Γιατί πετάμε κέρματα στο νερό – Το αρχαίο έθιμο για την εκπλήρωση ευχής

Το έθιμο να πετούν οι άνθρωποι κέρματα σε σιντριβάνια, αλλά επίσης σε πηγές, πηγάδια, ακόμη και λίμνες και ποτάμια, έχει τις απαρχές του στην αρχαιότητα. Ήταν το δώρο τους στους θεούς για το πολύτιμο αγαθό του νερού. Κατάλοιπο αυτής της δοξασίας στη σύγχρονη εποχή είναι η ρίψη κέρματος σε κάποιο σιντριβάνι για την εκπλήρωση μιας ευχής

Το νερό είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της ανθρώπινης ζωής. Στα αρχαία χρόνια τα σημεία στη γη όπου υπήρχε νερό ήταν λιγοστά. Ως τέτοια, θεωρούνταν ιερά. Επιπλέον, η βροχή έπεφτε από τον ουρανό, όπου πολλοί λαοί πίστευαν ότι βρίσκονταν οι θεοί τους. Έτσι, έβλεπαν το νερό ως δικό τους δώρο προς την ανθρωπότητα. Έπρεπε λοιπόν να ευχαριστούν τους θεούς για το πολύτιμο αγαθό κάνοντας μία προσφορά στις πηγές.

Σε αυτά τα σημεία, οι προϊστορικοί λαοί τους αφιέρωναν διάφορα αντικείμενα. Με την εξέλιξη του πολιτισμού, οι πηγές γίνονταν πηγάδια, βρύσες και δεξαμενές. Συχνά το άγαλμα κάποιου θεού τοποθετούνταν δίπλα σε αυτά υποδηλώνοντας την ιερότητά τους. Στις αρχές του 6ο αιώνα π. Χ. ξεκίνησε η κοπή των πρώτων νομισμάτων. Έτσι εμφανίστηκε και ένας εύκολος τρόπος να τιμηθούν οι θεοί για το νερό, με τη ρίψη ενός κέρματος στο πηγάδι ή την πηγή. Αυτός που έριχνε το νόμισμα προσευχόταν σ’ ένα συγκεκριμένο θεό για να το ευχαριστήσει για το νερό που του παρείχε. Η ενέργεια αυτή ήταν πρόδρομος του σύγχρονου εθίμου της ρίψης ενός νομίσματος σ’ ένα σιντριβάνι για την εκπλήρωση μιας ευχής.

Έτσι, σε ανασκαφές αρχαίων πηγαδιών, οι αρχαιολόγοι συχνά ανευρίσκουν νομίσματα. Αυτά μπορεί να ήταν μέσα σε μπάζα που ρίχνονταν μέσα στα πηγάδια για να τα κλείσουν. Όμως, είναι πιθανό πολλά να ήταν δώρα στους θεούς για το νερό. Το ίδιο μπορεί να ισχύει και για την αρχαία Ελλάδα, παρ’ όλο που δεν υπάρχουν αναφορές στις φιλολογικές πηγές συγκεκριμένα για τη ρίψη νομισμάτων σε πηγάδια και πηγές ως επίκληση στους θεούς. Το έθιμο αυτό καταγράφεται κυρίως σε δύο αρχαίους λαούς, που ζούσαν χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά ο ένας από τον άλλο: τους Κέλτες και τους Ινδούς.

Η κέλτικη θεότητα Κοβεντίνα

Οι Κέλτες είχαν μεγάλη παράδοση να ευχαριστούν τους θεούς τους για το νερό πετώντας σε αυτό πολύτιμα αντικείμενα. Έτσι, αρχαιολογικές ανασκαφές έχουν αποκαλύψει σε λίμνες και ποτάμια της δυτικής Ευρώπης όπου κατοικούσαν Κέλτες, όπλα, αγγεία, κοσμήματα κ.ά. που είχαν ρίξει μέσα σε αυτά. Μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση των κελτικών περιοχών, η χρήση νομισμάτων έγινε πολύ πιο κοινή σε σχέση με πριν. Έτσι, οι ντόπιοι εκτός από αντικείμενα έριχναν στα πηγάδια και πηγές και νομίσματα.

