Μία Αμερικανίδα στα άδυτα της Μέρκελ – Η βιογραφία της καγκελαρίου

Ο χρόνος που δημοσιεύεται η νέα βιογραφία της  Άνγκελα Μέρκελ δεν θα μπορούσε να είναι ιδανικότερος. Στα τέλη Οκτωβρίου, λίγο πριν την απόσυρσή της από τη δημόσια σφαίρα, κυκλοφορεί το μέχρι τώρα πιο εμπεριστατωμένο βιβλίο, αφιερωμένο στην αλλοτινή κραταιά γυναίκα της Ευρώπης. Ανατρέχει στην παιδική ηλικία, στη νεότητα και στην απαρχή της πολιτικής της καριέρας. Όλα αυτά, πάνω-κάτω, είναι γνωστά.

Η συγγραφέας του βιβλίου και αναγνωρισμένη δημοσιογράφος Κάτι Μάρτον, όμως, δεν περιορίζεται εκεί. Επιχειρεί να διεισδύσει στα αχαρτογράφητα νερά του κόσμου της Μέρκελ. Στόχος της είναι να διαπεράσει το πολιτικό προσωπείο, φτάνοντας στη γυναίκα και στον άνθρωπο Άνγκελα. Να αναδείξει τις σκέψεις, τα βιώματα που την καθόρισαν, τις αδυναμίες, τα συναισθήματα που τη διαπερνούν, τις εσωτερικές διακυμάνσεις και τα χαρακτηριολογικά μοτίβα, βάση των οποίων κυριάρχησε στον παγκόσμιο ανδροκρατούμενο πολιτικό στίβο.

Αν μη τι άλλο, όμως, η Μέρκελ είναι σκληρό καρύδι για να το σπάσει κανείς! Πόσο μάλλον μία Αμερικανίδα συγγραφέας. Γερμανοί δημοσιογράφοι που καλύπτουν την επί σχεδόν δύο δεκαετίες θητεία της, παραδέχονται ότι σπάνια κατάφεραν να κρυφοκοιτάξουν πίσω από την πανοπλία. Διατηρεί αποστάσεις, δεν έχει συναισθηματικά ξεσπάσματα και γενικά κινείται στο δικό της οριοθετημένο σύμπαν, που δεν αφήνει χώρο για εγγύτητα.

Πρώτη εντύπωση

Η Αμερικανίδα δημοσιογράφος Μάρτον αποτέλεσε εξαίρεση. Είχε την ευκαιρία να γνωρίσει τη Μέρκελ, μια μέρα πριν το τρομοκρατικό χτύπημα στους Δίδυμους Πύργους. Ήταν 10 Σεπτεμβρίου του 2001 και ο Γερμανός σκηνοθέτης Volker Schlöndorff οργάνωσε ένα ανεπίσημο γεύμα στο σπίτι του στο Βερολίνο. Η Μάρτον και ο σύζυγός της έτυχε να βρίσκονται στην πόλη για τα εγκαίνια του Εβραϊκού Μουσείου. Δεδομένου ότι ο σύζυγός της δεν ήταν άλλος από τον Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ, η Μέρκελ έμαθε για την παρουσία του και ζήτησε από τον οικοδεσπότη να συμπεριλάβει και το ζευγάρι στην κλειστή αυτή συνάθροιση.

Ήταν, μάλιστα, η χρονιά που ο Χόλμπρουκ είχε προταθεί για βραβείο Νόμπελ, γεγονός που τον καθιστούσε τον διασημότερο καλεσμένο στο τραπέζι: έτσι και αλλιώς είχε εδραιωθεί ως ένας εκ των βασικών πρωταγωνιστών της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Εκτελεστικός διευθυντής του περιοδικού Foreign Policy και νεότατος αναπληρωτής υπουργός αρμόδιος για θέματα Ανατολικής Ασίας και Ειρηνικού, επί προεδρίας Τζίμι Κάρτερ. Στενός φίλος και συνεργάτης του Μπιλ Κλίντον. Ο άνθρωπος που ανέλαβε την επίλυση των κρίσεων σε Βοσνία και Κόσοβο.

