Η δεύτερη καταστροφή των Ψαρών – Ένα εθνικό άγος

Είναι γνωστή η καταστροφή των Ψαρών. Τόσο ο Κάλβος με την Ωδή εις Ψαρά, όσο ο Σολωμός, όσο Έλληνες και φιλέλληνες ζωγράφοι, άφησαν αχνάρια στην συλλογική μνήμη από την θυσία αυτού του «πολύ-επίπεδα μεγάλου», μικρού ελληνικού νησιού. Άγνωστη όμως παραμένει η ληστρική και απάνθρωπη συμπεριφορά των “ελληνικών” κυβερνητικών δυνάμεων, που έφτασαν καθυστερημένα, όχι για να περιθάλψουν, αλλά για να ολοκληρώσουν το έργο της οθωμανικής θηριωδίας.

Μια μικρή εισαγωγή, πριν παρουσιάσουμε τα σημεία και τα τέρατα του στόλου της κυβέρνησης του Κουντουριώτη που ήταν μάλιστα υδραίικος στόλος και πριν παρουσιάσουμε τις τραγικές καταγγελίες του Υδραίου Μιαούλη. Το Οθωμανικό κράτος αδυνατώντας να καταπνίξει την Ελληνική Επανάσταση, ζητάει την βοήθεια της Αιγύπτου, του Μεχμέτ Αλή Πασά (Μάρτιος 1824).

Ο Μεχμέτ της Αιγύπτου αποδέχεται την αίτηση βοήθειας του Μαχμούτ της Κωνσταντινούπολης αλλά με σκληρότατους όρους, την παραχώρηση στην επικυριαρχία του της Κρήτης και της Πελοποννήσου. Όρους που μπροστά στην αδυναμία του να καταπνίξει την Ελληνική Επανάσταση, αποδέχτηκε ο Σουλτάνος.

Αβοήθητη η Κάσος

Τον Ιούλιο του 1824 ο αιγυπτιακός στόλος αναχωρεί από την Αίγυπτο. Στόχος πρώτος των Αιγυπτίων το τσάκισμα του Ελληνικού Ναυτικού ώστε να μπορούν ανενόχλητοι να χτυπήσουν την Πελοπόννησο. Στις 27 Μαΐου επιτίθενται στην Κάσο με 45 πλοία και 4.000 στράτευμα. Στις 30 Μαΐου πέφτει αβοήθητη η Κάσος, η φρουρά του νησιού 1.300 ντόπιοι, 700 πάροικοι και 1.000 περίπου μισθωτοί άνδρες από Βόρειες Σποράδες, Εύβοια και Μακεδονία, σύνολο 3.000 στρατιώτες υπό των Γούλα Κασάνδριο και Σκλαβούνο Ράδο. Η φρουρά αυτή αντιστάθηκε γενναία για δύο ημέρες, μέχρι που έπεσε βόμβα στη δεξαμενή νερού και την διέρρηξε.

Όταν ο εχθρός όρμησε στο φρούριο, οι πολιορκημένοι έβαλαν φωτιά στην πυριτιδαποθήκη και ανατίναξαν στον αέρα τα οχυρώματα, τους εαυτούς τους και όσους Τούρκους βρίσκονταν στο φρούριο. Κατά τον ιστορικό Παπαρηγόπουλο, «Η Σεβαστή διοίκησις είχε χρήματα να πληρώνει τους στρατούς του εμφυλιου πολέμου, άφηνε δε την Κάσον να καταστραφεί. Και ουδέ μετά την καταστροφήν ελήφθει πρόνοια τις, ίνα εκπλεύσει ο στόλος».

Η λεία από την Κάσο: 15 καράβια αρματωμένα, 40 καΐκια και πυρπόληση τριών καινούργιων πλοίων. Τεράστιες ποσότητες, από γρόσια, μετάξι, τρόφιμα, ναυπηγική ξυλεία. Κατά τον ιστορικό Γουσταύο Χέρτσμπεργ οι Υδραίοι και Σπετσιώτες «λυπήθηκαν» για την καταστροφή της Κάσου ..μετά το συμβάν και αφού ήταν αδύνατον να προσφέρουν την όποια βοήθεια. Ο δε Λάζαρος Κουντουριώτης, αδελφός του πρωθυπουργού και διαχειριστής του Αγγλικού δάνειου έγγραφε στον πρωθυπουργό αδελφό του:

«Οι Κάσιοι επροσκήνησαν προσωρινώς και αυτό συμφέρει διότι δεν θα ασχολείται ο στόλος σε εκείνα τα μέρη». (Αρχείον Κουντουριώτη, τ. Β’ ,σελ. 508). Η μοίρα των Ψαρών υπήρξε τραγικότερη. Στις 20-22 Ιουνίου θα πέσουν αβοήθητα τα Ψαρά. Τα Ψαρά σημαντική και ανταγωνιστική της Ύδρας και των Σπετσών ναυτική δύναμη. Τα Ψαρά, πατρίδα, των τρομερών πυρπολητών Κανάρη, Πιπίνου, Παπανικολή καίγονται αβοήθητα παρά τις εκκλήσεις, με την δικαιολογία ότι η κυβέρνηση δεν είχε χρήματα να πληρώσει τους ναύτες του στόλου.

