Η αειθαλής λαϊκή παράδοση και η ήρα της ουδετεροπατρίας

Αν μου ζητούσαν να βρω δυο λέξεις που να κλείνουν μέσα τους την ελευθερία του πνεύματος και την πολυσύνθετη ιδιοσυγκρασία των Ελλήνων, θα ανέφερα αυθόρμητα τις λέξεις ”δαιμόνιο” και ”παράδοση”, η σύζευξη των οποίων κρατά μακριά τους δογματισμούς, τις κοσμοθεωρίες και τις απόλυτες αρχές και φέρνει κοντά τα βαθιά υποστρώματα της καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Αυτά που καταργούν με λαϊκό και απλοϊκό τρόπο τις απόλυτες σχετικότητες και τις σχετικές απολυτότητες που κρύβουν την αλήθεια. Καταργούν τις φόρμουλες οι οποίες περιορίζουν, μικραίνουν τα ζητήματα και δεν δίνουν χώρο στην αληθινή δημιουργία και επινοητικότητα, στην πνευματική ορμή των Ελλήνων. Δεν δίνουν αέρα στην τέχνη κάθε μορφής, ώστε να την τραβήξουν μακριά από περιορισμούς που προσδιορίζουν αποκλειστικά σε εθνικούς και ταξικούς τους σκοπούς της. Κάτι που αντίκειται στο βαθύ νόημα της ελευθερίας, της φυσικής ελευθερίας η οποία δεν επιδέχεται κανενός είδους καταπίεση.

Το νόημα της ελευθερίας που έχει να κάνει με το πλεόνασμα δυνάμεων και αξιών οι οποίες βρίσκουν φιλόξενη κοίτη την ψυχή του καθένα που κυοφορεί ιδέες, γνώσεις, εσωτερική αγωνία και κραυγές πόνου ή ανεξαρτησίας στο δρόμο για το ”ευ δημιουργείν”. Η δημιουργία είναι τέχνη και η τέχνη προσφορά. Προσφορά ό,τι πολυτιμότερου έχει κάποιος μέσα του που τον κάνει να γνωρίσει σε βάθος τον εαυτό του, να συναισθανθεί την αξία της ζωής και να ανυψωθεί ανυπότακτος σε εξωτερικές κοινωνικές συνθήκες αναγνωρίζοντας τη δική του υπεροχή μέσα από τη θυσία.

Το θαύμα της ελληνικής παράδοσης

Γιατί η προσφορά είναι θυσία. Θυσία του ”εγώ” στο ”εμείς”, που διαβιοί στο πνεύμα της ελληνικής παράδοσης όπου ελλοχεύει το δαιμόνιο της φυλής μας, η επινοητικότητα και η δημιουργικότητα, τα οποία δίνουν ώθηση στην παράδοση για να αναδείξει την αέναη συνέχιση του ελληνικού θαύματος στον ιστορικό χωροχρόνο. Και το θαύμα της ελληνικής λαϊκής παράδοσης, των ηθών και εθίμων που επιβεβαιώνουν την πολιτιστική μας συνέχεια δια μέσου των χιλιετιών έχει να κάνει με την πολυποίκιλη πνευματική και ηθική μας εξέλιξη. Έχει να κάνει με τη διαιώνιση του δημοτικού τραγουδιού που μας εκφράζει. Τη διαιώνιση των γνωμικών και πτωχοπροδρομικών ποιημάτων, των βυζαντινών τραγουδιών, των μύθων και των μυθιστορημάτων. Τη διαιώνιση της ελληνικής ιστορίας και χρονογραφίας και την εξέλιξη της λαϊκής γλώσσας μέσα από εκκλησιαστικούς ύμνους, θρήνους και χρησμούς.

Μέσα από την Κρητική Λογοτεχνία του 17ου αιώνα, την ιστορία του απόδημου Ελληνισμού, τα πνευματικά ζητήματα των Φαναριωτών (”Νέα Ηθική”, 18ος αιώνας) και τα προρομαντικά σκιρτήματα της ψυχής που τα σταμάτησε ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας. Το θαύμα της ελληνικής λαϊκής παράδοσης έχει να κάνει ακόμα με την ποίηση που αντιπροσώπευε τους Έλληνες της Τουρκοκρατίας, τους Έλληνες της ”Μέσης Οδού” (απλούστερη προφορική γλώσσα) της περιόδου του Κοραή, της ”ποιητικής γραμματικής” του Κάλβου (”Ωσάν χαράς ιδέα”), του ”μικρού αλλά νόμιμου είδους” της ποίησης του Σολωμού και του Αγώνα του 1821 (Απομνημονεύματα).

Έχει να κάνει με την παιδεία των Ελλήνων Φαναριωτών της Αθήνας και της Πόλης, των Ελλήνων της Αθηναϊκής και Επτανησιακής Σχολής, της γενιάς του 1880, της πρόζας των αρχών του 19ου, της περιόδου του Παλαμά και της Νέας Αθηναϊκής Σχολής. Των Ελλήνων της περιόδου του τέλους του ίδιου αιώνα, όπως και εκείνων που έζησαν πριν και μετά την Μικρασιατική Καταστροφή. Των Ελλήνων της γενιάς του ’30, αλλά και της προπολεμικής και μεταπολεμικής εποχής…

”Ανήκομεν εις την Δύσιν”

Η αειθαλής λαϊκή μας παράδοση συνεχίζεται ουσιαστικά απρόσκοπτα με περιοδικές φωτοσκιάσεις στα 300 χρόνια περίπου της Νεοελληνικής Ιστορίας (από το ξύπνημα του Γένους στα μέσα του 18ου αιώνα) και τα 200 της ανεξαρτησίας μας από την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 μέχρι σήμερα. Συνεχίζεται ”πολυσύνθετη και πλατύχωρη”, ταυτόσημη με τη συνείδηση του Ελληνισμού ο οποίος έχει ατελεύτητα όρια, κι ας βιάζονται κάποιοι από μας ή άσπονδοι φίλοι και εχθροί μας να τον αποτελειώσουν.

