Γιατί είναι πιθανό το ενεργειακό blackout σε Ελλάδα και Ευρώπη

Για το τι μέλει γενέσθαι φέτος τον χειμώνα είναι αδύνατον να γίνει με όρους αγοράς σοβαρή πρόβλεψη. Όλα θα κριθούν, ακόμα και ένα ενεργειακό blackout, από το πόσο βαρύς θα είναι ο χειμώνας, σε ποιες χώρες θα χτυπήσουν έντονα καιρικά φαινόμενα και πόσο θα διαρκέσουν. Ας ξεκινήσουμε με μια παραδοχή: Ένα ενεργειακό blackout στην Ευρώπη, θα πλήξει άμεσα και την οικονομία των ΗΠΑ. Εξ ου και το τεράστιο ενδιαφέρον αμερικανικών εταιριών για τα τεκταινόμενα στην Γηραιά Ήπειρο.

Οι διαχειριστές ενεργειακής πολιτικής προσεύχονται να μην έχουμε φέτος βαρύ χειμώνα, ή αν έχουμε, να καθυστερήσει όσο το δυνατόν περισσότερο. Το ζητούμενο είναι να φτάσουμε στις Αλκυονίδες Ημέρες του Ιανουαρίου, με την ενεργειακή ζήτηση σε χαμηλά επίπεδα. Διότι το καλοκαίρι, σε συνδυασμό με τις αστοχίες στην ενεργειακή πολιτική της Ευρώπης, έχουν αδειάσει τους αποθηκευτικούς χώρους σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Ειδικά για το δεύτερο, ο Οκτώβριος ήταν ο χειρότερος μήνας από πλευράς αποθεματικών.

Στην Ευρώπη, το πενταετές εποχιακό πρότυπο αποθήκευσης φυσικού αερίου ήταν στο 92% κάθε Οκτώβριο. Οι χώρες φρόντιζαν να προμηθευτούν μεγάλες ποσότητες αερίου για να “χτίσουν” μεγάλα αποθέματα εν όψει του χειμώνα. Φέτος τον Οκτώβριο, μετά βίας κατάφεραν να δημιουργήσουν αποθεματικό σε αέριο που φτάνει στο 70% της πανευρωπαϊκής ικανότητας αποθήκευσης. Κι αυτό διότι, έπεσαν έξω στις προβλέψεις για την εισφορά των ΑΠΕ (Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας) στο ενεργειακό μείγμα.

Η αστοχία, βέβαια, δεν οφειλόταν μόνο σε αυτό, αλλά προερχόταν κυρίως από λάθος κινήσεις. Έκλεισαν ακόμα και ενεργειακά πεδία όπως το ολλανδικό Κρόνινγκεν. Οι Βρετανοί έκλεισαν έναν τεράστιο αποθηκευτικό χώρο αερίου στο Yorkshire της εταιρίας Rough. Η Βρετανία διέθετε αποθηκευτικούς χώρους που μπορούσαν να καλύψουν 15 ημέρες έντονης χειμερινής ζήτησης. Μετά το κλείσιμο, κατέληξε να διαθέτει αποθηκευτικούς χώρους που προσέφεραν κάλυψη μόλις για τέσσερις ημέρες!

Στρατηγικά αποθέματα και τιμές

Τα κράτη δεν έχουν το ίδιο μείγμα ενεργειακής πολιτικής και η εξάρτησή τους από το φυσικό αέριο διαφέρει. Γενικά, όμως, η ΕΕ έχει την ικανότητα να αποθηκεύει 117 δισ. κυβικά μέτρα (bcm) φυσικού αερίου. Αυτό αντιστοιχεί μόνο το 20% της ετήσιας κατανάλωσής της. Επιπρόσθετα, η χωρητικότητα αποθήκευσης στην ΕΕ είναι άνισα κατανεμημένη με μεγάλες εγκαταστάσεις στη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιταλία και τις Κάτω Χώρες.

Όπως φαίνεται στο σχεδιάγραμμα, τα στρατηγικά αποθέματα αερίου της ΕΕ είναι πολύ κάτω από αυτά του 2020. Επιπρόσθετα, όλη την διάρκεια του έτους είναι κάτω από τον μέσο όρο της δεκαετίας. Αυτό σημαίνει ότι κάποιοι πωλούν φυσικό αέριο σε ακριβές τιμές με σκοπό το κέρδος και δεν αποθηκεύουν. Αλλά όπως και να έχει, όσο καθυστερεί να έρθει ο παγετός, τόσο υπάρχει χρόνος να συμμορφωθούν οι εταιρίες –με πίεση των κυβερνήσεων– για αύξηση των αποθεμάτων.

