Από “σιωπηλή πλειοψηφία” ανεμβολίαστη μειοψηφία

Οι New York Times δημοσιεύουν ένα ενδιαφέρον άρθρο για τις επιλογές που έχουν οι σημερινές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις μπροστά στην άνοδο των συνωμοσιολογικών θεωριών και κυρίως προ του κινδύνου να ενισχυθούν ακροδεξιά σχήματα. Αυτά δεν διστάζουν να αφήσουν κατά μέρος ακόμα και βασικές αρχές τους, προκειμένου να καπελώσουν κάθε αντισυστημική τάση ή και απλώς κάθε ανθρώπινο φόβο για το εμβόλιο ή κάθε φυσική αντίδραση σε περιορισμούς της ελευθερίας.

Ο αρθρογράφος Ivan Krastev που ζει στη Βιέννη και ασχολείται με τα ανθρώπινα δικαιώματα, είναι πρόεδρος του Κέντρου Φιλελεύθερης Στρατηγικής, μέλος του ιδρύματος Ανθρώπινων Επιστημών της Βιέννης και συγγραφέας του βιβλίου “Is It Tomorrow Yet? Paradoxes of the Pandemic.” Διαπιστώνει ενδιαφέρουσες αλλαγές στο πολιτικό σκηνικό της Ευρώπης, όμως άγνωστο για ποιο λόγο του διαφεύγει μία σημαντική παράμετρος του προβλήματος: το γεγονός ότι όσοι αντιτάσσονται στον υποχρεωτικό εμβολιασμό δεν είναι απαραιτήτως περιθωριακοί και συνωμοσιολόγοι και ότι μεταξύ τους υπάρχουν εξάλλου και Αριστεροί ή πάντως πολλοί που δεν είναι φασίστες ή Ακροδεξιοί.

Γράφει, επηρεασμένος ίσως από κάποιο μεμονωμένο περιστατικό, όπου διαδήλωσαν στην Αυστρία κατά του εμβολιασμού Ακροδεξιοί μαζί με αριστεριστές και αναρχικούς. Όμως μια περιστασιακή συμπόρευση ορκισμένων εχθρών, δεν σημαίνει ότι υπάρχει κοινή πολιτική ομπρέλα, τουλάχιστον όχι στις χώρες με βαθιά δημοκρατική κουλτούρα. Ειδικά στην Ελλάδα οι περισσότεροι από όσους είναι κατά της υποχρεωτικότητας του εμβολιασμού, αποφεύγουν να συμμετάσχουν σε διαδηλώσεις, ακριβώς για να μην ταυτισθούν με γραφικότητες ή με ακροδεξιά σχήματα.

Ο ίδιος δείχνει να προβληματίζεται ότι οι κυβερνήσεις δεν ζυγίζουν τον κίνδυνο, ότι όλοι οι αρνητικά διακείμενοι προς τις καραντίνες και τα μέτρα ή τα εμβόλια μπορεί να αισθανθούν πολιτικά άστεγοι και να ενταχθούν σε λαϊκιστικά κινήματα της Ακροδεξιάς, η οποία όπως φαίνεται μεταμορφώνεται για να μαζέψει κουκιά από όσους μπορεί. Όμως ο Κεντρώος ή και Δεξιός αγανακτισμένος, πολύ δε περισσότερο ο σοσιαλιστής ή Αριστερός, δεν θα ενταχθεί σε έναν χώρο ακροδεξιών, μόνο και μόνο επειδή υπάρχει “κοινός εχθρός”, η υποχρεωτικότητα του εμβολίου ή οι καραντίνες.

Εντούτοις το άρθρο του έχει ενδιαφέρον γιατί φωτίζει μια πτυχή των ακροδεξιών τάσεων. Αυτές ξαφνικά θυσιάζουν το βασικό σκελετό και την δομή τους, την φιλοσοφία τους (την αυταρχική, συντριπτική για το άτομο ιεραρχία τους) για να εκθειάσουν αίφνης τις ανθρώπινες ελευθερίες, τον ατομισμό, έως ατομικισμό και τα δικαιώματα κάθε μονάδας.