Ο Ελληνισμός ζει σε πείσμα όλων αυτών. Ανανεώνεται και αναπροσαρμόζεται στις νέες συνθήκες του 21ου αιώνα. Αφομοιώνει τις καινούργιες επιδράσεις σε αλληλεξάρτηση με την Ευρώπη, όπου ανήκουμε γεωγραφικά, οικονομικά, κοινωνικά, πολιτικά και πολιτιστικά.
Το ”ανήκομεν εις την Δύσιν”, αν και ενοχλεί ως αξίωμα της απολυτότητας ή ως καραμανλικό δόγμα, είναι μια πραγματικότητα με πολλαπλάσια πλεονεκτήματα από μειονεκτήματα, ανεξάρτητη απ’ τους υπαρκτούς δεσμούς μας με την Ανατολή.

Και επειδή ισχύει –εν προκειμένω– η αρχαιοελληνικής προέλευσης παροιμία περί αλληλοβοήθειας (”το ‘να χέρι νίβει τ’ άλλο και τα δυο το πρόσωπο” είναι εξελιγμένη μορφή της ρήσης του ποιητή και κωμωδιογράφου της Μεγάλης Ελλάδας (Σικελίας) Επίχαρμου, 5ος αι π.Χ.), λογικό είναι να συμμετέχουμε έμπρακτα στη ζωή της μεγάλης ευρωπαϊκής οικογένειας, στη ζωή της Ενωμένης Ευρώπης. Όπερ σημαίνει ότι όσο πιο γρήγορα συνειδητοποιήσουν την αλληλεξάρτηση της Ευρώπης με την Ελλάδα οι… ”κυριλέ” Ευρωπαίοι και οι αριστεροδεξιοί Έλληνες ευρωσκεπτικιστές (οι οποίοι βρίσκουν αφορμές γι’ αυτό), τόσο πιο ανεμπόδιστα θα προάγεται η αλληλεγγύη μεταξύ μας (στο ίδιο μήκος κύματος με την πνευματική μας αλληλεξάρτηση).

Η ήρα της ουδετεροπατρίας

Και μαζί με την αλληλεγγύη θα προάγεται το γόητρο του κλασικού ιδανικού των προγόνων μας, που πλούτιζε και πλουτίζει –άλλοτε ρωμαλέα κι άλλοτε αχνά– τη ζωή μας. Και την πλουτίζει γιατί είναι αναπόσπαστο μέρος της αειφόρου ελληνικής παράδοσης η οποία μας επηρέαζε ανέκαθεν και συνεχίζει να μας επηρεάζει συλλογικά, σαν Έλληνες, σε όποιο μέρος της Γης κι αν ζούμε. Έτσι πορευτήκαμε και πορευόμαστε σαν λαός μέχρι τώρα διαιωνίζοντας τις εκφάνσεις του λαϊκού μας πολιτισμού (που λογαριάζονται σαν προγονικές αποσκευές μας), αυτοσχεδιάζοντας και προσθέτοντας στις υπάρχουσες παραδόσεις καινούρια εθιμοτυπικά, που κινδυνεύουν ενίοτε να μας μεταλλάξουν.

Και κινδυνεύουν να μας μεταλλάξουν στις μέρες μας εισάγοντας ”καινά δαιμόνια” στη θέση του ”δαιμόνιου” της φυλής μας. ”Δαιμόνια” στον αντίποδα εκείνων του Σωκράτη, για τα οποία καταδικάστηκε άδικα. ”Δαιμόνια” πρακτικά, στεγνά και χωρίς συναισθήματα, έτσι που να συμπλέουν με τον αντιλυρικό κόσμο στον οποίο ζούμε. Τον μετα-Νεοελληνικό κόσμο μας, που τροχοδρομεί στις ράγες του νέου οράματος του ”ευ ζην”, στις ράγες του νεο-ρεαλισμού με προσωπείο πότε εθνομηδενιστικό πότε νεοφιλελεύθερο, που έχει σήμα κατατεθέν τον ”ρεαλισμό της αλήθειας”.

Συνελόντι ειπείν, τροχοδρομούμε συλλογικά, εθνικά, στις ράγες της λογικής της μη ιδεολογίας, που απεκδύεται το συναίσθημα (κι ας είναι αυτό η βάση της, για να βρει ισορροπία) και τροφοδοτείται από την εξάπλωση της κορονέϊκης πανδημίας. Τροχοδρομούμε στις ράγες μιας ανοίκειας λογικής που μας απομακρύνει από ψυχικούς δεσμούς (διαπροσωπικούς, κοινωνικούς, εθνικούς) και αποχρωματίζει διαχρονικές αξίες της παράδοσης και της ιστορίας μας δίνοντας χώρο για να αναπτυχθεί η ήρα της ουδετεροπατρίας…