Το πιο γνωστό παράδειγμα απ’ αυτή την περίοδο είναι στη ρωμαϊκή Βρετανία, όπου λατρευόταν η κέλτικη θεότητα Κοβεντίνα (Coventina) ως προστάτιδα των πηγαδιών και των πηγών. Στο Νορθάμπερλαντ (Northumberland) στη βόρεια Αγγλία, κοντά στο Τείχος του Αδριανού, οι αρχαιολόγοι ανέσκαψαν εγκαταστάσεις που περίκλειαν μία μεγάλη πηγή. Στη ρωμαϊκή εποχή οι ντόπιοι λάτρευαν εκεί τη Κοβεντίνα, ρίχνοντας στην πηγή της πολλά αφιερώματα.

Ανάμεσα σε αυτά ήταν περίπου 16.000 νομίσματα διαφόρων ρωμαϊκών κοπών. Είναι ενδιαφέρον ότι τα περισσότερα από τα νομισματικά ευρήματα ήταν μικρής αξίας. Φαίνεται ότι κάθε φορά που κάποιος έπαιρνε νερό από την πηγή της Κοβεντίνας, έριχνε ένα κέρμα μέσα σε αυτό ως προσφορά. Κοντά στην πηγή, οι αρχαιολόγοι ανέσκαψαν και ένα ναό της θεότητας. Εκεί βρήκαν διάφορα αναθήματα, κυρίως ανάγλυφες λίθινες στήλες με τη μορφή της Κοβεντίνας ως ξαπλωμένη γυναίκα δίπλα σε νερό να κρατά ένα αγγείο στο χέρι της.

Το έθιμο στην Ινδία

Οι Ινδουιστές από την αρχαιότητα ακόμη πετούσαν νομίσματα στα σημεία όπου έπαιρναν νερό. Αυτά ήταν κυρίως σε λίμνες και ποτάμια, και στα νεότερα χρόνια, σε δημόσιες βρύσες και σιντριβάνια. Οι αρχαιολογικές έρευνες έχουν φέρει στο φως πολλές χιλιάδες νομίσματα, κυρίως στον Ινδό ποταμό. Όταν οι Ινδοί πήγαιναν εκεί για να πάρουν νερό και να προσευχηθούν, πετούσαν νομίσματα στα νερά του. Δεδομένου ότι τόσο η προσευχή όσο και η ρίψη νομισμάτων γίνονταν μαζί, με την πάροδο του χρόνου, οι δύο ενέργειες συνδέθηκαν μεταξύ τους και τελικά συγχωνεύτηκαν.

Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να εκτελούν το έθιμο της ρίψης νομισμάτων ως φόρο τιμής στους θεούς, ώστε να ευλογήσουν το νερό και να το κάνουν πόσιμο. Επιπλέον, ήταν και ένας τρόπος να βοηθηθούν οι πτωχοί, δίχως να χρειάζεται να επαιτούν. Καθώς τα νομίσματα παρέμεναν μέσα στο ποτάμι, τα μάζευαν από τις όχθες του. Πρόκειται για διαδικασία που συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

Οι ειδικοί έχουν ανακαλύψει και ένα επιπλέον λόγο, γιατί οι αρχαίοι Ινδοί πετούσαν νομίσματα στο νερό. Αυτό δεν έχει να κάνει με το μεταφυσικό, αλλά με την υγεία τους. Τα περισσότερα από τα νομίσματα αυτά ήταν μικρής αξίας κέρματα από καθαρό χαλκό. Ο χαλκός έχει την ιδιότητα να σκοτώνει παθογόνους οργανισμούς που βρίσκονται στο νερό. Επομένως, η ρίψη τέτοιων νομισμάτων στο νερό το καθάριζε και το έκανε πόσιμο.

