας ύποπτος για οργάνωση κινήματος εναντίον του κράτους.

Είσοδος στη Βουλή

Η στάση του Όθωνα εναντίον του είχε ως αποτέλεσμα ο Κριεζώτης να πάρει μέρος στην επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843. Την ημέρα που εκδηλώθηκε η επανάσταση στην Αθήνα, κυκλοφόρησε μία φήμη στη Χαλκίδα ότι στο κάστρο του Καράμπαμπα είχε μεταφερθεί μία λαιμητόμος που προοριζόταν να κόψει το κεφάλι του Κριεζώτη μόλις εκδηλωνόταν υπέρ της επανάστασης. Στην πραγματικότητα, η λαιμητόμος ετοιμαζόταν για την εκτέλεση δύο εγκληματιών.

Όμως, ο Κριεζώτης πίστεψε τη φήμη και έτσι εκείνη την ίδια ημέρα συνέλαβε όλες τις δικαστικές και αστυνομικές αρχές στη Χαλκίδα και τους έκλεισε φυλακή αφού πρώτα έβγαλε έξω τους κρατουμένους. Ο Κριεζώτης είχε άχτι αυτά τα άτομα αφού είχαν ενεργήσει ανακρίσεις σε βάρος του και τον παρακολουθούσαν. Λέγεται ότι ήταν αποφασισμένος να τους περάσει όλους από τη λαιμητόμο, αλλά ένας φίλος του γιατρός τον έπεισε απλά να τους διώξει από την Εύβοια.

Στις πρώτες κοινοβουλευτικές εκλογές στην Ελλάδα το 1844, ο Νικόλαος Κριεζώτης αναδείχτηκε βουλευτής της Εύβοιας και ήταν ένθερμος υποστηρικτής του παλιού πολιτικού φίλου του, Ιωάννη Κωλέττη που ήταν τώρα πρωθυπουργός. Ως κωλεττικός βουλευτής, ο Κριεζώτης έδειξε την περιφρόνησή του στους κοινοβουλευτικούς θεσμούς, πρωταγωνιστώντας σ’ ένα επεισόδιο μοναδικό στα χρονικά του Κοινοβουλίου που το εξευτέλιζε.

Επεισόδια στη Βουλή

Σύμφωνα με την αντιπολιτευόμενη εφημερίδα “Ελπίς” της 28ης Μαρτίου 1846, σε μία κρίσιμη ονομαστική ψηφοφορία έτυχε να λείπει ένας βουλευτής και ο Κριεζώτης προσπάθησε να ψηφίσει αντί γι’ αυτόν μιμούμενος τη φωνή του! Όταν αποκαλύφθηκε η απάτη, οι βουλευτές της αντιπολίτευσης εξεμάνησαν. Ο Κριεζώτης τότε απείλησε ότι θα τους σκότωνε και μάλιστα γρονθοκόπησε ένα στη Βουλή. Ήταν πασίδηλο σ’ όλους ότι ήταν εκτός ελέγχου και θεωρούσε ότι ήταν υπεράνω του νόμου.

Υπήρχαν φήμες ότι ετοίμαζε στάση, προκειμένου να καταλάβει την εξουσία στην Εύβοια καθώς είχαν αρχίσει να διαρρηγνύονται οι σχέσεις του με τον Κωλέττη. Το 1847 ο Κωλέττης αποφάσισε να ξεφορτωθεί τον Κριεζώτη και διέταξε τον νομάρχη Εύβοιας, Χατζίσκο, να τον συλλάβει. Αυτός όμως ήξερε καλά ότι αν τολμούσε να κάνει κάτι τέτοιο στη Χαλκίδα δεν θα είχε καλό τέλος. Κατάφερε να πείσει τον Κριεζώτη να πάει στην Αθήνα και να λύσει την “παρεξήγηση” με τον φίλο του τον Κωλέττη.

