Κόλπα για τη μνήμη και τη σωματική υγεία μετά τα -ήντα

Πολλοί άνθρωποι μετά την μέση ηλικία δυσκολεύονται να ανακαλέσουν στη μνήμη τους γεγονότα, να εστιάσουν την προσοχή τους αλλά και να κάνουν το απαραίτητο περπάτημα ή τη γυμναστική που θα τους βοηθήσει να ζήσουν σχετικά υγιείς και επαρκώς ακμαίοι για περισσότερα χρόνια. Στους New York Times διαβάσαμε μια βιβλιοπαρουσίαση που αναφέρει χρήσιμα στοιχεία για όσους έχουν συνειδητοποιήσει ότι το πιο “μαγικό” που μπορεί κάποιος να κάνει από ένα χρονικό σημείο και πέρα, είναι να παραμείνει σε μια μέτρια καλή κατάσταση και να αποτρέψει τα χειρότερα.

Στα σχόλια αναγνωστών επί του άρθρου, αναφέρεται από πολλούς η μεγάλη χρησιμότητα του Τάι Τσι, που για πολλούς σχετίζεται με το διαλογισμό και μεταφυσικές πεποιθήσεις, ή το θεωρούν πολεμική τέχνη, όμως όσον αφορά σε όσους ψάχνουν απλώς μια ανώδυνη αλλά “ύπουλα” έντονη άσκηση, είναι εξαιρετικά χρήσιμο. Δεν είναι δηλαδή απαραίτητο να περιλαμβάνει διαλογισμό, ή να έχει κάποιος συγκεκριμένη φιλοσοφική θεώρηση.

Ως άσκηση έχει το θετικό ότι δεν πιέζει πολύ το μυικό σύστημα και τις αρθρώσεις και έχει μια ηπιότητα. Προϋποθέτει κανονικά και βαθιές εισπνοές, οι οποίες τονώνουν την οξυγόνωση των κυττάρων (των εγκεφαλικών περιλαμβανομένων) και την πνευμονική λειτουργία, ελέγχουν το στρες, ενώ έμμεσα ενισχύουν τη μνήμη και βοηθούν στην εστίαση της προσοχής. Παράλληλα, οι κινήσεις του Τάι Τσι ασκούν όλες τις μυικές ομάδες, ενισχύουν τα οστά και ταυτόχρονα –όπως κάθε μορφή άσκησης– αυξάνουν τις ενδορφίνες (άρα μειώνουν την κατάθλιψη και το άγχος) και ενισχύουν το ανοσοποιητικό. Στο youtube υπάρχουν πολλές ασκήσεις Τάι Τσι που βοηθούν.

Συντήρηση της καλής μνήμης

Στο θέμα της μνήμης ο συγγραφέας προτείνει να μη στηριζόμαστε σε εύκολες λύσεις, γιατί ως γνωστόν, use it or lose it. Αν και πολλοί άνθρωποι μετά από κάποια ηλικία πρέπει να σημειώνουν τις υποχρεώσεις τους επειδή ξεχνούν, ο συγγραφέας αντιπροτείνει κάτι δύσκολο, ώστε να παραταθεί η ακμαιότητα του εγκεφάλου. «Όταν κάνουμε όλους τους υπολογισμούς με το κομπιουτεράκι και ξέρουμε ότι έχουμε σημειώσει κάτι στο ημερολόγιο ή στο κινητό ή στο λάπτοπ, δεν νιώθουμε την ανάγκη να το θυμόμαστε και αυτομάτως γινόμαστε πιο ξεχασιάρηδες», λέει ο συγγραφέας του “Complete Guide to Memory: The Science of Strengthening Your Mind” καθηγητής νευρολογίας Richard Restak.

Βέβαια, επειδή μπορεί να ξεχάσουμε ζωτικά στοιχεία (π.χ. ότι πήραμε ένα χάπι το πρωί και κατά λάθος να το ξαναπάρουμε), καλό είναι όλα τα σημαντικά να σημειώνονται. Το θέμα είναι να προσπαθούμε να μην στηριζόμαστε στις σημειώσεις μας. Ο συγγραφέας προτείνει όταν π.χ. πηγαίνουμε για ψώνια (και όλοι έχουμε λίστα στην τσέπη), να μη την βγάζουμε μέχρι να φτάσουμε στο ταμείο. Να προσπαθούμε δηλαδή να θυμόμαστε όσα χρειαζόμαστε και μόνον στο τέλος να τσεκάρουμε ό,τι ξεχάσαμε. Στη χειρότερη περίπτωση θα κάνουμε μερικές διαδρομές παραπάνω, όμως αυτό δεν είναι απαραιτήτως κακό. Τα προβλήματα θα αρχίσουν μόνον όταν ξεχάσουμε τελείως τη λίστα και το βράδυ στο σπίτι διαπιστώσουμε ότι τελικά δεν πήραμε χαρτί υγείας.

