Πως η τεχνολογία αλλάζει τον σύγχρονο πόλεμο

Ο Τζέιμς βαν Γκέελεν (James van Geelen), ιδρυτής της Citrini Research, περιγράφει αυτή τη νέα μορφή πολέμου ως «Πόλεμο από το Σπίτι» (War from Home), λογοπαίγνιο που υποδηλώνει έναν πόλεμο που μοιάζει με τηλεργασία. Σε αυτή τη μορφή πολέμου τα πλήγματα καταφέρονται εξ αποστάσεως, χωρίς να απαιτείται η φυσική παρουσία φίλιων ή συμμαχικών στρατευμάτων στο εχθρικό έδαφος.

Αναφέρει ως παραδείγματα τις πρόσφατες επιθέσεις του Ισραήλ στο Ιράν και τις αντίστοιχες των Ουκρανών εναντίον των Ρώσων με τη χρήση δρόνων που είχαν εισαχθεί λαθραία στις εν λόγω χώρες ή «εκτυπώθηκαν» από τρισδιάστατους εκτυπωτές. Αντίστοιχα το Ιράν έπληξε το Ισραήλ με τη χρήση πυραυλικών συστημάτων και δρόνων, οπότε δεν χρειάστηκε κανένας Ιρανός πιλότος να υπερπταθεί του Ισραηλινού εναερίου χώρου. Ομοίως οι ΗΠΑ έπληξαν στόχους στο Ιράν με πληρώματα που απογειώθηκαν από βάσεις στο Μισούρι.

Αυτή η προσέγγιση υποστηρίζεται θερμά από κυβερνήσεις και στρατιωτικές ηγεσίες. Δεν είναι δύσκολο να γίνει αντιληπτό το γιατί: τα ρομπότ και τα μη-επανδρωμένα συστήματα δεν αιμορραγούν, δεν καταρρέουν από κόπωση μάχης, δεν αμφισβητούν διαταγές, δεν δημιουργούν πολιτικό κόστος όταν καταστραφούν. Εργάζονται αδιάκοπα και προσφέρουν απόλυτη ακρίβεια, ή τουλάχιστον έτσι πιστεύεται. Σε όλες αυτές τις εξελίξεις η ελληνική πολιτική και στρατιωτική ηγεσία δηλώνουν παρούσες και πρόθυμες να συμμετάσχουν σε όση έκταση επιτρέπουν τα μεγέθη και οι τεχνολογικές, βιομηχανικές και οικονομικές δυνατότητες της χώρας.

Η Παγίδα του Μονοδιάστατου Τεχνοκρατισμού

Ωστόσο, υπάρχει ένα κρίσιμο ερώτημα που παραμένει αναπάντητο: Μήπως οι ηγεσίες προετοιμάζονται για ένα είδος του πολέμου που τελικά δεν θα διεξαχθεί ποτέ; Ενδέχεται ένας μελλοντικός πόλεμος να μην πραγματοποιηθεί όπως τον φαντάζονται, ή το χειρότερο, οι θεωρίες διεξαγωγής του να καταστούν ανεφάρμοστες υπό την πίεση της πραγματικότητας. Ιστορικά όσοι στρατοί στηρίχθηκαν υπερβολικά σε μοντέλα μελλοντολογίας και υποθέσεις τεχνολογικής υπεροχής οδηγήθηκαν σε οδυνηρές αποτυχίες. Οι πόλεμοι ποτέ δεν κερδήθηκαν μόνο από την τεχνολογία.

Οι στρατηγοί θα πρέπει να προσέξουν να μην μοιάζουν με τους αντίστοιχους των Βαλκανικών Πολέμων και του 1914. Όπως οι τότε είχαν πιστέψει στην παντοδυναμία της ορμητικής επίθεσης του πεζικού (Offensive à outrance) και της ισχύος της κρούσης του βαρέως ιππικού, αγνοώντας τις ενδείξεις για τον ρόλο της τεχνολογίας στην άμυνα, έτσι και σήμερα κινδυνεύουν να βασίσουν τη στρατηγική τους σε εύθραυστα ψηφιακά οικοδομήματα.

Η τεχνολογία από μόνη της δεν κερδίζει πολέμους. Το πεδίο μάχης διαμορφώνεται και από άλλους παράγοντες: τον αιφνιδιασμό, την παραπλάνηση, τη μορφολογία του εδάφους, τη θέληση και την προσαρμοστικότητα του ανθρώπου. Αν οι στρατοί υποτιμήσουν αυτά τα στοιχεία, μπορεί να βρεθούν να πολεμούν σε ένα «θεωρητικό» πεδίο που απλώς δεν υπάρχει στην πραγματικότητα.

