Οι τρεις μάγοι με τα δώρα – Τι λένε οι ιστορικές πηγές

Μία από τις αγαπημένες ιστορίες των Χριστουγέννων είναι οι τρεις Μάγοι με τα δώρα, που επισκέφθηκαν τον Χριστό μετά τη γέννησή του. Από τους τέσσερις Ευαγγελιστές μόνο ο Ματθαίος (2, 1-12 και 16) καταγράφει το γεγονός. Όλες οι άλλες αναφορές στην ιστορία των Μάγων των Χριστουγέννων προέρχονται από πηγές που είναι εκατοντάδες χρόνια μεταγενέστερες.

Σε πολλά σημεία προσθέτουν στοιχεία που απουσιάζουν από την αφήγηση του Ματθαίου και που δεν μπορούν να τεκμηριωθούν ιστορικά, ή προσθέτουν λεπτομέρειες που αντιφάσκουν με αυτά που λέει ο Ευαγγελιστής. Όπως θα δούμε, κάποιες από τις λεπτομέρειες αυτές, αν και φανταστικές, έχουν εδραιωθεί ως παραδόσεις. Μάλιστα σήμερα έχουν επισκιάσει ακόμη και την ίδια τη βιβλική αναφορά και θεωρούνται από πολλούς ως η “πατροπαράδοτη” εκδοχή της ιστορίας των Μάγων.

Σύμφωνα με τον Ματθαίο, οι Μάγοι ήρθαν από την Ανατολή ακολουθώντας ένα αστέρι, το Άστρο της Βηθλεέμ, που τους καθοδηγούσε προς τον Χριστό. Η Ανατολή σε σχέση με την περιοχή της Ιουδαίας, που εκείνη την εποχή ανήκε στην ρωμαϊκή αυτοκρατορία, ήταν η Περσία, γνωστή τότε ως Παρθία (υπό την εξουσία των Αρσακιδών). Ο όρος “Μάγος” που χρησιμοποιεί ο Ματθαίος δεν έχει την σύγχρονη σημασία, αλλά αναφέρεται στην περσική θρησκευτική κάστα των Magi. Ένας εκπρόσωπος της κάστας αυτής ήταν και ο Ζωροάστρης, ο ιδρυτής του Ζωροαστρισμού, της πιο σημαντικής θρησκείας των Περσών.

Αστρονόμοι οι Τρεις Μάγοι

Οι Μάγοι ακολουθώντας παραδόσεις που είχαν εδραιωθεί για πάνω από τρεις χιλιετίες στην περιοχή τους, στο πλαίσιο των θρησκευτικών καθηκόντων τους, μελετούσαν τα αστέρια. Ήταν οι καλύτεροι αστρονόμοι της εποχής και παράλληλα αστρολόγοι, αφού εκτός από την καταγραφή αστρονομικών φαινομένων, έκαναν προβλέψεις με βάση αυτά. Το δεύτερο υπήρξε και ο βασικός λόγος που αργότερα ο όρος “μάγος” απέκτησε τη σημασία που έχει και σήμερα. Είναι ιστορική ειρωνεία ότι οι “αυθεντικοί” Μάγοι ήταν εναντίον της μαγείας!

Έτσι, οι Μάγοι, που αναφέρει ο Ματθαίος, ήταν οι αρμόδιοι να επισημάνουν την εμφάνιση του Άστρου της Βηθλεέμ και να ερμηνεύσουν την σημασία του. Φιλολογικές πηγές, πολύ μεταγενέστερες από το Ευαγγέλιο του Ματθαίου, χαρακτηρίζουν τους Μάγους «σοφούς άνδρες» και έχουν δίκιο. Όμως δεν ισχύει το ίδιο και για τον χαρακτηρισμό «βασιλείς» που επίσης απαντάται στις πηγές.

Πρόκειται για μία παράδοση της πρώιμης χριστιανικής εκκλησίας, πολύ διαδεδομένη σήμερα ιδιαίτερα στους λαούς της δυτικής Ευρώπης, αλλά δίχως καμία ιστορική βάση. Ο Ευαγγελιστής αφήνει να εννοηθεί ότι το Άστρο της Βηθλεέμ φάνηκε στον ουρανό όταν γεννήθηκε ο Χριστός και όχι όταν επρόκειτο να γεννηθεί, όπως είναι γενικά αποδεκτό. Οι Μάγοι παρατήρησαν την εμφάνιση του νέου αστεριού και ξεκίνησαν να το ακολουθούν γιατί πίστευαν ότι θα τους οδηγούσε στον “βασιλέα των Ιουδαίων”, τον οποίο ήθελαν να προσκυνήσουν.

