Η Ευρώπη να δείξει την δύναμη της στον Ερντογάν

*Tου Philip Stephens

Η Γαλλία στέλνει πολεμικά πλοία και αεροσκάφη για να στηρίξει το ναυτικό της Ελλάδας και της Κύπρου. Ο πρόεδρος Ερντογάν αντιδρά προειδοποιώντας ότι η Τουρκία «θα πάρει ό,τι δικαιούται» στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι διαμεσολαβητικές προσπάθειες της καγκελαρίου Μέρκελ κλονίζονται, ενώ ένα ελληνικό και ένα τουρκικό πλοίο συγκρούονται. Ποιος φανταζόταν ότι ο επόμενος πόλεμος στη Δύση θα μπορούσε να διεξαχθεί μεταξύ δυο συμμάχων του ΝΑΤΟ; Καλώς ήρθατε στη νέα διεθνή αταξία!

Αυτοί που χαράσσουν το περίγραμμα του διεθνούς τοπίου που αναδύεται τώρα από τα χαλάσματα της Pax Americana, πρέπει να ρίξουν μια ματιά στα πρόσφατα γεγονότα στην Ανατολική Μεσόγειο. Η παγκόσμια εικόνα, φυσικά, ζωγραφίζεται από τη μεγάλη αντιπαλότητα μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας. Ο κόσμος, όμως, γίνεται επίσης μάρτυρας της επιστροφής της περιφερειακής αταξίας. Απουσία ενός Αμερικανού διαιτητή, ανοίγουν παλιές πληγές και παλιές εχθρότητες αναβιώνουν.

Τα συστατικά της νέας αστάθειας (προσπάθειες να υπονομευτεί το status quo από αναθεωρητικές δυνάμεις όπως η Κίνα, η Ρωσία και η Τουρκία, η υπαναχώρηση των ΗΠΑ από παλιές δεσμεύσεις και ο ευρωπαϊκός δισταγμός να παίξει δυνατά σε γεωπολιτικό επίπεδο) εμφανίζονται στα νερά της Ανατολικής Μεσογείου. Η αντιπαράθεση Ελλάδας-Τουρκίας δίνει ένα μάθημα για το πόσο γρήγορα μπορούν να ξεφτίσουν περιορισμοί και διευθετήσεις που υφάνθηκαν επί μακρόν.

Οι εντάσεις μεταξύ Αθήνας και Άγκυρας κάθε άλλο παρά νέες είναι. Η Κύπρος είναι μια ανοικτή πληγή. Το ίδιο και η διαφορά για τα θαλάσσια σύνορα των νησιών του Αιγαίου. Η ανακάλυψη πλούσιων κοιτασμάτων φυσικού αερίου έχει οξύνει μακροχρόνιες εντάσεις. Το σπριντ για αέριο έχει επίσης προσελκύσει άλλες περιφερειακές δυνάμεις και με αυτές, διαφορετικές εχθρότητες. Ισραήλ και Αίγυπτος εκμεταλλεύονται ήδη θαλάσσια κοιτάσματά τους. Ο Λίβανος και η Λιβύη έχουν συμφέροντα. Υπάρχουν συμφωνίες για εξερεύνηση και παραγωγή που πρέπει να γίνουν και αγωγοί που πρέπει να χτιστούν.

Η απουσία των ΗΠΑ

Τίποτα από τα παραπάνω δεν πρέπει απαραίτητα να αποκλείει έναν ειρηνικό διαμοιρασμό. Δεν πάει πολύς καιρός από τότε που η Ευρώπη θα κοίταζε προς τις ΗΠΑ. Η Ουάσιγκτον θα χτυπούσε κεφάλια σε Αθήνα και Αγκυρα και, αν τα πράγματα γίνονταν πραγματικά έντονα, θα έστελνε μερικά πλοία στο Αιγαίο. Αυτές οι ημέρες έχουν περάσει. Το αμερικανικό αεροπλανοφόρο Dwight D. Eisenhower ήταν πράγματι στη Μεσόγειο τον Ιούλιο.

Όχι για τόσο πολύ όμως, ώστε να το προσέξει κάποιος. Η Αγκυρα ενθαρρύνθηκε από την απουσία των ΗΠΑ. Οι διεκδικήσεις στη Μεσόγειο έχουν δεθεί αναπόσπαστα με τις αντίθετες θέσεις σε Συρία και Λιβύη και με την προσπάθεια του κου Ερντογάν να αναδείξει την Τουρκία ως κυρίαρχη περιφερειακή δύναμη. Η διαμάχη με την Ελλάδα εμπλέκεται σε αυτό το ευρύτερο παιχνίδι περιφερειακής ισχύος που παίζει η Τουρκία.