Το Παράδειγμα του μιτραγιέζ (1870)

Για να είναι δυνατόν να κατανοηθεί το παρόν, θα πρέπει να υπάρχει γνώση και αναστοχασμός του παρελθόντος. Η Στρατιωτική Ιστορία αποτελεί ένα «νεκροταφείο» τεχνολογιών οι οποίες ενώ αρχικά είχαν χαιρετισθεί ως επαναστατικές, τελικά απαξιώθηκαν λόγω δογματικής ανελαστικότητας, αναφορικά με την τακτική χρησιμοποίησή τους. Ένα σχετικά πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί το γαλλικό μιτραγιέζ (mitrailleuse) και η χρησιμοποίησή του κατά τον Γαλλοπρωσικό Πόλεμο του 1870-1871. Το εν λόγω οπλικό σύστημα αποτέλεσε ένα από τα πρώτα είδη πολυβόλων και είχε τη δυνατότητα να αλλάξει ριζικά τον τρόπο που μάχονταν το πεζικό.

Όμως ο Γαλλικός Στρατός, παρέμενε προσκολλημένος στο πνεύμα των Ναπολεόντειων παραδόσεων, με αποτέλεσμα να το χρησιμοποιήσει ως πυροβόλο. Αντί να τοποθετηθεί στην πρώτη γραμμή (Πρόσθιο Όριο Τοποθεσίας – ΠΟΤ) το ανέπτυξε στα μετόπισθεν βάλλοντας έμμεσα πυρά εναντίον προκαθορισμένων στόχων. Αντί να χρησιμοποιηθεί ως πολλαπλασιαστής ισχύος (force multiplier) των μαχόμενων τμημάτων πεζικού, κατέληξε μια παρεξηγημένη καινοτομία η οποία εύκολα εξουδετερώθηκε από τις πρωσικές τακτικές. Το τελικό αποτέλεσμα όμως του πολέμου δεν ήταν απλώς μια χαμένη ευκαιρία, αλλά μία εθνική ταπείνωση.

Μία τραγωδία από επίθεση το 1914

Μερικά χρόνια αργότερα το 1914, οι στρατηγοί ήρθαν αντιμέτωποι με τις επιπτώσεις της Δεύτερης Βιομηχανικής Επανάστασης. Τα τυφέκια με γεμιστήρα και κινητό ουραίο, τα πολυβόλα, τα οπισθογεμή πυροβόλα με κλείστρο και το συρματόπλεγμα είχαν καταστήσει τις μετωπικές επιθέσεις αυτοκτονικές. Όμως παρ’ όλες τις ενδείξεις από τον Ρωσοϊαπωνικό Πόλεμο του 1905 και τους Βαλκανικούς Πολέμους, οι ευρωπαϊκές στρατιωτικές ηγεσίες επέμεναν ότι «μια ορμητική και καλά εκτελεσμένη επίθεση» θα έφερνε τη νίκη. Εκατοντάδες χιλιάδες νέοι επιτέθηκαν εναντίον οχυρωμένων θέσεων μόνο και μόνο για να σκοτωθούν μέσα σε δευτερόλεπτα στη νεκρή ζώνη από τεχνολογικά προϊόντα τα οποία θα έπρεπε να έχουν επιβάλλει στους ιθύνοντες πλήρη επαναξιολόγηση των τακτικών και θεωριών.

Το αποτέλεσμα ήταν τέσσερα χρόνια πολέμου χαρακωμάτων, με εκατομμύρια θύματα και στρατηγικές που δεν μπορούσαν να ανταποκριθούν στο νέο τεχνολογικό περιβάλλον. Οι κοινωνικές, οικονομικές, δημογραφικές, πολιτικές και στρατιωτικές συνέπειες αυτής της στρατηγικής μυωπίας και υπεροψίας είναι γνωστές. Σε αμφότερες τις περιπτώσεις, το πρόβλημα δεν ήταν η τεχνολογία αλλά η ανθρώπινη αδυναμία να την ενσωματώσει σωστά. Η τεχνολογία είναι εργαλείο και χωρίς την κατάλληλη νοητική προσαρμογή, μπορεί να αποβεί καταστροφική.