Μετά τον Σεπτέμβριο, η ζήτηση σε καύσιμα (αέριο και πετρέλαιο) μειώνεται. Ο Αύγουστος είναι αυτός που αυξάνει την ζήτηση. Τον Οκτώβριο η ζήτηση πέφτει και συνεπώς πέφτουν μαζί της και οι τιμές φυσικού αερίου και πετρελαίου. Φέτος, όμως, κάνουν ράλι ανόδου. Ενώ πράγματι η ζήτηση πέφτει, οι τιμές του φυσικού αερίου, χτύπησαν τρεις φορές ιστορικό ρεκόρ, ξεπερνώντας ακόμα και τα 6,5 δολάρια, από τα 3,8 που ήταν τον Αύγουστο και από τα 1,59 που ήταν τον Απρίλιο 2020. Το δε πετρέλαιο Brent κινείται στα 85 δολάρια από τα 70 που ήταν τον Αύγουστο και από τα 15 το 2020. Μια κανονική τιμή για το αέριο θα έπρεπε να ήταν φέτος τον Οκτώβριο, κοντά στα 4 δολάρια. Αν με μειωμένη ζήτηση χτυπάει 6,5, τότε που μπορεί να φτάσει αν στην Ευρώπη προκύψει παγετός; Είναι προφανές, λοιπόν, ότι κάτι δεν πάει καλά με τις τιμές φυσικού αερίου και πετρελαίου.

Βαρύς χειμώνας

Το μέγεθος ενός παγετού και η διάρκειά του μπορούν να οδηγήσουν σε blackout. Ένα άλλο ζήτημα είναι πόσο άγριο μπορεί να είναι ένα χαμηλό βαρομετρικό στην Ευρώπη. Πέρυσι ο χειμώνας ήταν σχετικά ήπιος με αποτέλεσμα τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις να επιβαρυνθούν λίγο σε σχέση με άλλες χρονιές. Με την υφιστάμενη κατάσταση, όμως, ένας βαρύς χειμώνας θα διαλύσει ενεργειακά την Ευρώπη.

Η διεθνής οικονομία πλέον μαστίζεται από δομικά προβλήματα στην εφοδιαστική αλυσίδα (supply chain), στις εγκαταστάσεις πετρελαίου και LNG και γενικότερα από το κύμα ακρίβειας. Τα φαινόμενα οδηγούν σε πληθωριστικές εξάρσεις και φυσικά οι αρνητικές επιδράσεις που προκαλεί ο κορονοϊός συνεχίζουν να υφίστανται καθόλη την διάρκεια του 2021.

Ένας παγετός διάρκειας 2-3 ημερών στην Ευρώπη είναι διαχειρίσιμος. Ένας παγετός, όμως, 10-15 ημερών πιθανόν να οδηγήσει σε blackout στις χώρες που εξαρτώνται από το αέριο και έχουν μικρά αποθέματα. Μέχρι στιγμής υπήρξαν δύο προειδοποιήσεις στις ΗΠΑ και μία στην Ευρώπη. Η Καλιφόρνια πέρυσι το καλοκαίρι και το Τέξας φέτος τον Φεβρουάριο υπέστησαν blackout και προέβησαν σε κυλιόμενες διακοπές ρεύματος, εξοργίζοντας τους πολίτες.

Ο λόγος ήταν φυσικά ότι στις Πολιτείες αυτές αποφάσισαν να διακόψουν την λειτουργία λιγνιτικών και πυρηνικών σταθμών παραγωγής ρεύματος, με αποτέλεσμα να καταρρεύσει το σύστημα σε περιόδους αιχμής. Η τρίτη προειδοποίηση ήρθε από την Βρετανία, με όλα τα τραγικά που διαδραματίστηκαν εκεί τον περασμένο μήνα. Ανάλογες προειδοποιήσεις με blackout σημειώθηκαν φέτος τόσο στην Κίνα όσο και στην, Ινδία αλλά πέρασαν στα ψιλά της ειδησεογραφίας.

Ενεργειακό blackout

Με τα μέχρι στιγμής δεδομένα, η Ευρώπη δεν αντέχει παγετό διάρκειας άνω των επτά ημερών. Εκτός του blackout που μπορεί να προκύψει, θα υπάρξει γενικότερη διαταραχή στον εφοδιασμό με τρόφιμα και είδη πρώτης ανάγκης. Επίσης, δεν αντέχει την επανάληψη ενός ισχυρού καιρικού φαινομένου για δεύτερη ή και τρίτη φορά εντός του χειμώνα. Επισημαίνω ότι ένας παγετός διάρκειας δύο ημερών, αν ακολουθηθεί από άλλους δύο τέτοιους, θα εξαντλήσει τα ενεργειακά αποθέματα της Ευρώπης, προκαλώντας χάος. Το πρόβλημα, λοιπόν, δεν είναι μόνο η διάρκεια του παγετού αλλά και πόσες φορές θα χτυπήσει την Ευρώπη.

Δεν είναι, πάντως, όλες οι χώρες το ίδιο ευάλωτες, επειδή δεν έχουν το ίδιο ενεργειακό μείγμα. Η Γαλλία καλύπτει κατά 71% τις ανάγκες της από τους 54 σταθμούς πυρηνικής ενέργειας που διαθέτει. Η Γερμανία εξαρτάται πολύ περισσότερο από το φυσικό αέριο. Μπορεί να βάζει την ΕΕ να εκβιάζει τον Πούτιν με κυρώσεις στα αγροτικά προϊόντα κλπ, αλλά για τον εαυτό της έχει δημιουργήσει μια προνομιακή σχέση με την Ρωσία, προμηθευόμενη μεγάλες ποσότητες φυσικού αερίου μέσω του αγωγού Nord Stream.

