Από τον Ρήγκαν στον Τραμπ – Η μετεξέλιξη του αμερικανικού συντηρητισμού

Παρά την σοκαριστική κατάληψη του αμερικανικού Καπιτωλίου από φανατικούς οπαδούς του, οι ρίζες του τραμπισμού παραμένουν βαθιές στο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα. Είναι χαρακτηριστικό πως, αν και το “κόκκινο κύμα” δεν ήρθε στις ενδιάμεσες εκλογές, ο πρώην πρόεδρος δήλωσε “ικανοποιημένος” με το αποτέλεσμα, θέλοντας να έχει τον τελευταίο λόγο στις εξελίξεις στο εσωτερικό του κόμματος. Επιπλέον, ο θεωρούμενος “δελφίνος” του, ο Ρεπουμπλικάνος θριαμβευτής της Φλόριντα Ρον Ντε Σάντις, ενστερνίζεται τις βασικές αρχές του τραμπισμού. 

Η πορεία της Αμερικανικής Δημοκρατίας από τον Τζέφερσον στον Ρήγκαν και από τον Ρήγκαν στον Τραμπ δεν ήταν ατυχήματα στην αμερικανική πολιτική ιστορία. Δεν ήταν αλλαγή πολιτικού στυλ, σε επίπεδο πολιτικής ηγεσίας. Ήταν αλλαγή σε επίπεδο πολιτικού προσανατολισμού, πολιτικού οράματος, κυρίαρχης πολιτικής ιδεολογίας στην αμερικανική κοινωνία και οικονομία, στις σχέσεις των ΗΠΑ με τον κόσμο.

Το σκάνδαλο του Watergate, η παραίτηση του Ρεπουμπλικάνου προέδρου Νίξον, τον Αύγουστο του 1974, έδωσε μεν, τις επόμενες προεδρικές εκλογές (5 Νοεμβρίου) στον Τζέραλντ Φορντ όμως, κατά τους Αμερικανούς αναλυτές, στα λαϊκά στρώματα και την κοινή γνώμη η αξιοπιστία της κεντρικής κυβέρνησης είχε τρωθεί σημαντικά. Ο λαϊκός παραδοσιακός συντηρητισμός (grassroots conservatism) που είχε υποχωρήσει με τις πολιτικές του New deal (γνωστές ως οι the “3Rs policies/ relief for the unemployment and poor,recovery of the economy,reform to the financial system”) αποκτούσε μια νέα δυναμική.

Μια δυναμική που είχε αρχίσει να αποκτά διαστάσεις κοινωνικού κινήματος από τις αρχές του 1960. Το περίφημο μανιφέστο του αμερικανικού υπέρ-συντηρητισμού Ρεπουμπλικάνου γερουσιαστή της Αριζόνα, Μπάρι Γκολντγουότερ “The Conscience of a conservative” (H Συνείδηση ενός συντηρητικού) αποτελεί μαρτυρία αυτού του ρεύματος.

Στην οικονομική θεωρία, ο γνωστός Freedman στα 1962 θα αναλάβει την υπεράσπιση του ριζικού οικονομικού ατομικισμού (radical economic individualism) με το έργο του “Καπιταλισμός και ελευθερία”. Ο Friedman συνεργάστηκε στενά με τον Γκολντγουότερ στην διαμόρφωση μιας άκρας δεξιά οικονομικής στρατηγικής. Αυτή τη στρατηγική, αργότερα, ανέλαβε να υλοποιήσει ο Ρόναλντ Ρήγκαν.

Ο Γκολντγουότερ, βαθύτατα αντικομμουνιστής αντισοβιετικός, εχθρός του αφοπλισμού και κατήγορος των Δημοκρατικών ως έτοιμων να οδηγήσουν τις ΗΠΑ στον σοσιαλισμό, θα υποστηριχθεί από τον Ρήγκαν, στην υποψηφιότητα του για το χρίσμα των Ρεπουμπλικάνων στα 1964. Τη δεκαετία του 1980 θα στηρίξει και ο ίδιος αποφασιστικά τον Ρήγκαν στην δική του υποψηφιότητα. Θα τον στηρίξει ως τον καθαρόαιμο εκφραστή της συντηρητικής πτέρυγας των Ρεπουμπλικάνων. Και εκ των πραγμάτων δικαιώθηκε.

Πολιτικός συντηρητισμός

Κατά την περίφημη ρήση του Ρήγκαν «η απάντηση στα προβλήματα δεν είναι η κυβέρνηση. Η κυβέρνηση είναι το πρόβλημα». Ήταν ο Ρήγκαν που προχώρησε στη μείωση της φορολογίας των μεγάλων επιχειρήσεων, τον περιορισμό των δημοσίων δαπανών (ιδιαίτερα των προγραμμάτων πρόνοιας) στην απελευθέρωση του τραπεζικού τομέα, της ενέργειας και των τηλεπικοινωνιών.

