Τι μας διδάσκει για το σήμερα το Έπος του 1940

Τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου 1940, στις 03:00 ώρα, ο Ιταλός πρέσβης μεταβαίνει στο σπίτι του κυβερνήτη της Ελλάδος, επιδίδοντάς του ένα ιταμό τελεσίγραφο. Διαβάζουμε στο βιβλίο του Εμμανουέλε Γκράτσι “Η αρχή του τέλους – Η επιχείρηση κατά της Ελλάδος” τις συγκλονιστικές στιγμές και τι μετέπειτα ακολούθησε:

«Μόλις καθίσαμε, και επειδή η ώρα ήταν λίγα λεπτά μετά τις 3, του είπα αμέσως ότι η Κυβέρνησή μου, μου είχε αναθέσει να σας εγχειρίσω προσωπικά ένα κείμενο, που δεν ήτο τίποτε άλλο, παρά το τελεσίγραφο της Ιταλίας προς την Ελλάδα, με το οποίον η Ιταλική Κυβέρνηση απαιτούσε την ελεύθερη διέλευση των στρατευμάτων της στον Ελληνικό χώρο, από τις 6 π.μ. της 28/10/1940. Ο Μεταξάς άρχισε να το διαβάζει. Μέσα από τα γυαλιά του, έβλεπα τα μάτια του να βουρκώνουν. Όταν τελείωσε την ανάγνωση με κοίταξε κατά πρόσωπο, και με φωνή λυπημένη αλλά σταθερή μου είπε: “Alors, c’est la guerre” (Λοιπόν, έχουμε πόλεμο)».

Γκράτσι: «Pas nécessaire, mon excellence» (όχι απαραίτητα εξοχότατε).
Μεταξάς: «Non, c’est nécessaire» (όχι, είναι απαραίτητο).

Αυτό το ΟΧΙ του πρωθυπουργού έγινε σημαία, σύμβολο, κραυγή στα στόματα όλων των Ελλήνων και μετουσιώθηκε με το σύνθημα “Αέρα” κατά τις αντεπιθέσεις του ελληνικού στρατού στο μέτωπο της Ηπείρου, σε πορεία μεγαλειώδους νίκης, με καταλυτικές εξελίξεις, απαράμιλλης σημασίας για τις συμμαχικές δυνάμεις και την τελική έκβαση του πολέμου, που θα αναφερθούμε στην συνέχεια.

Στις 28 του Οκτώβρη του 1940 ο φασισμός, που ταυτίζεται με την έννοια του σκοταδισμού και της καταπίεσης, χτυπούσε την πόρτα της Ελλάδας. Ζητούσε να καθυποτάξει την περήφανη ελληνική ψυχή, να κουρελιάσει την προαιώνια αρετή του Έλληνα. Τότε, όπως και πάντα, δεν υπήρξε κανένα δίλημμα. Οι Έλληνες πατριώτες πρόταξαν τα στήθια τους στο ξένο φασισμό και όρθωσαν το ΟΧΙ τους δυναμικό και νικηφόρο, γράφοντας το δοξασμένο έπος της Αλβανίας. Αψηφώντας αριθμητικές αναλογίες και ρεαλιστικούς υπολογισμούς, καταξίωσαν το ένδοξο παρελθόν και το μεγαλείο της φυλής.

Επιβεβαίωσαν για μια ακόμα φορά ότι η μεγαλοσύνη στους λαούς μετριέται με το αγωνιστικό φρόνημα, την απόφαση για θυσία και “της καρδιάς το πύρωμα”. Το τι συνέβη το γνωρίζουμε όλοι. Η νίκη του Ελληνισμού ήταν συντριπτική. Ήταν οι πρώτες νίκες του ελευθέρου κόσμου. Η αρχή της συντριβής του φασισμού. Και όχι μόνο.

Η κατάσταση πριν τον πόλεμο

Για να καταλάβει κανείς τη σημασία της ελληνικής αντίστασης επί 216 ημέρες πολεμώντας και με τις δύο αυτοκρατορίες, αρκεί να θυμηθεί πως ως το καλοκαίρι του 1940, η Αυστρία, η Τσεχοσλοβακία, η Πολωνία, η Νορβηγία, η Δανία, το Βέλγιο, η Ολλανδία, η Γαλλία, δηλαδή το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης, είχαν υποταχθεί στη ναζιστική Γερμανία. Η Γαλλία καταλήφθηκε σε 45 μέρες, το Βέλγιο σε 18, η Ολλανδία σε πέντε, ενώ η Δανία, υπέκυψε “σε χρόνο ρεκόρ”, σε μόλις 12 ώρες. Η Αυστρία, η Βουλγαρία, η Ουγγαρία ,η Ρουμανία και η Αλβανία παραδόθηκαν αμαχητί.

