Τα πυρηνικά έχουν έρθει για να μείνουν – Ουτοπία ο πυρηνικός αφοπλισμός

Η “τρόικα” που αναφέρεται ο Λαβρόφ είναι οι ΗΠΑ, η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, έφερε και πάλι στο προσκήνιο τα σενάρια πυρηνικού πόλεμου, τερματίζοντας μάλλον άδοξα την συζήτηση περί πυρηνικού αφοπλισμού. Οι υπέρμαχοι του εστιάζουν στην ολέθρια αποτελεσματικότητα των πυρηνικών. Οι πολέμιοι του υποστηρίζουν ότι τα πυρηνικά βοηθούν στη διατήρηση της ειρήνης, λόγω της “ισορροπίας τρόμου” που επιβάλουν.

Την ίδια στιγμή, η διεθνής ανησυχία εντείνεται για την πιθανότητα ενός πυρηνικού ατυχήματος έπειτα και από τα πλήγματα που σημειώθηκαν στον πυρηνικό σταθμό της Ζαπορίζια (για τα οποία η Μόσχα απέδωσε την ευθύνη στο Κίεβο) ενώ σε εξέλιξη είναι και ο πόλεμος στην Γάζα, με το Ισραήλ να αποτελεί επίσης πυρηνική δύναμη (αν και επισήμως δεν κάνει αναφορά στο πυρηνικό του οπλοστάσιο).

Άραγε, μπορεί να υπάρξει πυρηνικός αφοπλισμός με δεδομένες τις μεγάλες ανισότητες στα συμβατικά όπλα μεταξύ των πυρηνικών δυνάμεων; Μπορούν τα πυρηνικά όπλα να καταστούν στρατηγικά ξεπερασμένα; Είναι προφανές ότι για τον αφοπλισμό πρέπει να συμφωνήσουν όλες οι χώρες που τα κατέχουν, αλλά αυτό δεν διαφαίνεται ως προοπτική. Γιατί, άλλωστε, μια πυρηνική δύναμη να είναι υπέρ του αφοπλισμού;

Ακόμα και στο υποθετικό σενάριο να έχουμε στην παρούσα φάση την απόσυρση των πυρηνικών, αυτό θα ωφελούσε τις ΗΠΑ, λόγω της απόλυτης υπεροχής των συμβατικών δυνάμεών της. Η Κίνα θα χρειαζόταν αρκετές δεκαετίες για να ανέλθει στο ίδιο επίπεδο. Ειδικά οι χώρες με μικρά πυρηνικά οπλοστάσια έχουν ισχυρό κίνητρο να μη συμφωνήσουν για αφοπλισμό. Γιατί να αφοπλιστεί π.χ. το Ισραήλ που θεωρεί ότι τα πυρηνικά του αποτρέπουν τους εχθρούς στο περίγυρό τους;

Η Βόρεια Κορέα δεν θα εγκαταλείψει ποτέ τα πυρηνικά της, επειδή θεωρεί ότι αποτρέπουν μία δυτική επίθεση. Και μάλλον δεν έχει άδικο. Για τον ίδιο λόγο επιχείρησε να αποκτήσει πυρηνικά και το Ιράν. Το Πακιστάν, υστερώντας σε συμβατικές δυνάμεις έναντι της Ινδίας, αποκλείεται να συναινέσει σε πυρηνικό αφοπλισμό, ακόμη και αν η Ινδία συμφωνούσε. Αλλά κι αυτή μάλλον αποκλείεται να συμφωνήσει, επειδή έχει στο μυαλό της και την αντιπαλότητα με την Κίνα. Την ίδια στιγμή, ενδεχόμενα σκληρά αντίποινα του Ισραήλ στο Ιράν για την επίθεση του (τα οποία βεβαίως δεν είδαμε) θα οδηγούσαν στην πραγματικότητα την Τεχεράνη να επιτάχυνε τις διαδικασίες για την απόκτηση πυρηνικών όπλων.