Πώς έπεσαν τα Ψαρά

Με 250 πλοία και 10.000 στράτευμα ο Χοσρέφ Πασάς επιτίθεται στα Ψαρά. Στην υπηρεσία του βρίσκονται Ευρωπαίοι κυβερνήτες των πλοίων σταλμένοι από το γαλλοτουρκικό κομιτάτο της Σμύρνης. Οι πρώτες επιθέσεις στο νησί αποκρούονται με επιτυχία. Ο αγώνας ήταν τρομαχτικά άνισος αλλά οι υπερασπιστές του νησιού επέμειναν ηρωικά μέχρι τέλους. Τα θύματα 4000 Ψαριανοί,17.000 προσφυγές που βρίσκονταν στα Ψαρά από την Χίο, τις Κυδωνίες, την Σμύρνη… Τα πτώματα των πνιγμένων γυναικών έφτασαν στις ακτές της Τήνου, της Μυκόνου της Άνδρου, της Νάξου.

«Η κυβέρνηση Κουντουριώτη, που οι Ψαριανοί της ζήτησαν τον “ταχύν έκπλουν του στόλου”, όπως γράφει ο Νικόδημος και αποδεικνύει με έγγραφα, σκόπιμα και εν γνώσει της έγραψε ψέματα στους Ψαριανούς, ότι τα πλοία ξεκίνησαν για τα Ψαρά» (Τάκης Σταματόπουλος, “Ο Εσωτερικός Αγώνας”, Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών τ. Β’, σελ. 327).

Ξένοι επίσης ιστορικοί κατακρίνουν την κυβέρνηση Κουντουριώτη με βαρύτατες κατηγορίες. Κατά τον Άγγλο Φίνλεϊ «η απληστία των Υδραίων προεστών και η αμέλεια των οφειλόταν σε ποταπούς συμφεροντολογικούς υπολογισμούς». Τι μπορεί να σημαίνει μια τέτοια κατηγορία; Μπορεί να σημαίνει ότι οι Υδραίοι θα είχαν έναν αντίπαλο λιγότερο στις ναυτικές δυνάμεις του έθνους.

Τις ίδιες κατηγορίες διατυπώνει και ο Γουσταύος Χέρτσεμπεργκ: «Άξιοι σφοδράς κατακρίσεως είναι η Ελληνική κυβέρνησης και η ιδιοτέλεια Υδραίων και Σπετσιωτών»…(Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ. Β’, σελ.55). Το γεγονός ότι η εγκατάλειψη της Κάσου και των Ψαρών δεν ήταν έλλειψη χρημάτων, αλλά καρπός ποταπής ιδιοτέλειας, αποδεικνύεται από το ότι αμέσως μετά την καταστροφή των Ψαρών με ανοικτό πια τον κίνδυνο να έλθει η σειρά της Ύδρας και των Σπετσών, βρέθηκαν χρήματα για να μεταφέρουν στρατό στην Ύδρα και στις Σπέτσες και να κινήσουν τον στόλο, αλλά και το τραγικότερο από το πώς φέρθηκε ο ελληνικός στόλος στα κατεστραμμένα Ψαρά.

Η ελληνική λεηλασία των Ψαρών

Στις 5 Ιουλίου έφτασε ο ελληνικός στόλος στα Ψαρά, έδιωξε τα τούρκικα πλοία που βρίσκονταν στο λιμάνι, αγνόησε την τουρκική φρουρά που ήταν οχυρωμένοι σε πέτρινα σπίτια του νησιού και ρίχτηκαν στην ολοκληρωτική λεηλασία του Νησιού. Όπως αναφέρεται στο Ιστορικόν Ημερολόγιον του 1821 του Σαχτούρη, η λεηλασία αυτή γινόταν «ενώ τα φονευθέντα και τα εκσφενδονισθέντα κορμιά έκειντο γυμνά, διαμελισμένα από τις αναταραγμένες πυριτιδαποθήκες που αδούλουτοι Ψαριανοί ανατινάξαν για να μην παραδοθούν, όταν δεν υπήρχαν αλλά περιθώρια αντίστασης». Η τραγική αυτή αλήθεια διασώζεται σε επιστολή του Μιαούλη στο αρχείο Κουντουριώτη, την παραθέτει ο Φωτιάδης στο βιβλίο του “Κανάρης”, σελ. 271-272.