Είναι όμως απαραίτητο να αναφερθούμε συνοπτικά στην γεωπολιτική κατάσταση της Ευρώπης πριν τον πόλεμο. Οι νικητές του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου θεώρησαν ότι παγίωσαν την ειρήνη και μια ισορροπία δυνάμεων με τις συνθήκες ειρήνης και την ίδρυση της Κοινωνίας των Εθνών. Έγιναν πολλές συμφωνίες κατά την διάρκεια του Μεσοπολέμου από πολλά κράτη, που τελικά δεν βοήθησαν στην αποφυγή του πολέμου. Η Ελλάδα συνήψε Συνθήκη Φιλίας με την Ιταλία το 1928, διμερή συμφωνία το 1930 και το 1933 με την Τουρκία, για αμοιβαία εγγύηση συνόρων και το 1934 υπογράφηκε το Βαλκανικό Σύμφωνο.

Όμως οι γεωστρατηγικές επιδιώξεις κάποιων Μεγάλων Δυνάμεων είχαν κατακτητικούς προσανατολισμούς. Η Ιταλία ήθελε την κυριαρχία επί της Μεσογείου, η Γερμανία επιδίωκε την ηγεμονία της Ευρώπης, η Ρωσία επιζητούσε την παγκόσμια ηγεμονία, μέσω της παγκόσμιας ταξικής επανάστασης και η Ιαπωνία επεδίωκε την κυριαρχία του Ειρηνικού. Η Γαλλία, η Βρετανία και οι ΗΠΑ ακολουθούσαν πολιτική αμυντικής απομόνωσης, που ουσιαστικά εξουδετέρωνε τις συμβατικές υποχρεώσεις τους για συλλογική ασφάλεια και εκμηδένιζε την Κοινωνία των Εθνών. Θα έλεγα ότι έχουμε μια παρόμοια περίπτωση με την επιθετική και ανεξέλεγκτη Τουρκία και την παθητική στάση αρκετών χωρών, ειδικά της ΕΕ.

Έτσι, στην Γαλλία επικρατούσε το πνεύμα της παθητικής άμυνας, ήταν αρκετή η θητεία των 12 μηνών και δεν χρειάζονταν ισχυρές ένοπλες δυνάμεις. Στον δε λαό επικρατούσε ένα ηττοπαθές σύνθημα, το περίφημο “Πουρκουά” (Γιατί). Στην Αγγλία συζητούσαν αν έπρεπε να καθιερωθεί η υποχρεωτική θητεία και μείωναν τις αμυντικές δαπάνες. Στις δε ΗΠΑ, με την λανθασμένη αντίληψη του απομονωτισμού, είχαν παραδοθεί στην ευδαιμονία της ουδετερότητας και της ασφάλειας των δύο ωκεανών, του Ειρηνικού και του Ατλαντικού

Παθητική στρατηγική και απομονωτισμός

Όταν, λοιπόν, το αυγό του φιδιού έσπασε και το ναζιστικό τέρας εμφανίστηκε με το απεχθές του προσωπείο, τόσο η Γαλλία του Νταλαντιέ, όσο και η Αγγλία του Τσάμπερλαιν προσπαθούσαν με την λανθασμένη πολιτική του κατευνασμού (Appeasement) να χαϊδέψουν το “θηρίο”, ή να υπογράψουν εφήμερες και άχρηστες συμφωνίες, αρνούμενοι να αντιληφθούν ότι η πολιτική αυτή οδηγεί κατευθείαν στο αντίθετο αποτέλεσμα, δηλαδή τον ολοκληρωτικό πόλεμο.

Η παθητική αυτή στρατηγική στις δυτικές δυνάμεις προκάλεσε τελικά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, γιατί στερέωσε την πεποίθηση στον Χίτλερ, ότι μπορούσε να κατακτήσει την κεντρική και ανατολική Ευρώπη, χωρίς την αντίδραση των δυτικών δυνάμεων. Η αρπαγή αρχικά της Σουδητίας και η κατάκτηση ολόκληρης της Τσεχοσλοβακίας το 1938, ενίσχυσε την πεποίθησή του ότι ήταν ελεύθερος να προχωρήσει στα κατακτητικά του σχέδια.