Η Μέρκελ απείχε ακόμα από την Καγκελαρία, αλλά είχε ήδη καταφέρει να ηγείται του Χριστιανοδημοκρατικού κόμματος. Παρόλα αυτά, δεν έλαμψε κατά τη διάρκεια της βραδιάς εκείνης. Οι δύο γυναίκες αντάλλαξαν τυπικές αβρότητες, αλλά ως εκεί. Η Μάρτον δεν εντυπωσιάστηκε ιδιαίτερα. Για την ακρίβεια, θεώρησε πως η μελλοντική Καγκελάριος της Γερμανίας επισκιάστηκε από την Αμερικανίδα διανοούμενη Σούζαν Σόνταγκ. Αυτή ήταν που κυριάρχησε στη συζήτηση, αφήνοντας τη Μέρκελ αποτραβηγμένη στις σκέψεις της.

Όχι και καλή πρώτη εντύπωση για την “άχρωμη” πολιτικό. Άχρωμη, ξε-άχρωμη, η Μέρκελ εκτινάχθηκε. Στα επόμενα χρόνια, εισήλθε στην Καγκελαρία και μετατράπηκε από μία συνεσταλμένη πολιτικό σε έναν από τους ηγέτες με τη μεγαλύτερη επιρροή. Η Μάρτον παρακολουθούσε από την άλλη άκρη του Ατλαντικού τη «διακριτική, αλλά αμείλικτη άνοδό της», όπως την περιγράφει. Συχνά εξέφραζε την απορία, πώς μία φαινομενικά μη χαρισματική γυναίκα, κατάφερε τόσα πολλά.

Η συγγραφέας

Παράλληλα και η δική της καριέρα εξελισσόταν. Έγραφε το ένα βιβλίο μετά το άλλο. Πλέον, ο απολογισμός φτάνει τα εννιά! Κάποια εξ αυτών βραβεύθηκαν ή και έφτασαν στην κορυφή των μπεστ σελερς. “Η Συνομωσία του Πολκ” (The Polk Conspiracy) που αφορά στην υπόθεση δολοφονίας του Αμερικανού δημοσιογράφου Τζορτζ Πολκ στην Ελλάδα το 1948 ανήκει σε αυτά. Επιπλέον, συνεργάστηκε με κάποια από τα εγκυρότερα Μίντια, όπως το New Yorker, τους Times του Λονδίνου, τη Washington Post, τη Wall Street Journal, το Newsweek, το Vanity Fair και πολλά ακόμα.

Τρία χρόνια μετά τον αιφνίδιο θάνατο του συζύγου της, το περιοδικό Vogue της πρότεινε να επιστρέψει στη Γερμανία με αφορμή τις εκλογές που διεξάγονταν εκεί. Το γυναικείο περιοδικό της ανέθεσε ένα εκτενές πορτραίτο της Μέρκελ. Η δημοσιογράφος έπεσε με τα μούτρα στη δουλειά. Μεταξύ άλλων, επισκέφτηκε το παιδικό σπίτι της Καγκελαρίου στην Ανατολική Γερμανία, σε μια «νυσταλέα μικρή πόλη, ξεχασμένη από τον χρόνο».

Στόχος της ήταν όχι μόνο να χαρτογραφήσει την πορεία της προς την κορυφή, αλλά να ανακαλύψει τα μυστικά που συνέβαλαν στην άνοδό της. Πόσο μάλλον, όταν η αφετηρία δεν ήταν και ιδιαίτερα υποσχόμενη… Η Μέρκελ έδινε σπάνια συνεντεύξεις και όταν το έκανε δεν παρέκκλινε ποτέ από την πολιτική ατζέντα της, ενώ ο στενός κύκλος φίλων και συμβούλων της δεν έχει προδώσει ποτέ μέχρι σήμερα την εμπιστοσύνη της.

Βιογραφία, Αποκωδικοποίηση

Η Μάρτον γρήγορα συνειδητοποίησε ότι θα περιοριστεί σε ένα αδιάφορο αναμάσημα, εάν δεν επιχειρούσε να προσεγγίσει την ίδια την πολιτικό. Επικοινώνησε με το γραφείο της. Η πρώτη εκείνη συνάντησή τους, τόσα χρόνια πριν και η πλούσια δημοσιογραφική καριέρα, της εξασφάλισαν πρόσβαση στην προεκλογική καμπάνια της Μέρκελ. Πήρε το πράσινο φως να την ακολουθήσει και να συνομιλήσει στην πορεία με συνεργάτες, φίλους και συναδέλφους της στο Βερολίνο, καθώς και με πρόσωπα από τα παιδικά και φοιτητικά της χρόνια, στην πρώην Ανατολική Γερμανία.