Ο Σύγχρονος Τεχνοφετιχισμός

Οι δρόνοι και τα αυτόνομα ρομποτικά συστήματα κατέχουν στη σύγχρονη στρατιωτική σκέψη μία αντίστοιχη θέση. Από τα επιθετικά συστήματα όπως το MQ-9 Reaper, τα σμήνη τετρακόπτερων που διενεργούν επιθέσεις αυτοκτονίας μέχρι τις αυτόνομες ναυτικές μονάδες, οι μη-επανδρωμένες πλατφόρμες φαίνεται ότι κυριαρχούν στα πεδία των μαχών. Τη νέα τάση αντικατοπτρίζουν και οι στρατιωτικοί προϋπολογισμοί.

Σύμφωνα με ειδικούς το 2024 η συνολική αξία της βιομηχανίας δρόνων για πολιτική και στρατιωτική χρήση εκτιμούνταν σε 73 δισ. δολάρια, με τις προβλέψεις να εκτιμούν ότι η αγορά θα μπορούσε να ανέλθει στα 163 – 165 δισ. δολάρια μέχρι το 2030. Από αυτά τα ποσά οι δρόνοι για στρατιωτική χρήση διεκδικούν το μεγαλύτερο μερίδιο. Εκτιμάται ότι το 2024 η παγκόσμια αγορά των εν λόγω συστημάτων ανέρχονταν σε 36 – 37 δισ. δολάρια.

Πλέον των οπλομηχανημάτων παρατηρείται και μία έκρηξη στις δυνατότητες Πληροφοριών, Επιτήρησης, Αναγνώρισης (Intelligence, Surveillance, and Reconnais-sance – ISR). Δορυφόροι, ψευδοδορυφόροι μεγάλου ύψους, δρόνοι και λογισμικά σύντηξης δεδομένων (data fusion) δημιουργούν την ψευδαίσθηση ενός «διάφανου» πεδίου μάχης, όπου οτιδήποτε κινείται παρακολουθείται και καμία εχθρική δραστηριότητα δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητη. Αυτή η μετατόπιση προς ένα κορεσμένο από αισθητήρες, μη-επανδρωμένο μέλλον, έχει ήδη δείξει την αποτελεσματικότητά του σε μέρη όπως είναι η Ουκρανία, όπου οι δρόνοι είναι τόσο πολυάριθμοι όσο και τα ατομικά τυφέκια.

Ωστόσο, το ερώτημα παραμένει: είναι αυτά τα συστήματα επαρκώς ενσωμα-τωμένα στις θεωρίες διεξαγωγής των επιχειρήσεων (doctrines); Μήπως απλώς στοιβάζονται σε ένα οικοδόμημα που ενδέχεται να καταρρεύσει εάν ή όταν η τεχνολογία αποτύχει; Η άκριτη αποδοχή της τεχνολογίας ενέχει τον κίνδυνο της υπερβολικής εξάρτησης από κεντρικά ελεγχόμενα δεδομένα και εξαιρετικά δικτυωμένα συστήματα. Όπως και με το μιτραγιέζ το πρόβλημα δεν είναι τα εργαλεία, αλλά εάν θα μπορέσουν οι ιθύνοντες να προσαρμόσουν τις θεωρίες διεξαγωγής επιχειρήσεων και εάν θα διαθέτουν την αντιληπτική ικανότητα ώστε να τα ενσωματώσουν με τέτοιο τρόπο ώστε να εξασφαλίσουν ότι οι ένοπλες δυνάμεις θα διαθέτουν την ικανότητα προσαρμογής, την ανθεκτικότητα και επιβιωσιμότητα που απαιτούνται στο σύγχρονο περιβάλλον.

Η Επιστροφή της αποκέντρωσης

Η νέα αυτή τεχνολογική εξάρτηση δημιουργεί μια επίπλαστη αίσθηση ασφάλειας. Όμως η πραγματικότητα είναι πιο περίπλοκη. Σε ένα πεδίο μάχης κορεσμένο από αισθητήρες και δικτυωμένες πλατφόρμες, κάθε συγκέντρωση στρατευμάτων αποτελεί στόχο. Ενόσω αυξάνεται η δυνατότητα επιτήρησης των τεκταινομένων στο πεδίο της μάχης, ομοίως αυξάνει και η τρωτότητα των στρατευμάτων που επιχειρούν εντός του.

