Η σκιά του Πούτιν κίνητρο για λύση

[Μεταφράσαμε το παρακάτω άρθρο ως χαρακτηριστικό του νεοψυχροπολεμικού πρίσματος, μέσα από το οποίο πολλοί κύκλοι στη Δύση προσεγγίζουν το Μακεδονικό.]

του  Leonid Bershidsky* – 

Η αυξημένη αίσθηση μιας ρωσικής απειλής προς τη Δύση θα μπορούσε να έχει τουλάχιστον μία θετική συνέπεια: Την είσοδο της ΠΓΔΜ στην ΕΕ. Αλλά οι τεράστιες συγκεντρώσεις στην Αθήνα την Κυριακή, ενάντια στην προφανή βούληση της ελληνικής κυβέρνησης για συμβιβασμό στο όνομα της ΠΓΔΜ, δείχνουν ότι το 26ετές θέμα δεν πρόκειται να εξαφανιστεί.

Από την διάλυση της Γιουγκοσλαβίας το 1991, η ΠΓΔΜ δεν έχει αποκτήσει επίσημο όνομα, επειδή η Ελλάδα υποστήριξε ότι η βόρεια επαρχία της είναι η νόμιμη Μακεδονία, το λίκνο της ελληνικής αυτοκρατορίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Έλληνες και Βούλγαροι ιστορικοί ισχυρίζονται εδώ και καιρό ότι ο πληθυσμός της ΠΓΔΜ –ένα έδαφος που βρίσκεται εκτός και κάτω από τον βουλγαρικό έλεγχο– είναι ουσιαστικά βουλγαρικό, με ελάχιστη απαίτηση για την αρχαία ελληνική κληρονομιά.  Ο Κύριλλος και ο Μεθόδιος, οι εφευρέτες του κυριλλικού αλφαβήτου και κομμάτι από το πάνθεον των εθνικών ηρώων της ΠΓΔΜ, γεννήθηκαν από Έλληνα πατέρα και Βουλγάρα μητέρα.

Ωστόσο, στην ΠΓΔΜ, η κυρίαρχη άποψη –που ενισχύθηκε καθ ‘όλη τη διάρκεια της ύπαρξης της Γιουγκοσλαβίας του Τίτο και αργότερα εθνικιστικών κυβερνήσεων– είναι ότι η χώρα έχει ξεχωριστή εθνική ταυτότητα και πλήρη δικαιώματα στο όνομα της Μακεδονίας. Ο αερολιμένας στα Σκόπια, η πρωτεύουσα, ονομάζεται “Μέγας Αλέξανδρος” και ένα μεγαλοπρεπές άγαλμά του κοσμεί την κεντρική πλατεία της πόλης, αν και δεν υπάρχει η σχετική ενημερωτική πλακέτα που να τον κατονομάζει.

Ο Κύριλλος και ο Μεθόδιος τιμώνται ως ντόπιοι. Οι ισχυρισμοί αυτοί αποτελούσαν ουσιαστικό μέρος των προσπαθειών της κυβέρνησης για το μαρκάρισμα του έθνους που στόχευε στη θέση της Μακεδονίας στον χάρτη ως τουριστικό προορισμό. Η βόρεια Ελλάδα, με μια τουριστική βιομηχανία που χτίστηκε γύρω από τον Αλέξανδρο, έχει δυσανασχετήσει με τον ανταγωνισμό και οι πολιτικοί στην Αθήνα φοβούνται από καιρό ότι οι πολιτιστικές διεκδικήσεις θα οδηγήσουν σε εδαφικές. Ελλάδα και η ΠΓΔΜ έθεσαν τα σημάδια “Καλώς ήλθατε στη Μακεδονία” στα σύνορά τους.

Από το 2005, η Ελλάδα έχει ασκήσει βέτο στις προσπάθειες της γείτονος να ενταχτεί στην ΕΕ και στο ΝΑΤΟ, ζητώντας να αποσυρθεί από την αρχή του ονόματος της ο όρος Μακεδονία. Από την πλευρά της ΠΓΔΜ, σημαντική πλειοψηφία επιθυμεί την ένταξη και στα δύο μπλοκ. Η πλειοψηφία, όμως, συρρικνώνεται δραματικά εάν απαιτηθεί τελικά η αλλαγή ονόματος.

Το φάντασμα του Βλαντιμίρ

Ο Αμερικανός διπλωμάτης Μάθιου Νίμιτς, ο οποίος μεσολαβεί για τον τερματισμό της διαμάχης από το 1994, πρώτα εξ ονόματος της κυβέρνησης των ΗΠΑ και ως ειδικός απεσταλμένος του ΟΗΕ για το θέμα, υποστήριξε ότι η επίλυση θα ήταν θέμα σωστού χρόνου. Και, χάρη στην πρόσφατη συμπεριφορά του Ρώσου Προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν, ένα παράθυρο ευκαιρίας έχει ανοίξει.

Από τη στιγμή που η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία το 2014, δημιουργήθηκαν φόβοι ανάμειξης του Κρεμλίνου στα Βαλκάνια, μια παραδοσιακή ρωσική σφαίρα επιρροής που βασίζεται στους ιστορικούς δεσμούς με τη Σερβία. Το φιλορωσικό συναίσθημα εξακολουθεί να είναι υψηλό στη Σερβία και η σημερινή κυβέρνηση της χώρας προσπαθεί να συμβιβάσει αυτό το συναίσθημα με την επιθυμία για ένταξη στην ΕΕ, όπως έπραξε και η ουκρανική κυβέρνηση πριν από το 2014, αλλά ανεπιτυχώς.