Χαρακτηριστική των πολιτικών επιλογών του Ρήγκαν ήταν η τοποθέτηση του James Watt στο υπουργείο των Εσωτερικών. Ο Watt υπήρξε ο ιδρυτής και πρόεδρος της Mountain States Foundation, μιας μη κερδοσκοπικής νομικής εταιρείας, αφιερωμένης στην υπεράσπιση της ατομικής ελευθερίας, της ατομικής ιδιοκτησίας και της ανεμπόδιστης αξιοποίησης της στον περιορισμό του κράτους. Η εταιρία είχε παράδοση την στήριξη των ιδιωτών απέναντι σε κρατικούς περιορισμούς και προστατευτική νομοθεσία. Αυτή η τοποθέτηση του Watt χαρακτηρίστηκε ως η τοποθέτηση του “δράκουλα” ως διευθυντή σε τράπεζα “αίματος”.

Πέρα από το θέμα της οικονομίας στην ιδεολογική πολεμική, ο ρηγκανισμός θα δώσει ιδιαίτερη έμφαση στα θέματα του πολιτισμικού συντηρητισμού. Τα θέματα του νόμου και της τάξης αποδεικνύονται πρόσφορα για εκμετάλλευση με την φοιτητική κινητοποίηση, την “επανάσταση των ναρκωτικών” και την επανάσταση της σεξουαλικής απελευθέρωσης, το φεμινιστικό κίνημα, το αντιπολεμικό κίνημα που έθρεψε ο πόλεμος του Βιετνάμ. Ο Ρήγκαν αναλαμβάνει να προστατεύσει τη χώρα και την κοινωνία από όλες αυτές τις “απειλές”. Καθιερώθηκε ως ο πατέρας του κινήματος για το “Δικαίωμα στην ζωή” και της μη αναγνώριση του δικαιώματος στην έκτρωση.

Σε αυτή την κατεύθυνση ο πολιτικός συντηρητισμός θα συναντηθεί με τον θρησκευτικό, χριστιανικό και φονταμενταλιστικό συντηρητισμό. Το περίφημο θρησκευτικό πολιτικό κίνημα “Moral Majority” (Ηθική Πλειοψηφία) που ιδρύεται στα 1979, από τον ιερέα και τηλεκήρυκα Jerry Falwell, είναι το κίνημα που διαμόρφωσε και εδραίωσε μια χριστιανή δεξιά στο Αμερικανικό πολιτικό σύστημα. Είναι το κίνημα που στήριξε τον Ρήγκαν απέναντι και στον,  κατά δήλωση του “reborn Christia”, Τζίμι Κάρτερ.

Τα ιδεώδη του ρηγκανισμού

Κατά τον James Midley, τα ιδεώδη του ρηγκανισμού όταν, ο Ρήγκαν ανέλαβε την εξουσία αναγνωρίζονται, ως «οικονομικός ατομικισμός, παραδοσιακός και αυταρχικός λαϊκισμός». Με την άνοδο του στην εξουσία ο Ρήγκαν εφάρμοσε μια ριζοσπαστική, ιδιαίτερα συντηρητικής απόκλισης πολιτική.

Μια αποφασιστικά αδίστακτη πολιτική, με καθοριστικές επιπτώσεις στην μέχρι και τότε ακολουθουμένη κατεστημένη κεντρώα πολιτική. Πολλοί πολιτικοί αναλυτές θεωρούν ότι ο Ρόναλντ Ρήγκαν ήρθε στην εξουσία ως αποτέλεσμα μιας καλά ενορχηστρωμένης αντίδρασης σε “κατεστημένες κεντρώες πολιτικές” (Blumenthal 1986, Kymlicka and Mathews 1988, Himmelstein 1990).

Θεώρησαν την νίκη του Ρήγκαν. όχι ως ένα μεμονωμένο ιστορικό γεγονός, αλλά ως την ολοκλήρωση μιας μακράς και κατά κάποιους συνωμοτικής περιόδου αποφασιστικού αγώνα από εξτρεμιστικά δεξιάς απόκλισης ακτιβιστές, οι οποίοι επεδίωξαν να αντιστρέψουν την ηγεμονία από τον κεντρώο φιλελευθερισμό και της “διαβρωτικής επιρροής” του στα επίπεδα της οικονομίας, του πολιτισμού, της δικαιοσύνης, της κοινωνικής πολιτικής. Παρά το γεγονός ότι η επιτυχία του Ρήγκαν μπορεί να οφείλεται σε ένα ευρύ πλέγμα αιτίων, η κατανόηση της ιδεολογίας του ρηγκανισμού είναι αναγκαία για να κατανοηθεί η πολιτική εποχή του τότε προέδρου.