Τα πυρηνικά όπλα στην Ευρώπη

Στην Ευρώπη μόνον η Γαλλία διατηρεί πλέον πυρηνικό οπλοστάσιο, αν και όχι στρατηγικά απαραίτητο. Η διατήρησή του, όμως, είναι θέμα γοήτρου για την ίδια και την ΕΕ. Η Βρετανία βρίσκεται εδώ και χρόνια στο δίλημμα να αποσύρει το πυρηνικό της οπλοστάσιο, το οποίο είναι κοστοβόρο και δεν εξυπηρετεί στρατηγικό σκοπό. Αρκετές κυβερνήσεις έχουν συζητήσει το ενδεχόμενο, αλλά δεν το αποφασίζουν, λόγω και των πιέσεων της Ουάσινγκτον, η οποία προτιμάει να έχει δύο ακόμα δυτικές χώρες στο “πυρηνικό κλαμπ”.

Χώρες-μέλη της ΕΕ και του ΝΑΤΟ στην ανατολική Ευρώπη θεωρούν τα πυρηνικά της Γαλλίας και της Βρετανίας μία κάποια αποτροπή έναντι της απειλής που νοιώθουν, λόγω της απόλυτης υπεροχής των ρωσικών συμβατικών δυνάμεων, οι οποίοι αισθάνονται φοβία και αδυναμία έναντι της συμβατικής υπεροχής της Ρωσίας. Όσον αφορά την Ρωσία, το στρατιωτικό δόγμα της προβλέπει την χρήση πυρηνικών όπλων, όχι μόνο αν δεχτεί επίθεση με πυρηνικά, αλλά ακόμα και αν αντιμετωπίσει “υπαρξιακή απειλή” από επίθεση με συμβατικά όπλα. Δόγμα που φροντίζει να υπενθυμίζει η Μόσχα σε κάθε ευκαιρία, εν μέσω του πολέμου στην Ουκρανία, θέλοντας να στείλει προειδοποιητικά μηνύματα στην Δύση που εξοπλίζει το Κίεβο.

Εξάλλου, δεδομένης της εγγενούς ασυμμετρίας των συμβατικών δυνάμεων, ο πυρηνικός αφοπλισμός δεν είναι δυνατός χωρίς μια μεγάλης κλίμακας μείωση των συμβατικών όπλων. Αυτές οι δύο διαδικασίες αφοπλισμού δεν μπορούν να διαχωριστούν, καθώς η μια δεν αποκλείει την άλλη και παραμένουν εγγενώς αλληλένδετες. Ωστόσο, ένας συμβατικός αφοπλισμός μπορεί να μειώσει το κύρος μιας μεγάλης δύναμης ακόμη και κρατών με πυρηνικά οπλοστάσια, επειδή όλοι γνωρίζουν ότι κανένας δεν θα αποφάσιζε εύκολα την πρώτη χρήση πυρηνικών.

Από μόνο του αυτό αποτελεί ισχυρό επιχείρημα για πολλούς, ακόμη και γι’ αυτούς που υποστηρίζουν ένθερμα τον πυρηνικό αφοπλισμό. Η έκκληση για “παγκόσμια ισοτιμία συμβατικών δυνάμεων” όχι μόνο θα ήταν θανάσιμο πλήγμα στην παγκόσμια βιομηχανία οπλικών συστημάτων, αλλά θα προσέκρουε και στην διεθνή τάση για απόκτηση σύγχρονων όπλων, που είναι πολύ έντονη στη Νότια Ασία.

Ουτοπία ο πυρηνικός αφοπλισμός

Μια κανονιστική ρύθμιση για τον αφοπλισμό των κρατών, μπορεί να φαίνεται προφανής, αλλά είναι ανέφικτη. Ακόμη και αν τα περιθωριοποιημένα κράτη επανέλθουν στην επικρατούσα τάση της διεθνούς κοινότητας, είναι δύσκολο να επιτευχθεί μια στρατηγική απαξίωση (τόσο φαντασιακή όσο και δογματική) των πυρηνικών οπλοστασίων. Η επίκληση του φόβου για πυρηνικά ατυχήματα, αποτυχία αποτροπής και του ενδεχόμενου πυρηνικού πολέμου εν μέσω της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, δεν αποτελούν άξια λόγου επιχειρήματα για την πυρηνική στρατηγική κοινότητα, ώστε να αλλάξουν τις παραδοσιακές έννοιες της στρατηγικής και της ισχύος.