Επιπλέον, ο χαλκός είναι ένα απαραίτητο ιχνοστοιχείο που απαιτείται για τις σωματικές λειτουργίες όπως η σύνθεση των αιμοσφαιρίων, ο μεταβολισμός των πρωτεϊνών, η δράση των ενζύμων κ.λπ. Μικρή ποσότητα αυτού του χαλκού προσλαμβανόταν από τους αρχαίους Ινδούς μέσω του νερού που έπιναν και στο οποίο έριχναν τα χάλκινα νομίσματά τους. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι σήμερα, υπάρχουν νομίσματα που περιέχουν επικίνδυνα στοιχεία για τον άνθρωπο, όπως μόλυβδος και χρώμιο. Αντί λοιπόν να καθαρίζουν το νερό, τα νομίσματα το μολύνουν περαιτέρω. Έτσι το νερό που έχει μέσα του σύγχρονα κέρματα δεν είναι πόσιμο!

Η ιστορία της Φοντάνα ντι Τρέβι

Στην εποχή μας είναι ακόμη πιο διαδεδομένη η ρίψη ενός νομίσματος κυρίως σε δημόσια σιντριβάνια. Όμως, εκτός από τους Ινδουιστές, σήμερα το κέρμα αυτό δεν αποτελεί δώρο στους θεούς για το νερό, αλλά συνδέεται με μία ευχή και την εκπλήρωσή της. Το πιο διάσημο παράδειγμα σιντριβανιού ευχών είναι η Φοντάνα ντι Τρέβι στη Ρώμη. Ανεγέρθηκε στο σημείο όπου στη διάρκεια της αρχαιότητας ένα ρωμαϊκό υδραγωγείου μήκους 21 χιλιομέτρων κατέληγε στην πόλη.

Παλαιότερα, με τη ρίψη ενός νομίσματος στο σιντριβάνι της Φοντάνα ντι Τρέβι, υποτίθεται ότι κάποιος εξασφάλιζε καλή υγεία. Αργότερα προστέθηκε και μία άλλη παράμετρος: αν πετούσες ένα νόμισμα πάνω από τον ώμο σου στη Φοντάνα ντι Τρέβι, έχοντας γυρισμένη την πλάτη σου, θα επέστρεφες σε μία μέρα στη Ρώμη. Θα λέγαμε ότι ήταν το αντίθετο από το να ρίξει κάποιος μαύρη πέτρα πίσω του!

Όμως, ήταν κυρίως με την αμερικανική ταινία του 1954 “Πιστεύουμε στον έρωτα” (Three Coins in the Fountain) που η ρίψη κερμάτων στη Φοντάνα ντι Τρέβι έγινε διάσημη σε όλο τον κόσμο. Μάλιστα, με βάση το σενάριο της ταινίας, δεν αρκούσε να ρίξεις ένα νόμισμα στο σιντριβάνι για να επιστρέψεις στη Ρώμη, αλλά δύο για να ερωτευτείς ντόπιο/α, και τρία για να τον/την παντρευτείς. Αν και η ταινία αυτή σήμερα δεν είναι τόσο γνωστή, έκανε μόδα την πρακτική της ρίψης νομισμάτων στη Φοντάνα ντι Τρέβι από τους τουρίστες της αιώνιας πόλης.

Υπολογίζεται ότι πριν από την πανδημία του κορωνοϊού, περίπου 3.000 ευρώ σε κέρματα ρίχνονταν εκεί κάθε μέρα. Η Φοντάνα ντι Τρέβι κλείνει καθημερινά για μία ώρα και τα νομίσματα μαζεύονται με σκούπες και φαράσια από μέλη της φιλανθρωπικής οργάνωσης Caritas. Με αυτά χρηματοδοτούνται συσσίτια για τους άστεγους, καθώς και για τη φροντίδα ασθενών με AIDS.