Πως ο σεισμός ενταφίασε το κατασκευαστικό “θαύμα” της Τουρκίας

Το δρομολόγιο του πλοίου από Χίο για Τσεσμέ είναι μόλις 20 λεπτά. Είναι αξιοσημείωτες οι διαφορές που θα συναντήσει κάποιος, επισκεπτόμενος τα μικρασιατικά παράλια: από τις συνήθειες των ανθρώπων, την ενδυμασία, το φαγητό, τα μαγαζιά, την πολυκοσμία που χαρακτηρίζεται από το νεαρό της ηλικίας, φθάνοντας μέχρι τις κατασκευές και το δομημένο περιβάλλον. Η ασύλληπτη ανθρώπινη τραγωδία που προκάλεσε ο σεισμός σε Τουρκία και Συρία, επιβάλει να σταθούμε στις κατασκευές και την ποιότητά τους.

Εκτός από το μεγάλο μέγεθος του σεισμού, το μικρό εστιακό βάθος και τις υψηλές σεισμικές επιταχύνσεις, πόσο ευθύνεται η ακαταλληλότητα των κτηρίων για τις δεκάδες χιλιάδες νεκρών, εγκλωβισμένων και εκατομμυρίων αστέγων; Πριν απαντηθεί αυτό το ερώτημα, παρουσιάζονται ενδεικτικά παραδείγματα στην ευρύτερη περιοχή του Τσεσμέ:

• Σε νεόδμητες κατασκευές γίνεται αντιληπτό, ακόμα και στον πιο αδαή, πόσο πιο “αδύνατα” είναι τα φέροντα στοιχεία του σκελετού ενός κτηρίου από οπλισμένο σκυρόδεμα, σε σχέση με τα αντίστοιχα μίας ελληνικής κατασκευής. Το ίδιο ισχύει και για την μειωμένη περιεκτικότητα σε σίδηρο, που είναι το απαραίτητο στοιχείο για να μπορέσει να ανταπεξέλθει ο φέρων οργανισμός σε έναν σεισμό.
• Δημόσιο δασάκι με πεύκα που βρισκόταν βορείως της εισόδου του λιμανιού και πρόσθετε μια γραφικότητα στην πόλη σιγά σιγά εξαφανίστηκε και κτήρια φύτρωσαν στη θέση του. Νόμος επιτρέπει το κόψιμο δένδρων με υποχρέωση να φυτευτούν κάπου αλλού στην Τουρκία. Οπουδήποτε!

• Σε εύπορη παραθαλάσσια περιοχή που είναι κτισμένη αμφιθεατρικά και αποτελείται αποκλειστικά από διώροφες βίλες ξαφνικά φύτρωσε μπροστά τους μία επταώροφη πολυκατοικία. Στην απορία πως είναι δυνατόν να γίνει κάτι τέτοιο, η απάντηση ήταν ότι η κατασκευαστική είχε ισχυρές κυβερνητικές πλάτες. Αντίδραση φυσικά δεν υπήρξε από τους γείτονες, που είδαν την άμεση υποβάθμιση των κατοικιών τους.
• Η εξάπλωση των δομημένων περιοχών μεταξύ Σμύρνης και Τσεσμέ (απόσταση 80 χλμ) είναι εντυπωσιακή. Στα παράλια της Τουρκίας έχουν προστεθεί επιπλέον 12-16 εκατομμύρια νέοι κάτοικοι τα τελευταία 20 χρόνια. Τεράστια οικιστικά συγκροτήματα σε μέγεθος και ύψος, ακόμα και σε ακατάλληλες περιοχές, έχουν γίνει για μόνιμη ή παραθεριστική κατοικία, ώστε να ανταπεξέλθουν στην πληθυσμιακή έκρηξη που συνοδευόταν με την άνοδο του βιοτικού επιπέδου.