Η καρδιά του φαινομένου Ρήγκαν περιλαμβάνει την έντονη έλξη και την υποστήριξη ενός πλατιού φάσματος εκλογικής πελατείας: Οπαδούς του οικονομικού φιλελευθερισμού, υπερασπιστών της συντηρητικής πολιτιστικής παράδοσης, οπαδών του λαϊκού αυταρχισμού, φανατικών φονταμενταλιστών χριστιανών, μεσαία τάξη Αμερικανούς αστούς, όπως και αγρότες του Αμερικανικού νότου. Ως ιδεολογία ο ρηγκανισμός προσέφερε μια εναλλακτική προοπτική στον άχρωμο κεντρώο προοδευτισμό και αμφισβήτησε ανοιχτά την μέχρι τότε κυρίαρχη ιδεολογία του New Deal.

Κατά τον James Midgley οι ιδεολογικές ρίζες του ρηγκανισμού πηγαίνουν αρκετά βαθιά. Τις συναντάμε στο “Hoover Institution”, την δεξαμενή σκέψη που ίδρυσε στα 1919 ο μετέπειτα πρόεδρος των ΗΠΑ (31ος για τα χρόνια 1929-1933) ο όποιος με τον πλούτο και την επιρροή του δημιούργησε το πρώτο ίδρυμα αφιερωμένο στην ατομική και οικονομική ελευθερία, την επανάσταση, την ειρήνη και τον περιορισμό του κράτους. Ίδρυμα που αποτέλεσε πηγή έμπνευσης και για επόμενα think tanks της Δεξιάς.

Από τον Ρήγκαν στον Τραμπ

Να τονίσουμε, εισαγωγικά, ότι το ίδρυμα που στήριξε αποφατικά τον Ρήγκαν και αργότερα τον Τραμπ είναι το περίφημο και συντηρητικό “Heritage Foundation”. Οι βαθύτατες διεργασίες στην αμερικανική συντηρητική σκέψη και η παρουσίαση του ρηγκανισμού και του τραμπισμου με την ιδεολογική ταυτότητα του “Εθνικού Συντηρητισμού” εκφράστηκαν και καταγράφηκαν σε μια σειρά από πολύ σημαντικά συνέδρια που διοργανώθηκαν στο Λονδίνο στην Ουάσιγκτον και τη Ρώμη, ανάμεσα στον Μάιο του 2019 και τον Φεβρουάριο του 2020.

Συνέδρια που χαρακτηρίστηκαν αφενός ως επίθεση στον κατεστημένο συντηρητισμό και αφετέρου στην προσπάθεια συγκρότησης ενός νέου συντηρητισμού που επαναφέρει στο προσκήνιο τον εθνικό αυτοπροσδιορισμό και την εθνική ανεξαρτησία. Βέβαια, η άλλη άποψη ήταν ότι πρόκειται για την πλέον οργανωμένη αντεπίθεση του εθνικισμού και του λαϊκισμού στην μεταπολεμική κοινωνική απελευθέρωση.

Τα συνέδρια είχε αγνοηθεί σχεδόν παντελώς από τον ελληνικό τύπο. Να επισημάνουμε ότι ανάμεσα στους διοργανωτές ήταν η Διεθνής Εταιρεία Ρήγκαν-Θάτσερ, το “Center for European Renewal”, (Netherlands), το “Bow Group” (UK) το “Danube Institute” (Hungary), το “Edmund Burk Foundation”(US), το “Herlz Institute” (Israel) και το “Natione Futura” (Italy) .

Σημειώνουμε ότι το “Edmund Burk Foundation” ιδρύθηκε στις ΗΠΑ τον Ιανουάριο του 2019, με κύριο σκοπό την ενδυνάμωση τις αρχές και τα ιδεώδη του εθνικού συντηρητισμού στις δυτικές Δημοκρατίες και στον κόσμο γενικότερα. Κατά την ιστοσελίδα της, η “Edmund Burk Foundation” εμφανίστηκε με την σειρά των συνεδρίων των αφιερωμένων στον εθνικό συντηρητισμό.

Tέλος, σε σχέση με τον εθνικό συντηρητισμό ίσως και τον λαϊκισμό του Τραμπ, αξίζει να υπενθυμίσουμε την συμβολικής σημασίας επιλογή του να αναρτήσει στο προεδρικό γραφείο το πορτραίτο του Andrew Jackson, του 7ου προέδρου των ΗΠΑ. Του προέδρου που έχει μείνει στην ιστορία ως του κατ’ εξοχήν πολέμιου του κατεστημένου, της Αμερικανικής Κεντρικής Τράπεζας και των προνομίων της και υπέρμαχου των δικαιωμάτων και των συμφερόντων της εξουσίας του λαού.