Ο Κριεζώτης μέσα στη μεγάλη αυτοπεποίθησή του ότι ο Κωλέττης δεν θα τολμούσε να τον συλλάβει στην Αθήνα άκουσε τον Χατζίσκο και πήγε στην πρωτεύουσα. Όταν έφθασε στο γραφείο του πρωθυπουργού αυτός έτυχε να προεδρεύει Υπουργικού Συμβουλίου. Μόλις έμαθε ο Κωλέττης ότι έξω από την πόρτα του ήταν ο Κριεζώτης διέταξε τους φρουρούς του να τον συλλάβουν. Έτσι στάλθηκε σιδηροδέσμιος στις φυλακές Χαλκίδας. Εκεί τρεις οπαδοί του τον απελευθέρωσαν αφού άνοιξαν μία τρύπα στο τοίχο του κελίου του απ’ όπου τον έβγαλαν έξω και είχαν φροντίσει να ριχθεί όπιο στο κρασί που οι δεσμοφύλακες είχαν πιει με το βραδινό φαγητό τους.

Εμφύλια σύρραξη και τραυματισμός

Ο Κριεζώτης συγκέντρωσε περίπου 800 οπαδούς του στην παραλία της Χαλκίδας και στασίασε εναντίον της κυβέρνησης. Παράλληλα, κήρυξε επανάσταση εναντίον του Όθωνα, με τη δικαιολογία ότι δεν τηρούσε τις δεσμεύσεις του για το Σύνταγμα. Για τον Κριεζώτη μάλλον το προσωπικό συμφέρον ήταν που τον έκανε να επαναστατήσει, και όχι τόσο η καταπάτηση των πολιτικών ελευθεριών, που ως κωλεττικός δεν φαίνεται να τον ενδιέφεραν και πολύ. Ο Κωλέττης έστειλε εναντίον του Κριεζώτη ισχυρή στρατιωτική δύναμη με επικεφαλής τον Γαρδικιώτη Γρίβα, υπασπιστή του Όθωνα. Ένα μικρό πολεμικό σκάφος που περιπολούσε έξω από τη Χαλκίδα έριξε μία προειδοποιητική βολή με το κανόνι του πάνω από τα κεφάλια των στασιαστών.

Εκείνη ακριβώς τη στιγμή ο Κριεζώτης ήταν ανεβασμένος σε κάποιο βράχο και μιλούσε στους οπαδούς του. Τα θραύσματα από το βλήμα χτύπησαν τον Κριεζώτη στο στομάχι και το χέρι. Το τραύμα στο χέρι ήταν πολύ σοβαρό και αυτό μόλις κρεμόταν από το βραχίονα. Τότε ο Κριεζώτης παρακάλεσε ένα παλιό στρατιώτη και συμπολεμιστή του, τον επονομαζόμενο Γεροφλώκο, να κόψει με το σπαθί του το τραυματισμένο χέρι του. Όμως, αυτός μόλις είδε τι είχε συμβεί στον αρχηγό του λιποθύμησε και πέθανε επί τόπου. Κανένας άλλος δεν έβρισκε το θάρρος να κόψει το χέρι του Κριεζώτη και τότε εκείνος με το καλό του χέρι έσυρε το σπαθί του από το θηκάρι και το έκοψε ο ίδιος!

Αυτόπτες μάρτυρες του συμβάντος λένε ότι ενώ ο 62χρονος ήρωας της Επανάστασης εκτελούσε αυτή την τρομερή πράξη, δεν άλλαξε έκφραση το πρόσωπό του και δεν έκανε ούτε ένα μορφασμό. Όχι μόνο αυτό, αλλά κράτησε την ψυχραιμία του αφού είχε συναίσθηση ότι έπρεπε να σταματήσει την ακατάσχετη αιμορραγία και να αποτρέψει τη γάγγραινα. Εκεί κοντά βρισκόταν πίσσα με την οποία στεγανοποιούσαν τα ψαροκάικα. Διέταξε τότε τους οπαδούς του να βράσουν την πίσσα σ’ ένα καζάνι και βούτηξε το κομμένο χέρι του μέσα στην καυτή πίσσα! Ο Κριεζώτης είχε συνέχεια τις αισθήσεις του και συμβούλευε τους οπαδούς του να παραδοθούν στις κυβερνητικές δυνάμεις και ήταν βέβαιος ότι θα αμνηστεύονταν (όπως και έγινε).