Ενώπιον του Ηρώδη

Αυτοί έφθασαν πρώτα στην Ιερουσαλήμ, όπου συνάντησαν τον τοπικό ηγεμόνα, βασιλιά της Ιουδαίας, Ηρώδη Α’ Μέγα. Σε αυτόν ανέφεραν τη γέννηση του νέου βασιλιά και ότι την πληροφορήθηκαν από την εμφάνιση ενός νέου αστεριού. Οι Μάγοι παρακάλεσαν τον Ηρώδη να τους πει που θα έβρισκαν τον Χριστό. Ο Ματθαίος αφήνει να εννοηθεί ότι οι Μάγοι ίσως σταμάτησαν να βλέπουν το άστρο της Βηθλεέμ όταν ήταν στην Ιερουσαλήμ, γιατί στη συνέχεια λέει πως όταν έφυγαν από την πόλη το είδαν και πάλι, κάτι που τους γέμισε με μεγάλη χαρά.

Φαίνεται ότι οι Μάγοι δεν πήγαν στην Ιερουσαλήμ μόνο για να πάρουν πληροφορίες για τον Χριστό, αλλά και γιατί ως επίσημοι ξένοι θα έπρεπε για λόγους διπλωματικούς να συναντήσουν τον Ηρώδη, προκειμένου να τον ενημερώσουν για το σκοπό του ταξιδιού τους και να πάρουν την άδειά του να επισκεφθούν το βασίλειό του. Καθώς οι Μάγοι δεν έφθασαν από άλλο σημείο της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, αλλά από την Παρθία, με την οποία οι Ρωμαίοι συχνά ήταν σε πόλεμο, η συνάντησή τους με τον Ηρώδη καταδείκνυε ότι δεν πήγαν κρυφά στην Ιουδαία ως κατάσκοποι.

Ο Ηρώδης ταράχθηκε απ’ αυτά που του είπαν οι Μάγοι, καθώς ο νέος “βασιλέας των Ιουδαίων” αποτελούσε άμεση απειλή για τη δική του εξουσία. Δεν έδειξε όμως την ταραχή του, παρά συμβουλεύθηκε τους αρχιερείς και τους γραμματείς για τον τόπο γέννησης του Χριστού. Απ’ αυτούς πληροφορήθηκε ότι σύμφωνα με μία προφητεία του Μιχαία θα γεννιόταν στη Βηθλεέμ. Τότε ο Ηρώδης αφού πρώτα έμαθε από τους Μάγους πότε εμφανίστηκε το άστρο, τους είπε ότι θα βρουν τον Χριστό κάπου στη Βηθλεέμ. Επίσης, τους ζήτησε όταν αυτό συμβεί, να τον ενημερώσουν, ώστε και εκείνος να πάει εκεί για να προσκυνήσει τον Χριστό.

Όπως διαφάνηκε στη συνέχεια, στόχος του Ηρώδη ήταν η εξόντωση και όχι η προσκύνηση του νέου βασιλιά. Ο τρόπος που αυτός χειρίστηκε τους Μάγους συμβαδίζει με τα χαρακτηριστικά του πανούργου, δολοπλόκου, αδίστακτου και εξουσιομανή που του έχουν προσδώσει αρχαίες πηγές, κυρίως ο εβραϊκής καταγωγής Ρωμαίος ιστορικός Φλάβιος Ιώσηπος. Ο Ηρώδης έφθασε στο σημείο να σκοτώσει τους γιούς του, όταν έμαθε ότι συνωμοτούσαν για να του πάρουν τον θρόνο.

Ανύποπτοι οι Μάγοι

Φαίνεται ότι οι Μάγοι δεν υποψιάστηκαν τις πραγματικές προθέσεις του Ηρώδη γιατί σύμφωνα με τον Ματθαίο, αφού είδαν τον Χριστό σε κάποιο όνειρο, τους έκανε να φύγουν από τη Βηθλεέμ κατευθείαν για την πατρίδα τους και από δρόμο που δεν περνούσε από την Ιερουσαλήμ. Έτσι απέφυγαν να συναντήσουν και πάλι τον Ηρώδη και να του αποκαλύψουν που ακριβώς βρισκόταν ο μικρός Χριστός. Ως ξένοι είναι πιθανό να μην γνώριζαν το ποιόν του Ηρώδη.

