Πως το ιταλικό ζήτημα επηρεάζει την έξοδο από τo Μνημόνιo

Βαδίζοντας προς τον Αύγουστο, όταν τελειώσει το 3ο Μνημόνιο, το ερώτημα “πότε θα στηθούν κάλπες” αποκτάει πρακτικό περιεχόμενο. Ο Μητσοτάκης είχε μετατρέψει την αποσταθεροποίηση της κυβέρνησης Τσίπρα και την πρόκληση πρόωρων εκλογών σε πυλώνα της αντιπολιτευτικής στρατηγικής του. Αν και τα γεγονότα τον διέψευσαν, προ εβδομάδων στα χνάρια του βάδισε η Γεννηματά, προκαλώντας απορία για μία πρωτοβουλία, η οποία δεν υπηρετεί υπαρκτή πολιτική σκοπιμότητα.

Στο ερώτημα, πάντως, πότε θα στηθούν κάλπες, ούτε ο ίδιος ο πρωθυπουργός μπορεί να δώσει κατηγορηματική απάντηση. Η απόφαση μπορεί σε πολύ μεγάλο βαθμό να είναι δική του, αλλά κυρίως θα εξαρτηθεί από τις συνθήκες. Επισήμως, η κυβέρνηση δεν χάνει ευκαιρία να επαναλαμβάνει σε όλους τους τόνους ότι πρόθεσή της είναι να εξαντλήσει την τετραετία.

Ο Τσίπρας και το επιτελείο του θα ήθελαν να έρθουν έτσι τα πράγματα, ώστε να καταφέρουν να φθάσουν στο φθινόπωρο του 2019. Αυτό, ωστόσο, δεν είναι εύκολο κι όχι επειδή θα χαθεί η κοινοβουλευτικής πλειοψηφία. Το ενδεχόμενο αυτό δεν μπορεί θεωρητικά να αποκλεισθεί, αλλά συγκεντρώνει αμελητέες πιθανότητες εάν δεν μεσολαβήσει κάποιο έκτακτο γεγονός.

Κυρίως η ΝΔ πόνταρε στη διαφορά που υπάρχει μεταξύ ΣΥΡΙΖΑ και ΑΝΕΛ για το Μακεδονικό. Πράγματι, ο Καμμένος έχει ξεκαθαρίσει πως το κόμμα του δεν θα ψηφίσει τη συμφωνία, που έχουν διαπραγματευθεί οι Κοτζιάς και Ντιμιτρόφ. Ταυτοχρόνως, όμως, έχει ξεκαθαρίσει πως δεν πρόκειται να αποσυρθεί από τη συμπολίτευση και να ανατρέψει την κυβέρνηση.

Η προληπτική πιστωτική γραμμή

Αφήνοντας, λοιπόν, στην άκρη, την ανατροπή της κυβέρνησης λόγω εσωτερικού ρήγματος, η πρώτη εξωτερική δοκιμασία είναι οι επικείμενες διαπραγματεύσεις με τους δανειστές για τους όρους εξόδου της Ελλάδας από τα Μνημόνια. Με εξόφθαλμη προπαγανδιστική πρόθεση, εδώ και καιρό ο Τσίπρας μιλάει για “καθαρή έξοδο”. Προφανώς, δεν αμφισβητεί τις δεσμεύσεις που έχουν ήδη συμφωνηθεί για τη μεταμνημονιακή περίοδο, όπως π.χ. το ύψος των πρωτογενών πλεονασμάτων.

Στην πραγματικότητα, αυτό που εννοεί είναι ότι απορρίπτει τη λεγόμενη προληπτική πιστωτική γραμμή, για την αποδοχή της οποίας δεχόταν πιέσεις και από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και από κύκλους εντός Ελλάδας. Υπενθυμίζουμε ότι η κυβέρνηση Σαμαρά είχε αποδεχθεί την προληπτική πιστωτική γραμμή, γεγονός που ωθεί αξιωματούχους της, όπως π.χ. ο διοικητής της Τράπεζας Ελλάδος Στουρνάρας, να επιμένουν πως αυτός είναι ο σωστός δρόμος, προκειμένου να ξεπερασθούν πιθανολογούμενες δυσκολίες δανεισμού από τις Αγορές μετά τον Αύγουστο.