Αλήθεια η σημερινή αναθεωρητική και επιθετική στάση της Τουρκίας, μιας πειρατικής χώρας, η οποία σήμερα διεξάγει “6 και ½ πολέμους” στα γειτονικά μας κράτη (Ιράκ, Συρία, Κύπρος, Ελλάδα, Λιβύη, Ναγκόρνο Καραμπάχ και εσωτερικά με τους Κούρδους), όπως σωστά επισημαίνουν ακόμη και Τούρκοι αναλυτές, μήπως μας φέρνει στο νου τις καταστάσεις προ της έναρξης του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου;

Και σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, το αμυντικό πρόβλημα της χώρας ήταν εμφανές και σημαντικό. Μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, η εσωτερική κατάσταση είχε περιέλθει σχεδόν σε αναρχία, τα δε πραξικοπήματα διαδέχονταν το ένα το άλλο. Ευτυχώς στην ανώμαλη αυτή περίοδο έγιναν σοβαρές παραγγελίες πολεμικού υλικού, όπως πυροβόλα και αυτόματα όπλα κλπ.

Πολεμική προπαρασκευή

Όμως, το κυριότερο ήταν ότι μετά το κίνημα του 1935 ανέλαβε την κυβέρνηση ο Ιωάννης Μεταξάς, ο οποίος έδωσε ισχυρή ώθηση στην πολεμική προπαρασκευή της χώρας με προμήθειες αναγκαίων υλικών και με την οχύρωση των συνόρων προς την Βουλγαρία, διαβλέποντας τις εξελίξεις που έρχονται. Πολεμική προπαρασκευή τόσο συστηματική και εξαιρετική, που θα λέγαμε ότι η Ελλάδα και ο ελληνικός ετρατός ήταν έτοιμος και περίμενε τον αντίπαλο. Έτσι έδρεψε τις δάφνες μιας πρωτοφανούς και ανέλπιστης νίκης, κατά τους Ευρωπαίους συμμάχους μας, που δεν είχαν αντιληφθεί τι εστί ελληνική ψυχή, όταν αγωνίζεται υπέρ βωμών και εστιών.

Για το έπος του 1940, γράφτηκαν και ειπώθηκαν πολλά. Το μόνο που θα αναφέρω είναι η ρήση του του στρατηγού της επανάστασης του 1821 Γιάννη Μακρυγιάννη: «Η τύχη, μας έχει τους Έλληνες πάντοτε ολίγους. Αρχή και τέλος, παλαιόθεν και ως τώρα, όλα τα θηρία πολεμούνε να μας φάνε και δεν μπορούν. Τρώνε από μας και μένει και μαγιά. Και οι ολίγοι αποφασίζουν να πεθάνουν. Κι όταν κάνουν αυτή την απόφαση, λίγες φορές χάνουν και πολλές κερδίζουν». Στην σκληρή και αδυσώπητη μάχη της Πίνδου, οι ολίγοι νίκησαν τους πολλούς, τα παλαιά όπλα επικράτησαν των συγχρόνων, η ελληνική ψυχή, αγωνιζόμενη υπέρ βωμών και εστιών κατήγαγε ιστορική νίκη κατά εισβολέων επίδοξων κατακτητών.

Τελειώνοντας θα αναφέρω την ρήση του εθνικού μας ποιητή Κωστή Παλαμά. Ρωτήθηκε τις μέρες εκείνες ο εθνικός μας ποιητής, πως θα μπορούσε η μικρή Ελλάδα να αντισταθεί σε δύο αυτοκρατορίες, την ναζιστική Γερμανία και την φασιστική Ιταλία, αυτό μάλλον θα ήταν αδύνατον. Και ο βάρδος του έθνους απάντησε: « Μόνο ένα λόγο θα σας πω, δεν έχω άλλον κανένα, μεθύστε με τ’ αθάνατο κρασί του εικοσιένα».

Και ο ελληνικός λαός ήπιε το “αθάνατο κρασί του 21” και μέθυσε, εκστασιάσθηκε και μονιασμένοι έγραψαν σελίδες δόξας στα βουνά της Ηπείρου. Αυτό το πνεύμα του ’40, ας αναζητήσουμε και ας ενστερνιστούμε σήμερα, με τις παρόμοιες καταστάσεις που βιώνουμε από τον προαιώνιο εχθρό μας, την Τουρκία, για να τον αντιμετωπίσουμε, όπως το ’40 νικηφόρα.

---

Πηγές:
• Γκράτσι. Εμ., “Η αρχή του τέλους – η επιχείρηση κατά της Ελλάδος”
• ΓΕΣ/ΔΙΣ, Πολιτάκου Ι., “Στρατιωτική Ιστορία της Νεώτερης Ελλάδος“