Αν παραγγέλλουμε διαδικτυακά και παραλαμβάνουμε με ντιλίβερι, μπορούμε να γράφουμε την παραγγελία από μνήμης και μετά να ανατρέχουμε στη λίστα που ετοιμάσαμε για τις τελικές συμπληρώσεις. Όσοι έχουν υπολογιστή, καλό είναι καθημερινά να κάνουν ασκήσεις μνήμης από παιχνίδια που υπάρχουν διαδικτυακά. Αυτές οι ασκήσεις καλό είναι να γίνονται δύο-τρεις φορές την ημέρα. Αν κάποιος δεν έχει υπολογιστή ή δεν θέλει να τον χρησιμοποιεί, μπορεί να συντάξει δικές του λίστες μνήμης και π.χ. να προσπαθεί να θυμάται τους προέδρους ή τους πρωθυπουργούς που είχε η Ελλάδα τα τελευταία είκοσι χρόνια.

Εν συνεχεία να προσπαθεί νοητά να τους βάλει σε χρονολογική σειρά και τέλος να προσπαθεί να τους βάλει, πάντα με το μυαλό του, σε αλφαβητική σειρά. Ή μπορεί απλά κάποιος να γράφει τυχαίες λέξεις που του έρχονται στο μυαλό, να τις κοιτάζει μετά για λίγο ώστε να τις απομνημονεύσει, και να προσπαθήσει μετά από 10 λεπτά να τις θυμηθεί. Έχει ιδιαίτερη σημασία να εξασκείται κανείς και στην αντίστροφη ανάκληση στη μνήμη, ακόμα κι αν δεν τα πολυκαταφέρνει, δηλαδή να προσπαθεί να θυμηθεί πέντε λέξεις με την αντίστροφη σειρά που τις έχει γράψει.

Μπορεί να κάνει το ίδιο και τους τελευταίους πρωθυπουργούς της χώρας, αλλά αναφέροντάς τους από το 2000 προς το 2022 και όχι από το 2022 προς το 2000. Η ανάκληση ιστορικών προσώπων είναι πάντως σχετικά εύκολη. Η πραγματική δυνατότητα ανάκλησης φανερώνεται πιο εύκολα αν προσπαθεί κάποιος να θυμηθεί πέντε αριθμούς ή πέντε εικόνες με την αντίστροφη σειρά που τους ή τις σημείωσε.

Για τους ηλικιωμένους ο συγγραφέας συνιστά απεξάρτηση από το διαδίκτυο και το κινητό, αλλά πολλοί από εκείνους που σχολίασαν το άρθρο –γιατί διαβάσαμε και τα σχόλια– επισημαίνουν ότι, απεναντίας, το κινητό και το διαδίκτυο πρέπει να προβληματίζουν κυρίως του νέους για την υπερχρήση τους, καθώς για τους “μιας ηλικίας” αποτελούν νέα τεχνογνωσία και τους βοηθούν να μαθαίνουν νέα πράγματα. Επίσης, τους βοηθούν και σε μια μίνιμουμ κοινωνικοποίηση, καθώς όσο μεγαλώνει ο άνθρωπος, σταδιακά χάνει και φίλους και συγγενείς, οπότε όσο απρόσωπο κι αν είναι ένα κοινωνικό δίκτυο, προσφέρει μια μικρή κοινωνική επαφή.

Ο ρόλος του ύπνου

Ο ύπνος παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην “καλή συντήρηση”, αλλά ούτε κι αυτός είναι εύκολος μετά από κάποια ηλικία. Πολλά από τα σκευάσματα που χρησιμοποιούνται εξασφαλίζουν μεν τον ύπνο, αλλά οι βενζοδιαζεπίνες έχουν συνδεθεί με την επιτάχυνση της άνοιας και, επιπλέον, αποδίδουν μόνον για βραχύ διάστημα. Οπότε ο ύπνος θα πρέπει μεν να είναι όσο το δυνατόν καλύτερος, αλλά όχι με χρήση ουσιών που μπορεί να ακυρώσουν τα οφέλη του μακροπρόθεσμα.

Στα βιβλία προτείνει έργα με πλοκή, αστυνομικά ή φαντασίας και όχι ερωτικά μυθιστορήματα και, πάντως έργα περίπλοκα, όπως και άλλοι ειδικοί αντίστοιχα συνιστούν για τον ίδιο λόγο μάλλον τηλεοπτικές σειρές παρά ταινίες. Ο λόγος είναι ότι στην μεγάλη πλοκή ο αναγνώστης ή ο θεατής πρέπει να θυμάται στοιχεία από τις προηγούμενες εξελίξεις. Στις ταινίες είναι πιο απλό να συγκρατεί την πλοκή και δεν ασκείται, όπως και στα ερωτικά μυθιστορήματα, όπου η πλοκή είναι στοιχειώδης και διόλου απαιτητική. Όμως στα αστυνομικά βιβλία, στα πρακτορίστικα, ή στα έργα επιστημονικής φαντασίας πρέπει κάποιος να θυμάται τι έκανε κάθε χαρακτήρας.