Αποδείχθηκε ότι η Μάρτον είχε και ένα άλλο συγκριτικό πλεονέκτημα που “ζέστανε” την απρόσιτη πολιτικό. Όπως και η Μέρκελ, είχε μεγαλώσει σε ένα παρόμοιο περιβάλλον: στην Ουγγαρία στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου. Η Ουγγαρία ήταν η πρώτη χώρα που κατεδάφισε τα σύνορα Ανατολής-Δύσης. Μεταξύ άλλων, γνώριζε πολύ καλά τη Γερμανία και τη γλώσσα. Όταν ήταν νεότερη είχε εργαστεί εκεί ως ανταποκρίτρια. Το προφίλ γράφτηκε, αλλά η Μάρτον παρέμεινε εκεί, αποφασισμένη να φιλοτεχνήσει και τη βιογραφία της Μέρκελ. Γι’ αυτό μίλησε με εκατοντάδες συνεργάτες της, πρέσβεις, αξιωματούχους. Το σημαντικότερο, όμως, ήταν ότι αποκωδικοποίησε τη Μέρκελ με τη δική της βοήθεια.

Γνωρίζοντας ότι η παραμονή της στην εξουσία πλησίαζε στο τέλος της και η ώρα του απολογισμού είχε φτάσει, η Καγκελάριος ανοίχτηκε στην Αμερικανίδα Μάρτον, γεγονός που θεωρείτο μέχρι τότε αδιανόητο. Η επί χρόνια φωτογράφος της Χέρλιντ Κελμπλ θυμάται ακόμα ότι τη δεκαετία του 1990, της είχε πει ότι «μπορώ να κοιτάζω απευθείας τον φακό και να μην ανακαλύπτει κανείς τί σκέφτομαι». Τότε, η μελλοντική καγκελάριος ήταν συνεσταλμένη, λίγο πιο αθώα απ’ ό,τι σήμερα, αλλά μπορούσες να νιώσεις τη δύναμή της.

Κατά τη γνώμη της Μάρτον, αυτή πηγάζει από μία πρωτοφανή έλλειψη ματαιοδοξίας, αλλά και απουσία φόβου για το ανδρικό φύλο. Η Καγκελάριος της είχε μιλήσει για την περιβόητη συνάντησή της με τον Πούτιν και την τακτική του να της επιβληθεί, αφήνοντας ελεύθερο το τεράστιο σκυλί του παρότι γνώριζε τον φόβο της γι’ αυτά. Οι συνεργάτες της ήταν έξαλλοι μαζί του. Εκείνη όχι! Συγκράτησε όπως πάντα την κυριαρχία της, δίχως να εκφράσει κανένα συναίσθημα. Αργότερα, είπε στην Μάρτον ότι «κατάλαβα γιατί έπρεπε να το κάνει αυτό», εννοώντας τον Πούτιν. «Για να αποδείξει ότι είναι άντρας. Φοβάται τη δική του αδυναμία».

Η Μέρκελ και ο Dr. Sauer

Σε συνέχεια αυτής της διήγησης, είχε εξομολογηθεί ότι συχνά, παρουσία τέτοιων «άλφα μέιλ ανδρών νιώθει μια φυσική αποστροφή και θέλει να κάνει δύο βήματα πίσω». Μία άλλη ενδιαφέρουσα πτυχή που αποκάλυψε η Μάρτον είναι πόσο καλά φυλαγμένη επέλεγε να διατηρεί τις φιλοδοξίες της η Μέρκελ τα πρώτα χρόνια. Μία φορά είχε θυμώσει πολύ με έναν φίλο της, όταν εκείνος δημόσια την είχε συστήσει ως τη μελλοντική Καγκελάριο. «Δεν ήθελα να ξέρουν τί σκέφτομαι, σε τί στοχεύω, πριν αυτό καταστεί σχεδόν βέβαιο».