Οι Ακροδεξιοί, έγιναν “δημοκράτες”

Όπως γράφει ο κ. Krastev, συναντήθηκε με έναν δικαιωματιστή δημοσιογράφο που του είπε «Γιατί μας εκπλήσσει που η Αυστρία αποφάσισε lockdown των ανεμβολίαστων και η κυβέρνηση θέλει τον  υποχρεωτικό εμβολιασμό; Γερμανοί και Αυστριακοί δεν ήταν σάμπως εκείνοι που πρωτοβάλανε κατά τη δεκαετία του ’30 σε καραντίνα τις εθνικές και θρησκευτικές τους μειονότητες;». Ο Krastev θεωρεί αυτό το σχόλιο κλασική πλέον υπερβολή που αυτές τις μέρες έχει γίνει συνήθης μεταξύ όσων αντίκεινται σε εμβολιασμους και lockdown. Γράφει προβληματισμένος:

«Το φάντασμα του φασισμού δεν είναι ποτέ μακριά από την ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή και το να κατηγορείς τους εχθρούς του ως φασίστες ή χιτλερικούς ήταν κάτι πολύ συνηθισμένο στη μεταπολεμική Ευρώπη. Εδώ όμως συμβαίνει κάτι σουρεαλιστικό. Παραδοσιακά, κατηγορούνταν ως φασιστικά τα ακροδεξιά κόμματα. Τώρα αυτά έγιναν οι κατήγοροι και ζητούν να γίνει δίκη της Νυρεμβέργης για τους υποστηρικτές του υποχρεωτικού εμβολιασμού! Θα “πιάσει” αυτή η προσπάθεια να κατηγορήσουν για ιατρικό φασισμό  τους περισσότερους πολιτικούς στην Ευρώπη; Ίσως.

»Μία πρόσφατη έρευνα από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Διεθνών Υποθέσεων δείχνει πως αν και οι περισσότεροι Δυτικοευρωπαίοι τάσσονται υπέρ των περιοριστικών μέτρων, πολλοί τρέφουν ανάμικτα αισθήματα. Σχεδόν το 50% των Αυστριακών και των Γερμανών –όπως δείχνουν δημοσκοπήσεις– βιώνουν τα μέτρα αυτά ως απώλεια των ελευθεριών τους. Και οι λαϊκιστές είναι έτοιμοι να εργαλειοποιήσουν πολιτικά αυτή την δυσαρέσκεια.

»Προς το παρόν δεν τα καταφέρνουν. Οι πρόσφατες εκλογές στη Γερμανία, στην Τσεχία και στη Βουλγαρία δείχνουν ότι οι ψηφοφόροι δεν είναι διόλου πρόθυμοι να πάρουν στο κατόπι λαϊκιστές ηγέτες, ενώ πριν από μόλις δύο χρόνια ήταν σαφώς πιο κοντά σε αυτούς. Έρευνα του YouGov-Cambridge τον περασμένο Νοέμβρη διαπίστωσε ότι σε τουλάχιστον δέκα ευρωπαϊκές χώρες οι λαϊκιστικές δυνάμεις σημειώνουν απώλειες την τελευταία τριετία, όμως ανερχόμενη δύναμη είναι οι συνωμοσιολογικές θεωρίες», γράφει. Και συνεχίζει:

«Φοβάμαι ότι όσο περισσότερο κρατάει η πανδημία και οι περιορισμοί της και όσο πιο αισθητές γίνονται οι δυσάρεστες οικονομικές συνέπειές της, τόσο πιθανότερο θα γίνεται να βρίσκουν έρεισμα στους ψηφοφόρους τα επιχειρήματα των λαϊκιστών». H λαϊκίστικη Δεξιά τους τελευταίους μήνες, εκτιμά οι ίδιος, υπέστη κατά κάποιο τρόπο αλλαγή ταυτότητας. Συγκεκριμένα, αυτά τα κόμματα ισχυρίζονταν ότι με τη θέση τους στο μεταναστευτικό και την αλλαγή πολιτισμικής ταυτότητας, εκπροσωπούσαν την “σιωπηρή μειοψηφία” και ουσιαστικά τη μεγάλη μερίδα του λαού. Αυτό όμως πια δεν ισχύει.