Κάποιοι αναγνώστες που σχολίασαν το ρεπορτάζ και το βιβλίο προσέθεσαν στις συστάσεις του και τα βιβλία ιστορίας, καθώς χρειάζονται μνήμη κι αυτά. Όμως, προφανώς ο καθηγητής νευρολογίας δεν τα συνέστησε, επειδή ο άνθρωπος δεν χάνει τις παλιές μνήμες μετά την μέση ηλικία, αλλά τις νέες. Κατά συνέπεια οι γνώσεις του από την ιστορία είναι ακόμα στο μυαλό του και δεν αποτελούν νέα ερεθίσματα.

Ο συγγραφέας επιμένει ότι ακόμα κι αν ξεχνάμε, δεν πρέπει να απογοητευόμαστε, καθώς όπως το δέρμα αποκτά ρυτίδες, είναι φυσικό να μειώνεται και το σφρίγος του μυαλού. Το θέμα είναι να μπορεί κάποιος να κάνει service στο πλαίσιο του δυνατού. Καταλήγει δε στο γνωστό τοις πάσι, ότι αν τα προβλήματα μνήμης είναι έντονα, ας απευθυνθεί κάποιος σε ειδικό. Επιμένει δε στην κατάθλιψη, ως σημαντικό παράγοντα εξασθένισης της μνήμης και θεωρεί ότι η μελαγχολία κάνει τον άνθρωπο να μην ενδιαφέρεται για τίποτα.

Η έλλειψη ενδιαφερόντων στην τρίτη ηλικία είναι και ένας από τους βασικούς λόγους που οι ηλικιωμένοι βλέπουν τηλεοπτικές σειρές, καθώς ταυτίζονται με κάποιον ήρωα και μέσα από την δική του ζωή, έχουν κάτι να περιμένουν. Το ιδανικό θα ήταν κάθε άνθρωπος να μπορεί μέχρι τα βαθιά γεράματα να έχει ενδιαφέροντα που να τον συγκινούν, όμως η πικρή αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχει τρόπος να πείσει κανείς τον εαυτό του να ενδιαφερθεί για κάτι. Και λειτουργεί επίσης ο φαύλος κύκλος, ότι “αφού δεν με συγκινεί τίποτα, χάνω ο ενδιαφέρον μου και ατονεί το πνεύμα, που με τη σειρά του καθώς ατονεί δεν με αφήνει να νιώσω νέες συγκινήσεις”.

Ελλειμματική προσοχή

Ο συγγραφέας θέτει και την παράμετρο της ελλειμματικής προσοχής, καθώς ο άνθρωπος –νέος ή ηλικιωμένος– δεν εστιάζει εύκολα σε κάτι, παρά ασχολείται με πολλά και διάφορα. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα κάτι να μην εντυπώνεται στη μνήμη, όπως θα εντυπωνόταν σε έναν 30άρη. Όσο γερνάμε δηλαδή, για να θυμηθούμε κάτι πρέπει να του δίνουμε μεγαλύτερη σημασία και να εστιαζόμαστε σε αυτό με μεγαλύτερη προσοχή και ενδιαφέρον, αλλιώς “μας διαφεύγει”.

Το θέμα είναι ότι μερικές φορές οι ηλικιωμένοι δεν δίνουν σημασία ευλόγως, καθώς ξέρουν ότι το μυαλό δεν έχει άπειρη χωρητικότητα, οπότε επιλέγουν π.χ. να μη δώσουν ιδιαίτερη προσοχή στο όνομα κάποιου που του συστήνουν ως καλό υδραυλικό, ή αρνούνται να μάθουν “πώς λένε” ένα νέο πιάτο, που απλά το δείχνουν και ξεμπερδεύουν με την παραγγελία. Το πρόβλημα ξεκινά όταν η μειωμένη προσοχή δεν είναι ηθελημένη υποσυνείδητα και απλά ο άνθρωπος δυσκολεύεται πια να συγκεντρωθεί σε κάτι για επαρκή χρόνο.

Από την άλλη, το να ξεχνάς έχει και τα καλά του: μπορείς να παρακολουθήσεις συμπαθητικές ταινίες και σίριαλ που έχεις ξαναδεί, να νομίζεις ότι βρήκες τον δολοφόνο, επειδή είσαι έξυπνος ενώ κατά βάθος τον θυμάσαι, να συναντήσεις έναν παλιό συνάδελφο με τον οποίο είχες τσακωθεί αλλά δεν θυμάσαι πια τον καβγά, οπότε γίνεσαι φίλος στα γεράματα, και να αποφεύγεις υποχρεώσεις που εξαρχής δεν τις ήθελες, λέγοντας απλά στους φίλους “φτου, το ξέχασα”.