Είναι βιώσιμο το ισλαμικό μοντέλο-τέρας του Ερντογάν;

Για τον Ερντογάν, όπως και για τις υπόλοιπες ισλαμικές χώρες, έχει έρθει πια στην επιφάνεια το κρίσιμο ιστορικό ερώτημα: ποια είναι η θέση του Ισλάμ στο σημερινό κόσμο; Και αυτό γίνεται οξύτερο με την εμφάνιση του σαλαφισμού και των παραφυάδων του εντός του Ισλάμ. Πατώντας στο δικό του ισλαμικό μοντέλο, ο Ερντογάν κατηγορεί τη Δύση σαν ισλαμοφοβική και η αλήθεια είναι πως υπάρχει διάχυτη ισλαμοφοβία.

Από την άλλη πλευρά, οι Δυτικοί και ο Ερντογάν, ο καθένας για τους δικούς του λόγους, ξεχνούν την απέραντη και επιθετική χριστιανοφοβία στις μουσουλμανικές χώρες. Δεν θα επεκταθώ σε κραυγαλέα παραδείγματα παρά μόνο σε δύο: πόσοι είναι οι εναπομείναντες χριστιανικοί πληθυσμοί στη Μέση Ανατολή σήμερα, αν τους συγκρίνουμε με όσους υπήρχαν αμέσως μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο; Τί συμβαίνει σήμερα στους Χριστιανούς της Νιγηρίας;

Το ερώτημα της θέσης του Ισλάμ στο σημερινό κόσμο ευσχήμως ο Ερντογάν αποφεύγει να το απαντήσει, όπως και η τουρκική κοινωνία, όπως και όλες οι ισλαμικές κοινωνίες. Η απάντηση στο ερώτημα είχε εμφανιστεί στην πλήρη της έκταση και βάθος στον πόλεμο στη Συρία, ως μια τερατώδης ενδο-ισλαμική πολιτική-ιδεολογική σύγκρουση, αλλά και ως σύγκρουση πολιτισμών.

Εκεί, κάθε σέκτα του Ισλάμ είχε και συνεχίζει να παίρνει μέρος σε έναν ανελέητο πόλεμο όλων εναντίον όλων. Το καθεστώς είναι Αλαουίτες και γύρω υπάρχουν σιίτες, σαλαφιστές, τζιχαντιστές ή εκφραστές του πολιτικού Ισλάμ κάθε απόχρωσης. Οι υπόλοιπες ομάδες, όπως οι κοσμικοί Κούρδοι, οι Ζωροάστρες Γιαζίντις και οι Χριστιανοί απειλούνται με πλήρη εξόντωση. Θέλοντας να φαίνεται ότι παίζει το ρόλο του επιδιαιτητή, η Τουρκία προσπαθούσε να κρύψει κάτω από το χαλί τις σχέσεις της με το Ισλαμικό Κράτος, με την Αλ-Κάιντα και με άλλες παρόμοιες ομάδες.

Παράταιρα κομμάτια

Ταυτόχρονα, εμφανίζεται σαν διαπρύσια πολέμιος της “τρομοκρατίας”. Σαν τρομοκρατία, όμως, ορίζει το κουρδικό κίνημα, από τη δήλωση δηλαδή μιας διαφορετικής εθνικής ταυτότητας από την τουρκική. Η εξέγερση των Κούρδων είναι ένας απελευθερωτικός πόλεμος, αλλά αυτό έχει βαφτιστεί “τρομοκρατία” και από τους Δυτικούς. Ταυτόχρονα, οι Ρώσοι, οι Αμερικανοί, οι Ευρωπαίοι και το Ισραήλ δηλώνουν στην περιοχή την παρουσία τους ό,τι και αν σημαίνει αυτό.

Ανάμεσα στις σέκτες του Ισλάμ και στο μεγάλο χάσμα σουνιτών και σιιτών (οι σιίτες υποστηρίζουν τον Άσαντ) το τουρκικό κοινωνικό-ιστορικό φαντασιακό προσωρινά έχει επιλέξει το μεγαλείο της παρελθούσης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ενώ προσπαθεί να συναρθρώσει γύρω της τα κομμάτια της παλιάς γεωπολιτικής οντότητας, ή ίδια η Τουρκία είναι (λόγω Κεμάλ) η μήτρα που έχει γεννήσει τον πιο ισχυρό δυτικότροπο τρόπο σκέψης, στον Ισλαμικό Κόσμο της περιοχής.

Η ανάμειξη του Ισλάμ με τη δυτική πολιτική, οικονομική και τεχνολογική παράδοση, έχει δημιουργήσει στην Τουρκία ένα τέρας. Αυτό αποτελείται από παράταιρα κομμάτια, τα οποία απορρίπτονται από το “ανοσοποιητικό σύστημα” της γειτονικής μας χώρας. Ο αντίλογος σε αυτό είναι η συνάρθρωση μιας απολυταρχικής αυτοκρατορικής πολιτικής οντότητας με το δυτικότροπο οικονομικό μοντέλο, έρευνας, παραγωγής και διάθεσης των προϊόντων, σε ένα παγκοσμιοποιημένο οικονομικό γίγνεσθαι.