Σε αναζήτηση πολιτικής στέγης

Για παράδειγμα, το αντίστοιχο κόμμα της Αυστρίας υιοθέτησε μια σκληροπυρηνική αντιεμβολιαστική πολιτική. Όμως η πλειοψηφία των Αυστριακών είναι υπέρ του εμβολιασμού, όπως και σε όλη τη Δυτική Ευρώπη. Κατά συνέπεια τα ακροδεξιά λαϊκίστικα κόμματα αντιλαμβάνονται ότι δεν εκπροσωπούν πλέον την πλειοψηφία. Επιπλέον, όταν λαϊκιστές ηγέτες βρίσκονται στην εξουσία (όπως στην περίπτωση της Ουγγαρίας και της Πολωνίας), τελικά υιοθετούν την εμβολιαστική πολιτική, αλλά και τα περιοριστικά μέτρα που ισχύουν και σε κράτη με πολύ διαφορετικές κυβερνήσεις.

Οπότε με εξαίρεση αυτές τις δύο χώρες, στις άλλες τα αντίστοιχα λαϊκίστικα κόμματα υποστηρίζουν ότι εκπροσωπούν μια υπό διωγμών μειοψηφία αντικομφορμιστών και μετατοπίζονται. Παίρνουν θέση στο βάθρο των υπέρμαχων της προσωπικής ελευθερίας και των ατομικών δικαιωμάτων. Αυτό μπορεί να είναι κάτι που δεν ξενίζει τους Αμερικανούς, αλλά λογικά πρέπει να ξενίζει τους Ευρωπαίους.

Ο ελιγμός των κομμάτων αυτών να ορίζουν αίφνης ως ελευθερία «την ηρωική αντίσταση στο παρεμβατικό κράτος» δεν θα βρει ανταπόκριση στην τρίτη ηλικία των Ευρωπαίων, καθώς απειλούνται άμεσα από τον ιό, αλλά έχουν και πιο ανεπτυγμένο πολιτικό κριτήριο. Όμως αντιτιθέμενα αυτά τα κόμματα στους περιορισμούς της πανδημίας, αποβλέπουν στο να κερδίσουν έδαφος μεταξύ των νεότερων ψηφοφόρων. Για να το κάνουν αυτό, ουσιαστικά υιοθετούν μια πολιτική απόλυτα ενάντια στην φιλοσοφία τους και σιωπηρά αποκηρύσσουν τον αυταρχισμό τους, ώστε να γίνουν πιο ελκυστικά.

«Για τους νέους η πανδημία έχει ταυτισθεί μάλλον με απώλεια χρόνου και ποιότητας και τρόπου ζωής παρά με θανάτους. Αισθάνονται ότι είναι τα αόρατα θύματα των κυβερνήσεων που δεν θέλουν να πάρουν ρίσκα. Στην Αυστρία σημειώθηκε και το παράδοξο να κάνουν κοινή πορεία κατά των μέτρων τα ακροδεξιά κόμματα και οι αριστεριστές μαζί. Ο εχθρός του εχθρού είναι φίλος; Μπορεί ο κοινός εχθρός να ενώσει ακόμα και ορκισμένους εχθρούς; Και τι σημαίνει αυτό για την mainstream πολιτική;» γράφει. Είναι κάτι που μπορεί να πάρει διαστάσεις; Ένα μη ιδεολογικό κίνημα κατά των εμβολίων ή των περιοριστικών μέτρων μπορεί να συγκροτηθεί σε κόμμα με αρχή και τέλος, οικονομικές και ιδεολογικές αξίες;

“Ο κόσμος κουράστηκε”