Συγκεντρώσεις στρατευμάτων, σταθμοί διοίκησης, περιοχές ΔΜ, δηλαδή όλα τα κρίσιμα στοιχεία που δίνουν τη δυνατότητα επιχειρήσεων στους σύγχρονους στρατούς, είναι πλέον εύκολα εντοπίσημα από το διάστημα ή τον αέρα, ανεξαρτήτως των καιρικών συνθηκών καθ’ όλο το 24ωρο. Ένας δρόνος μπορεί να υπερίπταται για ώρες άνωθεν μιας περιοχής, εντοπίζοντας κινήσεις, μεταδίδοντας δεδομένα στοχοποίησης σε πραγματικό χρόνο. Ένα σμήνος από τα εν λόγω συστήματα μπορεί να κορέσει τις άμυνες και να προσβάλει οποιοδήποτε στόχο.

Σε ένα τέτοιο περιβάλλον η διασπορά και η κινητικότητα είναι περισσότερο ση-μαντικές από την θωράκιση και την ισχύ πυρός. Το μελλοντικό πεδίο μάχης μπορεί να μην ευνοεί την ανάπτυξη μεγάλων σχηματισμών αρμάτων μάχης και ΤΟΜΠ – ΤΟΜΑ, αλλά αντίθετα μικρών, ταχυκίνητων και ημι-αυτόνομων μονάδων που θα επιχειρούν επί ελαφρών οχημάτων, όπως είναι οι μοτοσικλέτες, τα τακτικά ελαφρά οχήματα πολλαπλού εδάφους (All-Terrain Vehicles – ATVs), τα ελαφρά τα-κτικά οχήματα (Buggies) ή ακόμη και ποδήλατα. Τα εν λόγω προσφέρουν χαμηλό ίχνος, ευελιξία και δυσκολία εντοπισμού. Είναι φτηνά, επιδιορθώνονται γρήγορα και μπορούν να μεταφέρουν προσωπικό και εξοπλισμό με ταχύτητα. Επιπλέον, η χαμη-λή τους τεχνολογική εξάρτηση τα καθιστά λιγότερο ευάλωτα σε ηλεκτρονικό πόλεμο ή επιθέσεις με EMP (για τον οποίο περισσότερα θα αναφερθούν παρακάτω).

Μονάδες που στηρίζονται σε τέτοια οχήματα μπορούν να επιχειρούν σε δύσβατα εδάφη, να αποφεύγουν την παρατήρηση, να πραγματοποιούν επιδρομές και να διασκορπίζονται άμεσα. Είναι το αντίθετο των μεγάλων, ψηφιακά εξαρτώμενων, ακριβών μηχανοκίνητων – τεθωρακισμένων σχηματισμών. Ήδη υπάρχει μία πρό-γευση αυτού του μοντέλου επιχειρήσεων με ειδικές δυνάμεις, αντάρτικες ομάδες και πολιτοφυλακές, οι οποίες έχουν εδώ και καιρό συνειδητοποιήσει ότι η επιβίωσή τους εξαρτάται από τη διασπορά την παραλλαγή και τις ανορθόδοξες τακτικές ανταρτοπολέμου.

Σε ένα ρομποτικό περιβάλλον το οποίο επιτηρείται από δορυφόρους και δρόνους, τα ανωτέρω χαρακτηριστικά μπορεί να έχουν την ίδια αξία και για τα τακτικά τμήματα. Αυτό το μοντέλο επιχειρήσεων προσεγγίζει την έννοια του σμήνους τακτικών ομάδων (tactical swarming): μικρές μονάδες που δρουν ημιαυτόνομα, ανταλλάσσουν πληροφορίες, προσαρμόζονται και επιτίθενται συντονισμένα ή αποσύ-ρονται ταχύτατα. Πρόκειται για μια μορφή επιχειρησιακής «ευφυΐας σμήνους» που απαιτεί ηγεσία από κάτω προς τα πάνω και ευελιξία, δηλαδή ιδιότητες που κατά κα-νόνα λείπουν από συμβατικά στρατεύματα.

Οι συγκεντρώσεις μηχανοκίνητων και τεθωρακισμένων δυνάμεων κατά τα πρότυπα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ή του Β΄ Πολέμου του Κόλπου είναι εύκολοι και ελκυστικοί στόχοι. Το μέλλον του πολέμου ίσως θυμίζει περισσότερο τις τακτικές των Μογγόλων, με διασπαρμένες, αποκεντρωμένες μονάδες που συντονίζονται μέσω ασφαλών επικοινωνιών και χρησιμοποιούν δικούς τους δρόνους για αναγνώριση. Αντί για γραμμές μετώπων, ο πόλεμος θα διαδραματίζεται σε ρευστά περιβάλλοντα, με ασαφή όρια και στόχους.