Το ισλαμικό μοντέλο του Ερντογάν

Μπορεί να επιτύχει, όπως το κινεζικό πείραμα αποδεικνύει μέχρι σήμερα; Θα μπορούσε το Ισλάμ, το οποίο δεν έχει καμία σχέση με την κινεζική πολιτιστική παράδοση, να είναι το δεύτερο διαφορετικό μοντέλο που θα αντιπαρατεθεί με το δυτικό μοντέλο, με τον φιλελευθερισμό, τη δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και το κράτος κοσμικού δικαίου;

Στην πραγματικότητα, στις συνεχείς επιθέσεις του κατά Ευρώπης και Αμερικής, ο Ερντογάν κατηγορεί τη Δύση για υποκρισία, επίπλαστες αξίες, καζουισμό, και αδυναμία. Ο Νταβούτογλου κατηγορούσε τη Δύση για την ενασχόληση της με τη γνωσιολογία, σε αντίθεση με το Ισλάμ που η βάση της σκέψης του είναι η οντολογία, δηλαδή η ύπαρξη του Θεού. Ο Ερντογάν δεν παίζει απλά γεωπολιτικά παιγνίδια, αλλά ένα σύνθετο στοίχημα μεταξύ, ισχύος, πολιτισμού, πίστης και απομείωσης της Δύσης ως μοντέλου εξέλιξης της ανθρώπινης κοινωνίας.

Η Δύση θεωρεί ως δεδομένο πως οι αξίες της έχουν καθολική ισχύ τόση όση και η φυσική φιλοσοφία της, δηλαδή η επιστημονική σκέψη. Εδώ, ίσως, να βρίσκεται και η αχίλλειος πτέρνα της. Μπορεί η φυσική φιλοσοφία της να είναι η οδηγός προς το μέλλον, αλλά δεν είναι καθόλου αυτονόητο πως θα είναι και μια φιλοσοφία ζωής ή συμβίωσης ανθρώπων ή κρατών. Εάν η πολιτική, η ισχύς και η οικονομία έχουν τον πρώτο λόγο, το Ισλάμ επειδή είναι και πολιτική και οικονομία και μια θεωρία ισχύος, δεν μπορεί παρά να είναι ένας καθοριστικός παράγων για τη συνέχεια της ιστορίας και της παρουσίας της Τουρκίας σε αυτόν τον χώρο. Η Τουρκία ταλανίζεται από δύο επίπεδα συγκρούσεων. Δεν είμαστε μάρτυρες μόνον μιας σύγκρουσης πολιτισμών.

Ενδοπολιτισμική σύγκρουση

Η βασική σύγκρουση που παρακολουθούμε εδώ είναι ενδοπολιτισμική, σύγκρουση ανάμεσα στις σέκτες και τις ερμηνείες του Ισλάμ που έχει μείνει ως δόγμα παγωμένο στο χρόνο, ανίκανο να εξελιχθεί, να εναρμονισθεί με το σήμερα, όπως έγινε με την αρχαιότερη παράδοση της Κίνας ή της Ιαπωνίας. Παρακολουθούμε πόσο δύσκολο είναι αυτό και για τον Ινδουισμό.

Ας σκεφτούμε για μια στιγμή πως ο μόνος μουσουλμάνος που πήρε το βραβείο Νόμπελ φυσικής ήταν ο Πακιστανός Σαλάμ. Στον τάφο του έχει σβηστεί η λέξη “μουσουλμάνος”, επειδή ανήκε στη σέκτα των Αχμεντί, οι οποίοι δεν θεωρούνται μουσουλμάνοι στο Πακιστάν. Το Ισλαμικό Κράτος και οι άλλες φονταμενταλιστικές σέκτες, όπως οι Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν, δεν εξαφανίστηκαν ποτέ. Στη Συρία και στο Ιράκ παραμένουν χιλιάδες μέλη του Ισλαμικού Κράτους, οι οποίοι εξαπολύουν επιθέσεις μέχρι και σήμερα.

Στο Ιντλίμπ, μετά τη συμφωνία τους με τη Ρωσία, οι Τούρκοι είχαν αναλάβει τη δέσμευση να διαχωρίσουν τους αντάρτες κατά του Άσαντ, από τους τρομοκράτες της Αλ-Κάιντα. Ως γνωστόν απέτυχαν (δεν τόλμησαν; δεν θέλησαν;) να τους διαχωρίσουν. Για να αντιμετωπίσουν τους Κούρδους στην βορειοανατολική Συρία, η Τουρκία έχει στείλει ως μισθοφόρους-βαζιβουζούκους 28 διαφορετικές ομάδες Σύριων αντί-καθεστωτικών, εκ των οποίων οι 21 είναι τζιχαντιστές και πρώην μισθοφόροι των ΗΠΑ και της Σαουδικής Αραβίας.