Τα πυρηνικά όπλα είναι τα σκληρότερα “νομίσματα” ισχύος στην παγκόσμια σκακιέρα. Μπορούν οι πυρηνικές δυνάμεις να αποθαρρυνθούν και να σταματήσουν να αποδίδουν τόση σημασία στο πλεονέκτημα που τους δίνουν τα πυρηνικά όπλα, επί του παρόντος; Η απάντηση είναι όχι. Τα πυρηνικά όπλα είναι πιθανό να απαξιωθούν, μόνο όταν καταστούν παρωχημένα.

Εξάλλου το ίδιο το δόγμα της “μη πρώτης χρήσης” υποστηρίζει και νομιμοποιεί τη χρήση πυρηνικών όπλων. Για παράδειγμα, το ταμπού για τα χημικά όπλα δημιουργήθηκε κυρίως λόγω του ότι χρησιμοποιήθηκαν και μπορούν να τα αποκτήσουν όλοι σχεδόν. Άρα, δεν παρέχουν στρατηγικό πλεονέκτημα. Αυτό δεν ισχύει για τα πυρηνικά όπλα και άρα ο ρόλος τους στις στρατηγικές επιλογές των κρατών που τα κατέχουν, μάλλον θα παραμείνει ο ίδιος.

Τα οφέλη του “πυρηνικού κλαμπ”

Ακόμα κι αν φτάναμε σε παγκόσμια απαγόρευση της χρήσης πυρηνικών όπλων, η συμμόρφωση ως προς αυτό θα είναι σχεδόν αδύνατη. Αυτό δεν μπόρεσε να γίνει ούτε για τα χημικά όπλα. Δεν μπορεί κανείς να πιστοποιήσει αν “όλοι” οι συμβαλλόμενοι είναι πράγματι “όλοι” και αν κάποιοι δεν θα αποκρύψουν κάποια. Η πολιτική και στρατηγική κατάρρευση ενός τέτοιου σεναρίου θα ήταν πράγματι καταστροφική. Εάν οποιαδήποτε χώρα διατηρήσει απόρρητα κάποιο απόθεμα, αυτό θα μπορούσε ενδεχομένως να οδηγήσει και πάλι σε μια κούρσα πυρηνικού εξοπλισμού με ευρύτερη συμμετοχή απ’ ό,τι σήμερα.

Εν κατακλείδι, ο Κλαούζεβιτς μας δίδαξε ότι ο πόλεμος και η πολιτική είναι άρρηκτα συνδεδεμένες έννοιες. Έτσι, η διάκριση μεταξύ της πολιτικής και της στρατιωτικής βιωσιμότητας των πυρηνικών είναι χωρίς νόημα. Το συμπέρασμα είναι ότι η “θεωρία της αποτροπής” εξακολουθεί να λειτουργεί, τουλάχιστον μεταξύ κρατών. Άλλωστε, καμία πυρηνική δύναμη δεν έχει δεχθεί επίθεση από άλλο κράτος. Το ίδιο δεν μπορούμε να πούμε για τις επιθέσεις πυρηνικών δυνάμεων εναντίον κρατών που δεν διαθέτουν πυρηνικά όπλα.

Και μόνο αυτό ωθεί πολλούς παίκτες, όχι μόνον να μην κάνουν θέμα τον πυρηνικό αφοπλισμό, αλλά και να αποζητούν την απόκτηση πυρηνικών όπλων. Υπάρχουν προφανή πλεονεκτήματα στο να είσαι μέλος του “πυρηνικού κλαμπ”, οι ρωσικές απειλές κατά της Δύσης δεν θα είχαν την ίδια βαρύτητα χωρίς το πυρηνικό της οπλοστάσιο. Τα πυρηνικά όπλα θα τα έβαζε στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας κάτι πολύ πιο καταστροφικό από αυτά και το οποίο θα έδινε στον κάτοχο την απόλυτη υπεροχή.