Παρεμπιπτόντως, ο Ηρώδης είχε πολύ καλή φήμη στον ελληνορωμαϊκό κόσμο και ιδιαίτερα σε ελληνικές πόλεις, όπως την Αθήνα, την Χίο, την Ρόδο κ.ά, που τις είχε ευεργετήσει κάνοντας δωρεές για την ανέγερση δημοσίων κτιρίων. Μάλιστα, υπάρχουν πολλές αρχαίες ελληνικές επιγραφές, όπου ο Ηρώδης αποκαλείται «Μέγας Ευεργέτης» και «φιλέλληνας».

Βέβαια, όσο άσχετος και να είναι κάποιος για τα πολιτικά μιας ξένης χώρας, δεν λέει στον ντόπιο ηγεμόνα, ο οποίος μάλιστα εξαρτιόταν από τις διαθέσεις της Ρώμης, ότι ήλθε στον τόπο του γιατί γεννήθηκε εκεί ένας νέος ηγεμόνας! Αυτό ακριβώς, όμως, ισχυρίζεται ο Ματθαίος ότι είπαν οι Μάγοι στον Ηρώδη! Ίσως η μεγάλη χαρά που είχαν και που ο Ματθαίος περιγράφει παραστατικά με τη φράση «ἐχάρησαν χαρὰν μεγάλην σφόδρα», είχε σαν αποτέλεσμα να χάσουν την επαφή με την πραγματικότητα! Φαίνεται ότι ο μόνος λόγος που οι Μάγοι γλύτωσαν τότε από τον Ηρώδη, ήταν γιατί μέσω αυτών θα ανακάλυπτε και θα εξόντωνε τον Χριστό.

Η συνάντηση με τον Χριστό

Όταν οι Μάγοι έφυγαν από την Ιερουσαλήμ εντόπισαν και πάλι το άστρο της Βηθλεέμ που τους καθοδήγησε στον Χριστό. Τον βρήκαν σ’ ένα σπίτι με τη μητέρα του, τη Μαρία και αφού τον προσκύνησαν του προσέφεραν τα δώρα τους, χρυσό, σμύρνα και λιβάνι. Ο Ματθαίος δεν αναφέρει τον αριθμό των Μάγων και σε μεταγενέστερες πηγές καταγράφονται ως τρεις, μόνο και μόνο λόγω του αριθμού των δώρων τους. Αιώνες αργότερα η ρωμαιοκαθολική εκκλησία τους “βάπτισε” με τα ονόματα “Μελχιόρ”, “Κασπάρ” και “Βαλτάσαρ” και μάλιστα τους αγιοποίησε.

Από την αναφορά του Ματθαίου είναι ξεκάθαρο ότι οι Μάγοι δεν συνάντησαν τον Χριστό μόλις γεννήθηκε. Καταρχήν, ήταν σε σπίτι με τη μητέρα του και όχι στο στάβλο μέσα στη φάτνη. Και άλλα στοιχεία συνηγορούν σε αυτό. Όταν οι Μάγοι είδαν το άστρο της Βηθλεέμ στον ουρανό, ο Χριστός είχε ήδη γεννηθεί. Το ταξίδι τους από την Περσία στην Ιουδαία πρέπει να πήρε αρκετούς μήνες.

Ο Ματθαίος μας λέει ότι όταν ο Ηρώδης συνειδητοποίησε ότι οι Μάγοι είχαν καταλάβει τις πραγματικές προθέσεις του και γύρισαν στην πατρίδα τους, δίχως να τον ενημερώσουν, υπολόγισε ότι μπορεί να ήταν ακόμη και δύο ετών, με βάση τα λόγια των Μάγων. Αυτό σημαίνει ότι οι Μάγοι είδαν τον Χριστό πολύ καιρό μετά τη γέννησή του! Άρα, η επίσκεψή τους κανονικά δεν θα έπρεπε να εντάσσεται στον κύκλο των χριστουγεννιάτικων ιστοριών, εκτός αν αυτή συνέπεσε με τα πρώτα ή δεύτερα γενέθλιά του!