Εντός του Ιουνίου θα αρχίσουν οι διαπραγματεύσεις με τους δανειστές αφενός για τους όρους εξόδου και το μεταμνημονιακό καθεστώς εποπτείας, αφετέρου για την ελάφρυνση του χρέους. Από τις πρώτες άτυπες συζητήσεις στο ευρωιερατείο έχει διαφανεί πως για αμφότερα τα ζητήματα υπάρχουν δύο γραμμές στους κόλπους του:

• Πρώτον, οι σκληροπυρηνικοί (με ηγέτη τη Γερμανία) που ζητούν την αυστηρότερη δυνατή εποπτεία και τη μικρότερη δυνατή ελάφρυνση του χρέους.
• Δεύτερον, όσοι (κυρίως η Γαλλία και ο Γιούνκερ) υποστηρίζουν ότι η Ελλάδα έχει περάσει τις εξετάσεις της και οι δεσμεύσεις που έχει ήδη συμφωνήσει για τη μεταμνημονιακή περίοδο είναι επαρκείς. Οι ίδιοι προβάλλουν και το επιχείρημα ότι είναι προς το συμφέρον της Ευρωζώνης να προσδώσει στην ολοκλήρωση του Μνημονίου τον χαρακτήρα ενός success story, που θα είναι επιτυχία και για την Ελλάδα, αλλά και για την Ευρωζώνη, ειδικά τώρα που έχει ανακύψει το ιταλικό πρόβλημα.

Η πείρα μας διδάσκει πως όταν στους κόλπους του ευρωιερατείου υπάρχει διάσταση απόψεων, τελικώς προκύπτει συμβιβασμός κάπου προς τη μέση. Αυτό αναμένεται να συμβεί και στη συγκεκριμένη περίπτωση. Το κρίσιμο ερώτημα είναι ποιο θα είναι το περιεχόμενο αυτού του συμβιβασμού.

Οι παρενέργειες λόγω Ιταλίας

Ο Τσίπρας, πάντως, δικαιολογεί όλα τα επώδυνα μέτρα, επικαλούμενος όλο αυτό το διάστημα την ανάγκη εξόδου από τα Μνημόνια, μέσω της εφαρμογής των προαπαιτούμενων. Γι’ αυτό και έχει προσδώσει στο τέλος της μνημονιακής περιόδου υψηλό πολιτικό συμβολισμό. Έχει συνείδηση, λοιπόν, πως εάν του ακυρώσουν το κεντρικό αφήγημά του θα πάει πολιτικά γυμνός στις κάλπες. Γι’ αυτό και επιμένει να αρνείται την προληπτική πιστωτική γραμμή.

Η αναταραχή που τις προηγούμενες ημέρες προκάλεσε η ιταλική κρίση ανέβασαν τα επιτόκια δανεισμού όλων των χωρών-μελών του ευρωπαϊκού Νότου, με αποτέλεσμα το οικονομικό επιτελείο να αναβάλει τη νέα δοκιμαστική έκδοση ομολόγων, φοβούμενο ότι οι επενδυτές θα πρόσφεραν υψηλά επιτόκια, τα οποία θα δημιουργούσαν αρνητικό προηγούμενο. Η νευρικότητα των Αγορών και η αναβολή επανέφερε στο προσκήνιο το ζήτημα της προληπτικής πιστωτικής γραμμής.

Η κυβέρνηση Τσίπρα συνεχίζει να την απορρίπτει, ελπίζοντας σε εξομάλυνση του οικονομικού κλίματος. Αυτή, άλλωστε, έχει ήδη αρχίσει να συμβαίνει μετά τον σχηματισμό της νέας ιταλικής κυβέρνησης και το χαμήλωμα των τόνων εκ μέρους του Γιούνκερ. Τίποτα, ωστόσο, δεν μπορεί να αποκλεισθεί στο επόμενο διάστημα. Η κυβέρνηση Κόντε έχει ένα πρόγραμμα το οποίο αποκλίνει σε μεγάλο βαθμό από το κυρίαρχο στην Ευρωζώνη δόγμα της λιτότητας. Ως εκ τούτου, κάποια στιγμή ο κόμπος θα φθάσει στο χτένι και τότε θα φανεί εάν θα προκύψει συμβιβασμός, ρήξη ή υποταγή των Ιταλών.

Εάν τα γεγονότα εξελιχθούν προς την κατεύθυνση της ρήξης, ή τουλάχιστον έντονων αντιπαραθέσεων, είναι δεδομένο ότι οι Αγορές θα αντιδράσουν ανεβάζοντας τα επιτόκια και όχι μόνο για τα ιταλικά ομόλογα. Σ’ αυτή την περίπτωση, εάν το περιβόητο “μαξιλάρι” αποδειχθεί ανεπαρκές για να καθησυχάσει τις Αγορές, η κυβέρνηση Τσίπρα θα υποχρεωθεί να επανεξετάσει την προληπτική πιστωτική γραμμή, επικαλούμενη τις έκτακτες συνθήκες.

Η ιταλική κρίση, ωστόσο, έχει και μία άλλη όψη όσον αφορά τις επιπτώσεις της στην Ελλάδα. Είναι προφανές πως το ευρωιερατείο δεν έχει από πολιτικής απόψεως το περιθώριο να διακινδυνεύσει την αναζωπύρωση της ελληνικής κρίσης. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι το γενικότερο κλίμα πιθανότατα θα ενισχύσει όσους στο ευρωιερατείο υποστηρίζουν μία λιγότερη αυστηρή στάση έναντι της Ελλάδας στις επικείμενες διαπραγματεύσεις για το μεταμνημονιακό καθεστώς.