Κάτι που εντυπωσίασε τη συγγραφέα είναι η προσωπική ζωή της Μέρκελ. Δεν έχει αλλάξει τίποτα σχεδόν σε αυτή από την ημέρα που βρέθηκε στο τιμόνι της χώρας. Ζει στο ίδιο διαμέρισμα απέναντι από το Μουσείο της Περγάμου του Βερολίνου. Το κουδούνι φέρει μονάχα το όνομα του συζύγου της Dr. Sauer, ο οποίος είναι χημικός και όπως συχνά πυκνά δηλώνει σε στενούς φίλους: η δημοσιότητα τον αφήνει παντελώς αδιάφορο.

Η συγγραφέας έζησε το ζευγάρι στην καθημερινότητά του, η οποία είναι ταπεινή. Γευματίζουν σε ένα απλό εστιατόριο, επιλέγοντας σχεδόν πάντα το ίδιο φαγητό. Η σπουδαιότερη έξοδός τους είναι στην όπερα, την οποία και οι δύο λατρεύουν. Στο εξοχικό τους, η Μέρκελ μαγειρεύει παραδοσιακά γερμανικά πιάτα και μετά καθαρίζει την κουζίνα. Μη γνωρίζοντας κανείς τη σχέση τους θα έλεγε ότι λόγω της δύναμής της η Μέρκελ έχει το πάνω χέρι. Η πραγματικότητα, όμως, είναι διαφορετική. Ο σύζυγός της είναι ο μοναδικός άνθρωπος για τον οποίο μπορεί να ανατρέψει το πρόγραμμά της. Η σχέση της είναι το σημαντικότερο στοιχείο στη ζωή της, καθώς της δίνει ασφάλεια και συγχρόνως ελευθερία.

Η φράου έχει χιούμορ

Κάτι αναπάντεχο για τη Μάρτον ήταν ότι η στιφή Μέρκελ, στην πραγματικότητα έχει χιούμορ, το οποίο απολαμβάνουν οι ελάχιστοι κολλητοί της φίλοι. Κάνει μιμήσεις, προτιμώντας ηγέτες όπως ο Σαρκοζί, ο Μπερλουσκόνι και φυσικά ο Πούτιν. Σιχαίνεται τις κολακείες, έχοντας επιπλήξει γι’ αυτές ακόμα και στενούς συνεργάτες της. Η Μάρτον επικαλείται ένα χαλαρό δείπνο, στο οποίο η Μέρκελ είπε ένα αστείο. Όταν κάποιοι εκ των ανθρώπων του γραφείου τους έσκασαν στα γέλια, εκείνοι συνοφρυωμένη είπε: «καλά, το έχω ξαναπεί. Δεν χρειάζεται να γελάτε έτσι!» Είναι κάτι που τους επισημαίνει από την πρώτη συνέντευξη-γνωριμία μαζί τους. Αυτό καθώς και την κατάσταση ότι, δουλεύοντας για εκείνη, δεν θα έχουν ίχνος προσωπικής ζωής, εξαιτίας του φόρτου εργασίας.

Την ίδια στιγμή, όμως, ο πυρήνας των πιο κοντινών της ανθρώπων και συνεργατών έχει περισσότερη άνεση απ’ ό,τι θα φανταζόταν κανείς. Κάποτε που η Μέρκελ ήταν έτοιμη να ξεσπάσει σε κλάματα, η διευθύντρια του γραφείου της της είπε, «συγκρατήσου!». Κι αυτό κάνει συνήθως, με έναν τρόπο που η Μάρτον περιγράφει σχεδόν σαν “ρομποτικό”. Θεωρεί ότι, ένας πολιτικός αντέχει τις δύσκολες στιγμές. Μετά από τέτοιες, όμως, στην ασφάλεια του σπιτιού ή του γραφείου της καταρρέει ή αρρωσταίνει.

Γνωρίζει πολύ καλά ότι την αποκαλούν εκτός Γερμανίας “φράου”, γεγονός που δεν την ενοχλεί. «Μπορώ να γίνω σκληρή, όπως και οι άνδρες», έχει πει. Η σχέση της με τον πατέρα της πάντως, αναδεικνύεται, ως το βασικό κλειδί του ποια είναι η Μέρκελ, ποια έγινε και πώς εξελίχθηκε η πολιτική της καριέρα. Στη δύση της μακράς πολιτικής ζωής της, αποχωρώντας, βρέθηκε μία συνομήλικη Αμερικανίδα να λύσει τα αινίγματα της πιο προβεβλημένης και συγχρόνως ελάχιστα γνωστής γυναίκας του πλανήτη.