Από τον Τσεσμέ στην Ανατολία

Αν αυτά συμβαίνουν σε μία από τις πιο εύπορες επαρχίες της Τουρκίας, όπως είναι ο Τσεσμές, όπου υπάρχει απαίτηση

υψηλών στάνταρ αισθητικής και ποιότητας κατασκευών, αντιλαμβανόμαστε ποια είναι η πραγματικότητα στην υπόλοιπη Τουρκία. Τζίρος πολλών δισ. έχει στηθεί στον κατασκευαστικό κλάδο κατοικιών, με την κεντρική εξουσία να είναι αυτή που καθορίζει τις νέες περιοχές προς οικοδόμηση, τους όρους δόμησης, τα επιτρεπόμενα ύψη κλπ. Η εύνοιά της και η διαπλοκή της με συγκεκριμένους κατασκευαστές με σκοπό τον έλεγχο του τεράστιου τζίρου και την προώθηση της κυβερνητικής ατζέντας ήταν κοινό μυστικό, έως ότου ο σεισμός το αποκάλυψε και διεθνώς, δίνοντας τέλος στο κατασκευαστικό “θαύμα” της γείτονος.

Οι επιστημονικοί φορείς, όπως έχουμε στην Ελλάδα το ΤΕΕ και τους συλλόγους Πολιτικών Μηχανικών και Αρχιτεκτόνων, στην Τουρκία δεν έχουν καμία ισχύ. Οι αντισεισμικοί κώδικες δεν έχουν βελτιωθεί από το 1999, ενώ οι πρόσφατοι του 2019 ουδέποτε εφαρμόστηκαν. Τα παλαιά πέτρινα κτήρια, όπως και τα πολυώροφα των περασμένων δεκαετιών, φαίνεται ότι δεν πληρούσαν ούτε στοιχειώδεις προδιαγραφές ασφάλειας.

Οι περισσότερες πολυκατοικίες εδράζονταν πάνω σε ορθογώνιες κολώνες (σε κάναβο) με λίγο οπλισμό που σε συνδυασμό με την απουσία τοιχίων είχε ως αποτέλεσμα να είναι ευάλωτες. Κάποιες δεν είχαν ούτε θεμέλια! Οι πανομοιότυπες κατοικίες που συναντιούνται παντού, πολλές φορές θυμίζουν αντίστοιχες αυτών του τέως “υπαρκτού σοσιαλισμού”. Είναι προφανές ότι δελέαζαν τους κατασκευαστές για ακόμα μεγαλύτερη οικονομία κλίμακας, με απώτερο σκοπό το περισσότερο κέρδος.

https://youtu.be/6w5rGjOMkXw

 

Ο σεισμός έβαλε τέλος στο “θαύμα”

Τα τελευταία χρόνια το όνειρο μίας εύπορης τουρκικής οικογένειας είχε μετουσιωθεί στην απόκτηση κατοικίας στα μεγάλα αστικά κέντρα της Τουρκίας με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Ξεφύτρωσαν παντού νέα γιγαντιαία οικιστικά projects περιτριγυρισμένα με φράχτες και 24ωρη φύλαξη, με τεράστιους κοινόχρηστους χώρους, με πισίνες, γυμναστήρια κλπ. Ένα τέτοιο ήταν και το 12όροφο Rönesans Residence με τα 250 διαμερίσματα στην Αντιόχεια που κατέρρευσε. Η τραγική ειρωνεία ήταν ότι διαφημιζόταν η αγoρά του ως “a square from heaven”. 

Η στημένη τηλεοπτικά σύλληψη του κατασκευαστή στο αεροδρόμιο και οι άλλες που ακολούθησαν ήταν προσπάθεια κατευνασμού της διογκούμενης κοινωνικής οργής. Ουσιαστικά ο ποιοτικός έλεγχος των κατασκευών ήταν ελάχιστος, αφού οι μηχανικοί έπαιζαν τον ρόλο του κομπάρσου και οι μόνοι που αποφάσιζαν ήταν οι εργολάβοι. Οι τελευταίοι γνώριζαν ότι απολάμβαναν ασυλία για την όποια ποιότητα κατασκευής παραδώσουν, αρκεί να τα έχουν καλά με το καθεστώς.

Επίσης, είχε εφευρεθεί η λεγόμενη “αμνηστία”, δηλαδή με αντάλλαγμα ένα χρηματικό πρόστιμο, να επιτρέπεται σε κτήρια να συνεχίσουν να υφίστανται παρά το γεγονός ότι οι έλεγχοι είχαν αποφασίσει ότι δεν πληρούν τις προδιαγραφές κατασκευής ή αντισεισμικής προστασίας που απαιτεί ο νόμος. Η πρόεδρος της Ένωσης

Επιμελητηρίων Μηχανικών και Πολεοδόμων στην Κωνσταντινούπολη, Πελίν Πινάρ Γκιριτλίογλου, εκτίμησε ότι έως και 75.000 κτίρια στην περιοχή που έπληξε ο σεισμός έχουν λάβει “αμνηστία”!

