Δεσμώτες μιας συμβατικής ζωής με απούσα την ευτυχία

Την αίσθηση του ανικανοποίητου στη ζωή τους την έχουν νιώσει, λίγο πολύ, οι περισσότεροι Έλληνες περιοδικά και διαχρονικά, ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας και κοινωνικής τάξης. Ανεξαρτήτως και των συνθηκών της ζωής τους ακόμα. Αστοί, μικροαστοί και άνθρωποι της λαϊκής τάξης βράζουν στο ίδιο καζάνι στο θέμα αυτό, καθώς νιώθουν κάποια στιγμή πως –στο γοργοκύλισμα του χρόνου– αγωνίστηκαν μάταια να υπερβούν την πεζότητα και τη ρουτίνα, τις οποίες αυξάνουν με γεωμετρική πρόοδο η χυδαιότητα και η αβεβαιότητα της εποχής μας.

Αγωνίστηκαν μάταια για να ξεφύγουν από το είδος των κοινότυπων ανθρώπων οι οποίοι είναι μεν ανικανοποίητοι από τον γάμο τους, αλλά λόγω των κοινωνικών και θρησκευτικών συμβάσεων, των οικονομικών αλληλεξαρτήσεων και των οικογενειακών υποχρεώσεων (που τους κάνουν να νιώθουν αλυσοδεμένοι με το έτερον ήμισυ), παραμένουν εφ’ όρου ζωής δεσμώτες μιας ιερής/ανίερης (λόγω ανυπαρξίας αγάπης) οικογενειακής σχέσης.

Δεσμώτες που κουβαλούν, αντάμα με τις καθημερινές, ανούσιες εμπειρίες της συζυγικής τους ζωής, τον πειρασμό μιας εξωσυζυγικής σχέσης (η οποία ενίοτε μετατρέπεται σε θυσιαστική, άνευ όρων αγάπη) ή την υπερβολή στην κοινωνική τους συμπεριφορά και την αλόγιστη σπατάλη. Λύσεις ανάγκης όλες αυτές (”νάρκες του άλγους δοκιμές” θα τις έλεγε ο Καβάφης) που γιατρεύουν πρόσκαιρα τις πληγές της ψυχής, διατηρώντας ωστόσο ενεργό τον μνησιπήμονα πόνο εντός της, μιας και είναι απούσα η πραγματική ευτυχία από τη δική τους ζωή.

Ένα τείχος δύο αιώνων χωρίζει αυτά που νιώθουν οι σημερινοί ”εσώκλειστοι” Έλληνες (με ενεργό το lockdown λόγω του Covid-19 το οποίο επιτείνει το αδιέξοδο των συζυγικών σχέσεων, εξασθενίζει την ανοχή των συντρόφων και πολλαπλασιάζει τις φωτοσκιάσεις στην κοινή τους ζωή) από αυτά που ένιωθε η Έμμα, η τραγική ηρωίδα του Γκυστάβ Φλωμπέρ στην ” Μαντάμ Μποβαρύ”.

”Ματαιότης Ματαιοτήτων”

Η Έμμα Μποβαρύ που ονειρευόταν μια ζωή ουτοπική, γεμάτη έντονες συγκινήσεις, φαντασιώσεις και πάθη, για να φτάσει με οδυνηρό τρόπο στην αποκάλυψη της προσωπικής της αλήθειας ακολουθώντας το δύσβατο μονοπάτι των τραγικών εμπειριών το οποίο την οδήγησε τελικά στον θάνατο. Έτσι επιβεβαιώθηκε και μυθιστορηματικά ότι στο βιβλίο της ιστορίας του ανθρώπου ένα από τα οδυνηρότερα κεφάλαια είναι αυτό της μοίρας του. Και στο βιβλίο της μοίρας του το πιο δραματικό είναι το κεφάλαιο της πλήρωσης του πόθου.

Του ανεκπλήρωτου ονείρου, δηλαδή, που στο βασιλικό του βασίλεμα συμπαρασύρει και την ελπίδα. Σαν σβήνει όμως αυτή, σβήνει μαζί της και η χαρά, γιατί είναι εφήμερη. ”Σκιάς όναρ” ο άνθρωπος (για να θυμηθούμε τον λυρικό ποιητή Πίνδαρο), ”σκιάς όναρ” και η χαρά του…
Κι όταν εξαφανίζεται το όνειρο με απόφαση της μοίρας (βασικό στοιχείο του Νατουραλισμού), δεν μένει παρά να αποδεχθούμε όπως η Έμμα το εφήμερο των σχέσεών μας και το εφήμερο της ζωής, που παραπέμπει στο βιβλικό ”Ματαιότης Ματαιοτήτων…”, αφού βαραίνει ήδη την ψυχή μας η ματαιότητα των πάντων.

Η Έμμα, που βρήκε τον θάνατο κυνηγώντας την ευτυχία, θα μπορούσε να είναι ένας θηλυκός Δον Κιχώτης της εποχής της, αν δεν ήταν ταυτισμένη η ζωή της με το τραγικό στοιχείο στη θέση του κωμικού το οποίο συνόδευε τον ήρωα του Θερβάντες. Θα μπορούσε να είναι και μια ηρωίδα σύγχρονης ελληνικής τραγωδίας λόγω του δραματικού ρόλου της (αν και η αυτοκτονία δεν συνηθίζεται ως επιλογή μιας αυταπατημένης μικροαστής που βαρέθηκε τους ”πνιγηρούς μικροαστούς” και εκδηλώνει τάσεις υπέρβασης στον έρωτα και σύγκρουσης με την πουριτανική κοινωνία), σε διαφορετικό φυσικά πλαίσιο διαβίωσης.

Πλαίσιο με σύγχρονα δεδομένα, καθώς έχει αποποινικοποιηθεί η μοιχεία και ο Έλληνας απατημένος σύζυγος όχι μόνο δεν επιδεικνύει αντανακλαστικά αβουλίας και ευκολοπιστίας όπως ο καλοκάγαθος γιατρός Σαρλ (σύζυγος της Έμμας), αλλά αντίθετα αντιδρά υποψιασμένα, παρορμητικά και βίαια μέχρι βαθμού ”γυναικοκτονίας” μπροστά στα υπαρκτά ”σημάδια” αλλαγής της συμπεριφοράς και των συνηθειών της συζύγου του ή τα φαντασιακά τα οποία γεννά στο μυαλό του η παθολογική ζήλια του.

Μυθοπλασίες της ζωής

Διαφοροποίηση όμως υπάρχει και στο θέμα της αντίδρασης της κοινής γνώμης (την οποία στο έργο εκπροσωπεί ο μηχανορράφος φαρμακοποιός Ομέ), καθώς η ελληνική –σε αντίθεση με εκείνην της γαλλικής επαρχίας στα μέσα του 19ου αιώνα– αντιδρά, παρ’ όλα τα ”συντηρητικά” αντανακλαστικά της, με απάθεια μάλλον και περιορισμένη σχολιαστική διάθεση λόγω εθισμού της σε παρόμοια περιστατικά, πέραν του ότι την έχουν υποκαταστήσει εν πολλοίς κριτικά τα μέσα επικοινωνίας.

Τα ελληνικά ΜΜΕ και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία επιλέγουν συνήθως να διακωμωδούν τα περιστατικά εξωσυζυγικών σχέσεων με εξαίρεση αυτά που έχουν τραγική κατάληξη, οπότε αντικαθιστούν την διακωμώδηση με την σπαραξικάρδια διεκτραγώδηση του γεγονότος σε όλες τις κοινωνικές προεκτάσεις του. Μιλώ για κοινωνικές προεκτάσεις και σας ακούω ήδη να διαμαρτύρεστε γιατί σας χαρακτήρισα… ”απαθείς”, ενώ η μη αντίδρασή σας οφείλεται στο γεγονός ότι ”όλα αυτά τα θεωρείτε μυθοπλαστικά αποκυήματα που δεν έχουν σχέση με την πραγματική ζωή μας”.

Σας βεβαιώνω ότι οι ”μυθοπλασίες της ζωής” ξεπερνούν την ανθρώπινη φαντασία. Τη φαντασία και του πιο ευφάνταστου μυθιστοριογράφου, γιατί στηρίζονται σε μηχανισμούς οι οποίοι συνδιαμορφώνονται απ’ τις διακυμάνσεις της ανθρώπινης ψυχής, τις συγκυριακές καταστάσεις, τις καταβολές, τα βιώματα, τις αντιλήψεις, τις ενοχές και αυτολογοκρισίες ηθικής φύσεως των ”ηρώων”, χωρίς να υποτιμάται ο βαθμός επιρροής σε αυτούς της κοινής γνώμης.

Της ελληνικής κοινής γνώμης η οποία, στο θέμα των εξωσυζυγικών σχέσεων, διατηρεί μεν παραδοσιακά αρνητική στάση (ως μη έχουσα… κουλτούρα κοινωνικής απελευθέρωσης), αλλά χωρίς να φτάνει στα άκρα, γιατί θεωρεί ότι η κρίση του θεσμού της οικογένειας είναι ένα παρακλάδι στον κορμό της γενικευμένης αξιακής παρακμής που αντιμετωπίζουμε στην Ελλάδα.

Μαντάμ Μποβαρύ και διαπροσωπικές σχέσεις

Όπερ μεθερμηνευόμενον σημαίνει ότι είτε η κοινωνία μας έμαθε να αποδέχεται ως μοιραίες τις εκφάνσεις ηθικού εκτραχηλισμού της εποχής μας που την αναγκάζουν να ψηλαφίζει τον πόνο της μυστικά για να μην την πουν αναχρονιστική, είτε προτιμά να ασχολείται με τα δικά της συσσωρευμένα προβλήματα τα οποία προκάλεσαν και προκαλούν τα απανωτά κακά που τη βρήκαν (μνημόνια, μεταναστευτικό, ελληνοτουρκικά, οικονομική δυσπραγία και πανδημία)…

Σε κάθε περίπτωση πάντως, εκμεταλλευόμενοι τον χρόνο που διαθέτουμε λόγω των περιορισμών που μας επιβάλλει η πανδημία, αξίζει τον κόπο να διαβάσουμε ή να ξαναδιαβάσουμε την ”Μαντάμ Μποβαρύ” του Φλωμπέρ όχι μόνο για να… εντρυφήσουμε στο πλέγμα των διαπροσωπικών σχέσεων με τα μάτια της Έμμας, αλλά και για να απολαύσουμε την ψυχογραφική ικανότητα του συγγραφέα να πλάθει ολόκληρους και ακέραιους χαρακτήρες ηρώων οι οποίοι εξαρτούν τη μοίρα τους απ’ το κοινωνικό σύστημα και τη διάρθρωση της ρηχής και πληκτικής κοινωνίας τους.

Να απολαύσουμε και αισθητικά το αριστουργηματικό νατουραλιστικό-νεο/ρεαλιστικό μυθιστόρημα του σπουδαίου Γάλλου συγγραφέα, καθώς – πέρα από την περίτεχνη πλοκή– η ”Μαντάμ Μποβαρύ” διακρίνεται και για το αριστοτεχνικό ύφος της. Ένα ύφος πλούσιο σε υπαινιγμούς, λεπτή ειρωνεία, λυρικούς συμβολισμούς, πρωτότυπες παρομοιώσεις, απροσδόκητες αντιθέσεις, εικονοπλαστικές περιγραφές και άλλα πλουσιόδωρα στοιχεία και σχήματα ρητορικής τα οποία στο σύνολό τους δικαιολογούν τον χαρακτηρισμό της ως έργο ”πρότυπο και πρόκληση για τον ρεαλισμό”!..