Ταυτόχρονα, η Άγκυρα αναζητά να κλείσει παλιούς λογαριασμούς, μεταξύ άλλων με την Αίγυπτο και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Ο Ερντογάν δεν είναι μόνος στην αναζήτηση της ανατροπής του status quo. Είναι νόμος της νέας παγκόσμιας αταξίας ότι όταν οι ΗΠΑ αποχωρούν, η Ρωσία θα έρθει. Στηρίζοντας το καθεστώς Ασαντ στον εμφύλιο της Συρίας, ο Βλάντιμιρ Πούτιν εξασφάλισε μια στρατηγικά σημαντική ναυτική βάση στη Μεσόγειο.

Τώρα, ο Ρώσος πρόεδρος διεκδικεί τα συμφέροντα της Ρωσίας στον εμφύλιο της Λιβύης, στηρίζοντας τον στρατηγό Χάφταρ. Η απόφαση των ΗΠΑ να αποτραβηχτούν δεν ήταν αποκλειστικά του Ντόναλντ Τραμπ. Ο προκάτοχός του, Μπάρακ Ομπάμα, δεν πείστηκε ποτέ ότι κρίνονταν ζωτικά αμερικανικά συμφέροντα σε Συρία και Λιβύη. Αυτό που του ξέφυγε ήταν τα απόνερα της απόφασής του.

“Αρπάξτε ότι μπορείτε”

Η συμπεριφορά του κου Τραμπ υπήρξε αντιφατική και αδιάφορη, ένα σήμα προς όλους να αρπάξουν ό,τι μπορούν. Στον Αμερικανό πρόεδρο αρέσουν οι “ισχυροί άντρες”, έτσι Ερντογάν και Πούτιν παίρνουν “ελευθέρας”. Το συμπέρασμα του Εμανουέλ Μακρόν ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση πρέπει να αναλάβει την ευθύνη που εγκατέλειψαν οι ΗΠΑ είναι αναπόφευκτα σωστό.

Το ίδιο, επίσης, και η εκτίμησή του ότι οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις δεν θα πρέπει να αποφεύγουν τη “σκληρή δύναμη”, όταν έχουν πάρε-δώσε με ηγέτες όπως ο Ερντογάν. Πολλές από τις διεκδικήσεις της Τουρκίας αψηφούν το διεθνές δίκαιο, μια θέση που υπογραμμίζεται από την άρνηση της Αγκυρας να υπογράψει τη συνθήκη του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας.

Η Ευρώπη δεν είναι ενωμένη. Η στήριξη της Γαλλίας στην Ελλάδα τυγχάνει να ταιριάζει με την προσπάθειά της να διατηρήσει την επιρροή της στην περιοχή. Ιταλία και Ισπανία επιμελώς προσπαθούν να αποφύγουν στρατιωτική αντιπαράθεση. Η Μέρκελ φοβάται τουρκικά αντίποινα κατά της Ευρωπαϊκής Ενωσης με τη μορφή νέου ανοίγματος των συνόρων, που θα επιτρέψει το πέρασμα προσφύγων από τη Συρία στην Ευρώπη.

Καμία από αυτές τις διαφορές δεν είναι ανυπέρβλητη. Με τους παλιούς κανόνες, θα είχαν επισκιαστεί από την αμερικανική παρέμβαση. Αυτό που άλλαξε, είναι ότι οι Ευρωπαίοι πρέπει τώρα να καταλήξουν σε μια συμφωνία μεταξύ τους. Οσο ο Ερντογάν μπορεί να στρέφει το ένα κράτος-μέλος έναντι του άλλου, η Ευρώπη δεν έχει επιρροή.

Η απάντηση είναι μια πολιτική της Ευρώπης έναντι της Τουρκίας που ισοδυναμεί με σκληρή στάση στην Ανατολική Μεσόγειο (στηριγμένη, αν χρειαστεί, με εμφάνιση ναυτικής δύναμης) και με μεγαλύτερη οικονομική εμπλοκή. Στην αντιμετώπιση της Τουρκίας υπάρχει άπλετος χώρος τόσο για τη στρατιωτική αποφασιστικότητα του Μακρόν όσο και για τη διπλωματία της Μέρκελ.

Η πορεία του κου Ερντογάν προς τον απολυταρχισμό έχει εξασφαλίσει ότι η προοπτική να ενταχθεί η Τουρκία στην Ευρωπαϊκή Ενωση είναι ελάχιστη, σε βαθμό που δεν υπήρξε στο παρελθόν. Αυτό δεν θα πρέπει να αποκλείσει καλύτερες εμπορικές και επενδυτικές σχέσεις μεταξύ γειτόνων και μια μακροπρόθεσμη συμφωνία για το προσφυγικό. Το αρχικό σημείο, όμως, πρέπει να είναι μια Ευρώπη έτοιμη να σκεφτεί και να δράσει για λογαριασμό της.

*Πηγή: Financial Times-Euro2day