Η Μέρκελ χρησιμοποίησε την ΕΕ σαν εργαλείο, προκειμένου να μαραζώνουν οικονομικά οι άλλες χώρες-μέλη, αλλά η Γερμανία να επεκτείνεται διαρκώς. Για φέτος έχει ήδη κανονιστεί να γεμίσει ο Nord Stream με αέριο και απλά περιμένει την απόφαση των δικαστηρίων για να αρχίσει να ρέει το αέριο στους καταναλωτές. Καθυστερεί όσο ο καιρός είναι καλός, αλλά όταν προκύψει παγωνιά το ρωσικό αέριο θα εμφανιστεί σαν σανίδα σωτηρίας.

Μετεωρολογικές προβλέψεις

Οι μετεωρολογικές προβλέψεις άνω των 15 ημερών είναι παρακινδυνευμένες. Ουδείς μπορεί σήμερα να πει με ακρίβεια τί καιρό θα κάνει στις εορτές των Χριστουγέννων, στις οποίες όλοι προσβλέπουν για αύξηση της κατανάλωσης και τόνωση της αγοράς. Οι μετεωρολόγοι, όμως, συγκλίνουν στην εκτίμηση ότι ο φετινός χειμώνας στην Ευρώπη θα είναι πολύ βαρύτερος από τον περσινό.

Προσωπικά όταν χρειάζεται να “χτίσω” ένα οικονομετρικό μοντέλο και κάποιες μεταβλητές εξαρτώνται από τον καιρό, λαμβάνω υπ’ όψη τα μακροπρόθεσμα μοντέλα πρόβλεψης των μετεωρολόγων του Accuweather, Τάϊλερ Ρόϊς και Άλαν Ρέπερντ. Αυτοί έχουν ήδη δημοσιεύσει τις πρώτες τους μακροπρόθεσμες προβλέψεις για τον φετινό χειμώνα σε ΗΠΑ και Ευρώπη. Εξηγούν την επίδραση του φαινομένου “La Niña” και πως θα χτυπήσει την Ευρώπη. Μέχρι στιγμής, προβλέπουν για τις μεσογειακές χώρες και φυσικά για την Ελλάδα, ότι θα υπάρχουν έντονες περίοδοι βροχόπτωσης. Χωρίζουν, μάλιστα, τον χειμώνα στα δύο.

Στο πρώτο διάστημα που δεν προβλέπουν παγετούς και στο δεύτερο που προβλέπουν ότι θα υπάρξει παγετός από χιονοπτώσεις, οι οποίες μπορεί να διαρκέσουν ως και μία εβδομάδα. Όπως τονίζουν, οι μεσογειακές χώρες θα ζήσουν ένα χειμωνιάτικο σκηνικό που θα είναι κοντά στον μέσο όρο της εποχής. Αντίθετα, οι Πολωνία, Ουγγαρία και Αυστρία θα χτυπηθούν μία φορά (μετά τις Αλκυονίδες του Ιανουαρίου) από ένα ισχυρότατο βαρομετρικό, που θα είναι πολύ πιο βαρύ από αυτό της Ελλάδας.

Οικονομική καταιγίδα

Οι μετεωρολόγοι ουσιαστικά προειδοποιούν για βροχοπτώσεις που θα έρθουν να προστεθούν στην ήδη ανεβασμένη στάθμη των υδάτων, άρα και για πλημμύρες σε Βαλκάνια και Μεσόγειο. Οι χιονοπτώσεις σε βόρεια και κεντρική Ευρώπη θα στείλουν πολύ ψυχρά ρεύματα παντού. Άρα τόσο ο μισός Ιανουάριος όσο και ο Φεβρουάριος, θα περιέχουν ο καθένας από μία τουλάχιστον περίοδο μεγάλου ψύχους, όπου οι ανάγκες σε ηλεκτρικό ρεύμα, πετρέλαιο και φυσικό αέριο θα αυξηθούν κατακόρυφα.

Προφανώς, αυτά τα δεδομένα επεξεργάστηκαν οι αρχές σε Αυστρία, Ουγγαρία και Πολωνία και έχουν θέσει από τώρα τους μηχανισμούς τους σε κατάσταση συναγερμού. Ίσως τελικά αυτές οι δυσοίωνες προβλέψεις έπεισαν και την ελληνική κυβέρνηση να ανοίξει ξανά τους λιγνιτικούς σταθμούς της Καρδιάς στην Βόρεια Ελλάδα.

Αυτά είναι τα μέχρι στιγμής δεδομένα, τα οποία οφείλουμε να παρακολουθούμε. Θα επανέλθουμε, όταν τα νέα μετεωρολογικά δεδομένα, θα είναι πιο ισχυρά, έτσι ώστε οι πολίτες να είναι όσο το δυνατόν πιο προετοιμασμένοι για να αντιμετωπίσουν την μεγάλη οικονομική καταιγίδα που πλήττει τον πλανήτη!