Κατά την περιγραφή και παραδοχή του ιδίου του Μιαούλη, προς τους προκρίτους της Ύδρας, η λεηλασία περιέλαβε ακόμα και τα 30 μπρούτζινα κανόνια που είχαν μείνει στο νησί. «μετά μεσημβρίαν μανθάνω από τας φωνάς των ναυτών μου, ότι όλοι εδόθησαν εις το να εμβαρκάρουν κανόνια, και να λαφυραγωγούν ό,τι απήντων οι οφθαλμοί των, ώστε και εγώ δια να μην λιποτακτήσουν οι ναύται μου, εβιάσθην να συγχωρήσω να φέρουν εις το πλοίον μου εν από τα μεγάλα (κανόνια),το οποίον άλλος δεν είχε λαφυραγωγήσει. Οποία η πρωινή απόφασης και οποία επράξαμεν μετ’ αυτήν!»

»Όσοι το πρωί δεν είχομεν καθώς ελέγαμεν βάρκας, και ανθρώπους να εμβαρκάρωμεν τα κανόνια δια να τα στείλομεν εις προφύλαξιν του τόπου μας, και δια τούτο έπρεπε να περιμένομεν τον καιρό του γεύματος δια να ελθουν αι βάρκα και να συναχθούν οι άνθρωποι μας, δι’ αετίων πτερύγων τα εφέραμεν εις τα πλοία μας δια ίδιον μας λογαριασμόν». (Αρχείον Κουντουριώτη τ. Γ’, σελ. 19-22). Όταν αυτή είναι η περιγραφή του Μιαούλη, τι μπορούμε να προσθέσουμε εμείς;

Οι Σπετσιώτες που προσπάθησαν να παίξουν ένα ηπιότερο ρόλο στην τραγωδία των Ψαρών σε γράμμα στην κυβέρνηση Κουντουριώτη μεταξύ των άλλων γράφουν: «Εξ η επτά χιλιάδες κιλά σίτου, ευρεθέν εις την νήσον δηιρπάγη και εκείνο. Ωσαύτως δεν εσυγχωρήθη εις αυτούς (τους Ψαριανούς ), ούτε καν να λάβωσι μέρος των ευτελεστάτων εις την νήσον πραγμάτων δια να σκεπάσουν την γύμνια των, τα οποία ως αξιοκαταφρόνητα δεν κατεδέχθησαν να πάρουν οι Τούρκοι, και το χείριστον με λόγους υβριστικούς τους απεμάκρυναν από τα πράγματα των…».

Η αναγνώριση της απόλυτης κατάρρευσης

Αναγκασμένος να αναγνωρίσει τους γενικότερους κινδύνους αλλά και τους κινδύνους για την ίδια την Ύδρα από την εξαχρείωση του ναυτικού ο Μιαούλης θα γράψει στους Υδραίους προκρίτους. «Αναγκαίον μ’ όλον τούτο να ληφθώσι μέτρα ανάλογα, αλλέως ούτε πλοία έχομεν ούτε ναύτας, αλλ’ ούτε όνομα καν στόλου δύναται να υπάρξει […] εκ των αταξιών τούτων θέλει προκύψει φθορά και της μικρής μας πατρίδος ιδιαιτέρως και ολοκλήρου του έθνους […] Σας αφήνω να στοχαστήτε οποία ακαταστασία, ασυμφωνία και ιδιοτέλεια βασιλεύει εις τον στόλον μας, και αν εις τοιαύτην κατάστασιν ευρισκομένου του στόλου εμπορούμεν και να ελπίζομεν εις αυτόν».

»Αλλά οποίαν ελπίδα μπορούμε να συλλάβομεν ότι θέλει αντιπαραταχθεί εις ναυμαχίαν ένας στόλος του οποίου ούτε οι ναύται υπακούουν τους καπιτάνους ούτε οι καπιτάνοι συμφωνούν εις όσα μεταξύ των σκέπτονται και αποφασίζουν αλλά τραβούν ο είς προς δυσμάς και ο άλλος προς ανατολάς, ο είς επάνω και ο άλλος κάτω του ανέμου, καθώς η ιδιοτέλεια και η φιλαρπαγία οδηγεί τον καθένα […] Όταν ναύται και καπιτάνοι εις ουδέν λογίζονται το κοινόν του ιδίου συμφέροντος και δια το τελευταίον προκρίνουν την απώλειαν του πρώτου».

Και βέβαια τα κλοπιμαία πουλήθηκαν στη Σύρο και καμία δικαιοσύνη δεν αποδόθηκε. Αυτό είναι το κυρίαρχο ήθος στην έδρα της καποδιστριακής αντιπολίτευσης. Αυτή η ποιότητα της διακυβέρνησης Κουντουριώτη-Μαυροκορδάτου. Εκεί οδήγησαν το ’21 οι Κουντουριώτηδες και οι Μαυροκορδάτοι. Σήμερα έχουμε ιστορικούς που τους βαπτίζουν προοδευτικούς και «συνταγματική αντιπολίτευση του αυταρχικού Καποδίστρια». Ανά-γνωρίζουμε έτσι και τους σημερινούς ιστορικούς, απολογητές των “Συνταγματικών” εχθρών του Καποδίστρια και την αξιοπιστία τους.