«Η υιοθέτηση lockdown χωρίς τελειωμό και ο υποχρεωτικός εμβολιασμός, αλλάζει τους όρους του παιχνιδιού. Ίσως οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να μην κάνουν σωστή ανάγνωση του λαϊκού αισθήματος εν προκειμένω», θεωρεί ο Krastev. Και εκτιμά ότι η «η εμφάνιση της Όμικρον ουσιαστικά αποτελεί ένα μεγάλο πολιτικό ρίσκο. Απαιτεί αποφασιστική αντιμετώπιση για να αποτραπούν τα χειρότερα για τα συστήματα υγείας κάθε χώρας. Τα μέτρα ξαναγυρίζουν τον κόσμο δυο χρόνια πίσω. Μόνο που αυτά τα μέτρα είναι πλέον πιο αμφισβητήσιμα απ’ ό,τι στις αρχές. Οι κυβερνήσεις ξαναβρίσκονται μπροστά στα ίδια διλήμματα, ενώ όμως εν τω μεταξύ έχει μειωθεί η εμπιστοσύνη κι οι αντοχές του κόσμου προς αυτές», γράφει.

«Ταυτόχρονα, οι πολιτικοί δεν είναι μάγοι για να ξέρουν με σιγουριά ότι η επαναφορά των μέτρων θα νικήσει σίγουρα την πανδημία. Απλά αποφασίζουν μέτρα που είναι πιθανότερο να βοηθήσουν την αντιμετώπιση του προβλήματος και αποκλείουν δραστηριότητες που είναι πιθανότερο να επιδεινώσουν την κατάσταση. Όμως εγγυήσεις δεν υπάρχουν. Και βέβαια το εμβόλιο βοηθάει. Όμως δεν υπάρχει ούτε σε αυτό εγγύηση ότι άπαξ και εμβολιασθείς, σώθηκες 100%. Η Πολιτεία μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο, αλλά είναι αδύνατον να τον εκμηδενίσει», γράφει.

Προσθέτει ότι οι κυβερνήσεις δεν αντιμετωπίζουν πρόβλημα μόνον με τους λεγομένους αντιεμβολιαστές, αλλά και με τους εμβολιασμένους. «Οι κυβερνήσεις αντιμετωπίζουν και άλλη πρόκληση, το γεγονός ότι όσο περισσότερο εμβολιασμένη είναι μια κοινωνία, τόσο λιγότερο υποστηρίζει τα υπόλοιπα μέτρα και τους περιορισμούς, κάτι που αποτελεί άλλη μια πρόκληση για αυτές», γράφει ο Krastev.

«Έχουν περάσει δύο χρόνια με “έλλειψη χώρου πλασμένη από την περίσσεια χρόνου”, όπως το έθεσε ο ποιητής Ιωσήφ Αλεξάντροβιτς Μπρόντσκι για τις φυλακές. Ο κόσμος κουράστηκε πια να ζει με το φόβο. Πολλοί συμπεριφέρονται ήδη λες και η πανδημία αποτελεί παρελθόν, όμως η πραγματικότητα δεν είναι με το μέρος τους. Κόσμος και πολιτικοί πρέπει να περιορίσουν τις προσδοκίες τους στο ρεαλιστικά εφικτό και να κάνουν ασπίδα την πολιτική του “καλύτερου δυνατόν” ως αντίσταση στις λαϊκίστικες πολιτικές», καταλήγει.

Δεν είμαστε μέσα στο μυαλό του για το “δια ταύτα” αλλά μάλλον φαίνεται πως είναι υπέρ μια κάπως πιο ήπιας πολιτικής ως προς την υποχρεωτικότητα του εμβολιασμού και τους περιορισμούς, ώστε να μην οξυνθεί περισσότερο ο διαχωρισμός των πολιτών και να μην στραφούν περισσότεροι “κουρασμένοι” άνθρωποι σε λύσεις πολιτικά πιο ακραίες ή και πιο οργανωμένες.