Ακόμη και το ίδιο το Υπουργείο Πολεοδομίας αναγνώρισε το 2018 ότι τα μισά κτίρια στην Τουρκία δεν συμμορφώνονται με τους κανονισμούς. Μάλιστα, ο Τούρκος πρόεδρος είχε ανακοινώσει άλλο ένα τέτοιο πρόγραμμα “αμνηστίας”, ενόψει των εκλογών του ερχόμενου Μαΐου. Η πολιτική διαφθορά, η κοινωνική διάβρωση, ο ανύπαρκτος έλεγχος, τα σαθρά δομικά υλικά που χρησιμοποιήθηκαν έφεραν τελικά την κατάρρευση χιλιάδων κτηρίων ως φυσικό επακόλουθο του σεισμού. Η επαρχία Hatay επλήγη σφοδρά από τον σεισμό, προκαλώντας μεγάλες καταστροφές στις πολυπληθέστερες πόλεις, όπως η Αλεξανδρέττα (Iskenderun) και η Αντιόχεια (Antakya).

Saray Street in Hatay-Antakya before and after the earthquake:

📹: Alper Sener pic.twitter.com/9VTNRJ8RDI

— Wow Videos (@ViralXfun) February 13, 2023

Ο σεισμός έδειξε τα σαθρά θεμέλια

Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι η επαρχία Hatay ήταν συριακό έδαφος και έγινε ο 67ος νομός της Τουρκίας μετά από προσάρτησή της το 1939. Η παραχώρηση έγινε επί γαλλικής κυριαρχίας της Συρίας με την υπόσχεση ότι η Τουρκία θα ταχθεί με τους Αγγλογάλλους στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, πράγμα που φυσικά ποτέ δεν έγινε.

Η Αλεξανδρέττα είναι το σημαντικότερο λιμάνι της Τουρκίας και έχει γίνει το οικονομικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής, ενώ η Αντιόχεια είναι η ιστορική πόλη, σημείο γέννησης πολιτισμών και θρησκειών, γνωστή για τα περίφημα ψηφιδωτά της από τον 3ο αιώνα μ.Χ. Η καταστροφή τους σηματοδοτεί την κατάρρευση της εικόνας της πανίσχυρης και ευημερούσας Τουρκίας που επιμελημένα προβαλλόταν έναντι των υποδεέστερων γειτονικών κρατών.

Οι επιπτώσεις, όμως, επηρεάζουν στο σύνολο της την Τουρκία. Τα τελευταία χρόνια η ξέφρενη άνοδος του πληθωρισμού έστρεψε ακόμα περισσότερα ντόπια κεφάλαια προς την επένδυση σε γη, προκαλώντας ιλιγγιώδη άνοδο τιμών στο real estate. Η πολιτική προσέλκυσης αγοράς κατοικιών από κατοίκους του εξωτερικού (Ρώσους, Άραβες κ.α.), καθώς και η κοινωνική ευμάρεια που υπήρχε από την άνοδο των περιουσιακών στοιχείων στα ακίνητα φαίνεται ότι φθάνει στο τέλος της. Το ήδη δοκιμαζόμενο εξαιτίας της οικονομικής κρίσης χρηματοπιστωτικό σύστημα, είναι απορίας άξιο με ποιον τρόπο θα κληθεί να αντιμετωπίσει το οικονομικό σκέλος της καταστροφής.

Η Τουρκία την τελευταία 20ετία πέτυχε πραγματικά ένα οικονομικό θαύμα, πενταπλασιάζοντας το ΑΕΠ της. Όμως, αυτό δεν συνδυάστηκε με παράλληλο εκδημοκρατισμό των θεσμών της. Αντιθέτως. Η φυγή προς τα εμπρός αποδείχθηκε ότι ήταν πάνω σε σαθρά ή ανύπαρκτα θεμέλια. Ο σεισμός το αποκάλυψε, καταστρέφοντας δυστυχώς και τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων.