Πειρατές στην αρχαία Μεσόγειο: Η μάστιγα της θάλασσας

Η πειρατεία είναι φαινόμενο παλιό, όσο και η σχέση του ανθρώπου με τη θάλασσα. Από τον καιρό που το πρώτο θαλάσσιο ταξίδι έλαβε τεκμηριωμένα χώρα από το Φράχθι της Αργολίδας, στην Μήλο, την 8η χιλιετία π.Χ. εμφανίστηκαν και οι πρώτοι πειρατές. Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη ο Μίνωας ήταν ο πρώτος που εκκαθάρισε το Αιγαίο από τους πειρατές. Πειρατές όμως υπήρχαν, τεκμηριωμένα και σε άλλες περιοχές της γης, όπως στην περιοχή του Περσικού Κόλπου, τουλάχιστον από τα μέσα της 3ης χιλιετίας π.Χ.

Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη επί Μίνωα μόνο εξαλείφτηκαν οι πειρατές από το Αιγαίο, για να κάνουν την επανεμφάνισή τους, αμέσως μετά την κατάρρευση της μινωικής θαλασσοκρατορίας. Ονομαστοί πειρατές ήταν και οι Μυκηναίοι οι οποίοι όργωναν τις θάλασσες από τον 16ο αιώνα π.Χ. εκτελώντας τολμηρές επιδρομές ακόμα και εναντίον της Αιγύπτου και των πόλεων των σημερινών ακτών της Συρίας και του Λιβάνου.

Η πρώτη καταγεγραμμένη πειρατική επίθεση αναφέρεται στα αιγυπτιακά βασιλικά αρχεία, επί Φαραώ Ακενατόν, το 1350 π.Χ. Μετά τον Τρωικό Πόλεμο, περί το 1200 π.Χ. η πειρατεία γνώρισε νέα άνθηση. Ήταν η εποχή των μεγάλων επιδρομών των λεγόμενων Λαών της Θάλασσας, όπως τους ονομάζουν τα αιγυπτιακά και τα χιττιτικά αρχεία.

Μέγας Αλέξανδρος κατά πειρατών

Ονομαστός πειρατής ήταν και ο περίφημος τύραννος της Σάμου Πολυκράτης, ο στόλος του οποίου δέσποζε στο Αιγαίο τον 6ο αιώνα π.Χ. Οι πειρατές, για μια ακόμα φορά, εξαφανίστηκαν από το Αιγαίο στα μέσα του 5ου αιώνα μ.Χ. όταν ο πανίσχυρος αθηναϊκός στόλος κυριάρχησε στην περιοχή.

Μετά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο όμως, η γενική ένδεια που επικράτησε στις ελληνικές χώρες προκάλεσε νέα άνθηση του φαινομένου. Έχει σωθεί μια επιγραφή των μέσων του 4ου αιώνα π.Χ. με την οποία ο αθηναϊκός δήμος τιμά τον τύραννο της Μήθυμνας της Λέσβου, γιατί εξαγόρασε Αθηναίους αιχμαλώτους πειρατών. Ο Μέγας Αλέξανδρος εξάλειψε και πάλι τους πειρατές, Έλληνες και Φοίνικες.

Μετά τον θάνατό του όμως μόνο οι Πτολεμαίοι διατήρησαν αξιόλογο στόλο στην Ανατολική Μεσόγειο, περιορίζοντας τη δράση των πειρατών στην κεντρική και δυτική Μεσόγειο. Διάσημοι πειρατές της εποχής ήταν οι Σικελοί Μαμερτίνοι, εναντίον των οποίων πολέμησε ο Πύρρος της Ηπείρου και ο Αγαθοκλής των Συρακουσών, αλλά και οι Ρόδιοι. Με πειρατές συνεργάστηκε ο Δημήτριος ο Πολιορκητής όταν επιτέθηκε στην Ρόδο.

Ελληνιστικός κόσμος και Ρώμη

Την εποχή της παρακμής του ελληνικού κόσμου ανάλαβαν τα ηνία η Ρώμη και η Καρχηδόνα. Οι Φοίνικες Καρχηδόνιοι διέθεταν έναν πανίσχυρο στόλο. Οι Ρωμαίοι τους μιμήθηκαν και τελικά τους νίκησαν, κυριαρχώντας πλήρως στη Μεσόγειο. Αμέσως μετά όμως παραμέλησαν το ναυτικό τους, επιτρέποντας για μια ακόμα φορά την ανάπτυξη πραγματικών πειρατικών στόλων. Οι πειρατές, με έδρα την Κιλικία της Μικρά Ασίας ίδρυσαν ανεξάρτητο ουσιαστικά κράτος, αψηφώντας την δύναμη της Ρώμης.

Είναι γνωστή η ιστορία της απαγωγής, ακόμα και του Ιουλίου Καίσαρα από τους πειρατές, οι οποίοι ζήτησαν ως λύτρα 20 τάλαντα για να τον απελευθερώσουν. Μετά την καταβολή των λύτρων και την απελευθέρωσή του, ο Καίσαρας αναζήτησε τους πειρατές που τον είχαν απαγάγει, τους βρήκε και τους σταύρωσε όλους. Επίσης τη βοήθεια των πειρατών είχε ζητήσει και ο ηγέτης των εξεγερμένων σκλάβων Σπάρτακος.

Τότε όμως ο Ρωμαίος Κράσσος τους εξαγόρασε και έτσι η Ρώμη σώθηκε από έναν πραγματικά μεγάλο κίνδυνο. Η Ρώμη αναγκάστηκε να διεξάγει πραγματική εκστρατεία με στρατό και στόλο για να υποτάξει το κράτος των πειρατών, με επικεφαλής τον Πομπήιο. Ο Πειρατικός Πόλεμος κράτησε σχεδόν τρία χρόνια. Από το 60 π.Χ. μέχρι τον 4ο αιώνα μ.Χ. η Μεσόγειος ησύχασε από τους πειρατές.

Ωστόσο η κατάρρευση του Ρωμαϊκού κράτους και η μεγάλη μετανάστευση των λαών επανέφερε νέα αναστάτωση. Η κατάσταση χειροτέρεψε δραματικά όταν τα γερμανικά φύλα άρχισαν να εξοικειώνονται με το υγρό στοιχείο. Οι διαβόητοι Βάνδαλοι εξελίχθηκαν σε πραγματική μάστιγα. Εκτελούσαν τολμηρές επιδρομές σε ολόκληρη την Μεσόγειο, σφάζοντας και λεηλατώντας. Δεν δίστασαν να καταστρέψουν ακόμα και την ίδια τη Ρώμη.