Οι εισαγγελείς στο Μαυροβούνιο κατηγόρησαν το Κρεμλίνο ότι ήταν πίσω από την απόπειρα πραξικοπήματος τον Οκτώβριο του 2016 που είχε στόχο να εμποδίσει την ένταξη στο ΝΑΤΟ. Η ρωσική παρουσία στην ΠΓΔΜ είναι ήδη αισθητή από καιρό: σύμφωνα με πρόσφατα αρχεία πληροφοριών που έχουν διαρρεύσει από την μεριά της ΠΓΔΜ, το Κρεμλίνο προσπαθεί να ωθήσει τη χώρα μακριά από την δυτική της πορεία.

Αυτό άσκησε πίεση τόσο στην ΕΕ όσο και στο ΝΑΤΟ για να επιλύσουν το ζήτημα της ονομασίας όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Δεδομένου του καθεστώτος της Ελλάδας ως περιφέρειας της ΕΕ, ήταν ίσως αναμενόμενο ότι ο πρωθυπουργός της Ελλάδος Αλέξης Τσίπρας θα ήταν διατεθειμένος τελικά να δεχθεί συμβιβασμό. Ταυτόχρονα, η ΠΓΔΜ έχει μια φιλοδυτική κυβέρνηση από πέρυσι. Ο πρωθυπουργός της Ζόραν Ζάεφ έχει υποσχεθεί να προωθήσει τις συνομιλίες ένταξης με την ΕΕ και το ΝΑΤΟ και να εργαστεί για την επίλυση του ζητήματος με την Ελλάδα.

Προσπάθειες χωρίς επιτυχία

Ο συμβιβασμός που συζητήθηκε έχει προταθεί χωρίς επιτυχία στο παρελθόν: Η ΠΓΔΜ πρόκειται να δεχθεί ένα προσδιορισμό πριν από το όνομα της Μακεδονία, όπως το «Άνω Μακεδονία», «Βόρεια Μακεδονία» ή «Νέα Μακεδονία». Αυτή τη φορά όμως, ίσως έχει μια πιθανότητα. Η ανάγκη του ΝΑΤΟ να επεκταθεί υπό την απειλή του Πούτιν οδηγεί την επέκταση της ΕΕ στα Βαλκάνια — κάτι που διαφορετικά δεν θα αποτελούσε προτεραιότητα.

Αυτό το παράθυρο ευκαιρίας έχει ένα ελάττωμα, ωστόσο. Αν και το ελληνικό κοινό είχε επιτρέψει προηγουμένως στον Τσίπρα να λυγίσει σε εξωτερικές απαιτήσεις για τα οικονομικά, το να επιτρέψει στη γειτονική χώρα να χρησιμοποιήσει το όνομα της Μακεδονίας σε οποιοδήποτε πλαίσιο αποτελεί κόκκινη γραμμή.

Η οικονομική πολιτική που υπαγορεύεται από τους πιστωτές είναι, τελικά, προσωρινή. Η Ελλάδα μπορεί ακόμη και να ανακτήσει την πλήρη πρόσβαση στις διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές το τρέχον έτος μετά την πώληση ομολόγων του περασμένου. Αλλά πολλοί Έλληνες, που ήδη αισθάνονται ταπεινωμένοι από την πρόσφατη ζημιά στην κυριαρχία της χώρας, φαίνεται να είναι ιδιαίτερα απρόθυμοι να επιτρέψουν μια μόνιμη παραχώρηση στην ΠΓΔΜ.

Ο γρίφος που βασανίζει τον Τσίπρα

Το φιλελεύθερο κόμμα της ΝΔ που επικρατεί στις πρόσφατες δημοσκοπήσεις, δεν είναι αντίθετο σε έναν συμβιβασμό με την χρήση προσδιορισμού πριν το όνομα. Ωστόσο δεν έχει στις προθέσεις της να ψηφίσει μία τέτοια λύση με την κυβέρνηση Τσίπρα. Πολύ πιθανό μάλιστα να συμβεί το ίδιο και από την μεριά του εθνικιστικού κόμματος των ΑΝΕΛ που αποτελεί μέρος του κυβερνώντος συνασπισμού. Επίσης, η ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία – που διατηρεί ισχυρούς δεσμούς της με τη ρωσική– υποστήριξε τις διαμαρτυρίες. Υπάρχει ακόμη μια πιθανότητα κυβερνητικής κρίσης και πρόωρων εκλογών.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η αποδοχή ενός συμβιβασμού με τον Τσίπρα μπορεί να είναι δύσκολη και για τον Ζάεφ. Τι θα συμβεί αν η επόμενη ελληνική κυβέρνηση το αναστρέψει; Αν το παράθυρο για μια συμφωνία κλείσει και ο Πούτιν κερδίσει μια ανάκαμψη στα Βαλκάνια, η ιστορία –τόσο αρχαία όσο και πρόσφατη– θα πετύχει ακόμα ένα χτύπημα στο μεταμοντέρνο ευρωπαϊκό εγχείρημα.

---

Πηγή: bloomberg