Ο ίδιος κατόρθωσε να διαφύγει στην Κύμη και από εκεί στην τουρκοκρατούμενη Χίο. Το περιστατικό με το χέρι του Κριεζώτη αποτελεί την κορυφαία απόδειξη για το πόσο σκληροτράχηλος και ανδρείος υπήρξε και είναι κρίμα που αυτό δεν συνέβη σε κάποια από τις πολλές μάχες που συμμετείχε στη διάρκεια της Επανάστασης του 1821, αλλά σε μία σύντομη εμφύλια σύρραξη, για την οποία ο ίδιος ήταν υπεύθυνος.

Το τελευταίο κεφάλαιο

Τελικά, ο Νικόλαος Κριεζώτης έφθασε στην Κωνσταντινούπολη και την Προύσα, όπου έγινε δεκτός με ιδιαίτερες τιμές από τους Τούρκους λόγω της φήμης του. Μάλιστα, στην Κωνσταντινούπολη τον υποδέχθηκε ο Τούρκος υπουργός Πολέμου, ο οποίος παρέταξε άγημα στρατιωτών που ο Κριεζώτης επιθεώρησε. Όταν εγκαταστάθηκε στη Σμύρνη οι τουρκικές αρχές του επέτρεψαν να καλέσει και την οικογένειά του. Ο Σουλτάνος φρόντισε να δοθεί στον Κριεζώτη ένα υψηλό επίδομα, χάρις στο οποίο έζησε πλουσιοπάροχα στη Σμύρνη μέχρι το τέλος της ζωής του.

Ήταν ιστορική ειρωνεία ότι οι Τούρκοι έκαναν αυτές τις τιμές σ’ ένα από τους πιο σημαντικούς αγωνιστές της Ελληνικής Επανάστασης που τους είχε πολεμήσει λυσσαλέα. Σε φίλους του που τον επισκέπτονταν στη Σμύρνη, ο Κριεζώτης συνήθιζε να παρομοιάζει τον εαυτό του με τον Θεμιστοκλή που και εκείνος αν και ήρωας ενός μεγάλου εθνικού αγώνα (των Μηδικών Πολέμων) καταδιώχθηκε από τους συμπολίτες του και βρήκε καταφύγιο στην περσική αυτοκρατορία. Παρά το γεγονός ότι είχε προκαλέσει μεγάλη καταστροφή στην αυτοκρατορία του, ο Πέρσης βασιλιάς αναγνωρίζοντας την ανδρεία του Θεμιστοκλή του προσέφερε άσυλο, αλλά και μία πλούσια και άνετη ζωή.

Ο Κριεζώτης πέθανε το 1853 στη Σμύρνη. Η οικογένειά του ισχυριζόταν ότι δηλητηριάστηκε από πράκτορες του Όθωνα, αν και ποτέ δεν αποκαλύφθηκαν στοιχεία για κάτι τέτοιο. Όταν το 1862 ανατράπηκε ο Όθωνας, ο Κριεζώτης αποκαταστάθηκε για πολλούς Έλληνες και από “στασιαστής” έγινε ο “πρωτομάρτυρας” στον αγώνα εναντίον της απολυταρχίας. Το 1863 επιτράπηκε η ανακομιδή των οστών του στην Ελλάδα. Λίγο πριν το θάνατό του, ο Κριεζώτης είχε προβλέψει ότι τα οστά του θα επέστρεφαν στην πατρίδα, όπως συνέβη και με τον Θεμιστοκλή. Το όνομα του Νικολάου Κριεζώτη έχει δοθεί σε κεντρικό δρόμο της Χαλκίδας, και προτομές του υπάρχουν στην πόλη αυτή, στην πατρίδα το Αργυρό Ευβοίας και το Πεδίο Άρεως στην Αθήνα.