Ταξίδι στην Άγκυρα με πολλές αβεβαιότητες και προβλήματα

Η συνάντηση της Αγκυρας θα έχει ελάχιστες ομοιότητες με τη συνάντηση της Αθήνας τον περασμένο Δεκέμβριο, τη διακήρυξη φιλίας με υποσχέσεις για ανάπτυξη της θετικής ατζέντας, του πολιτικού διαλόγου και των συνομιλιών για τα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης. Και στα τρία σκέλη, οι συζητήσεις που διεξήχθησαν τον προηγούμενο μήνα ήταν εστιασμένες στη διατήρηση της υφιστάμενης κατάστασης και τίποτε παραπάνω.

Στο ίδιο μοτίβο κινήθηκαν και οι συνομιλίες Γεραπετρίτη-Φιντάν στο Λονδίνο πριν από μία εβδομάδα για την προετοιμασία του πλαισίου και των κοινών δηλώσεων Ερντογάν-Μητσοτάκη. Τη σκυτάλη από τους υπουργούς Εξωτερικών πήραν οι διπλωματικοί σύμβουλοι, πρέσβεις Α. Μ. Μπούρα και Α. Τ. Κιλίτς.

Στη θετική ατζέντα όλες οι προσπάθειες εστιάζονται στα εξ αρχής 36 κεφάλαια συνεργασίας, να διατηρηθούν και να προωθηθούν έστω με αργό ρυθμό. Νέα κεφάλαια δεν προστέθηκαν, αντιθέτως με την εισαγωγή μαθήματος της «Γαλάζιας Πατρίδας» στα τουρκικά σχολικά εγχειρίδια το κεφάλαιο της εκπαιδευτικής συνεργασίας βαίνει αρνητικό.

Ως προς το θέμα του περιβάλλοντος και εκεί με την τροπή που έχει πάρει η ελληνική πρωτοβουλία για θαλάσσια πάρκα, εγείρεται ερώτημα εάν μπορεί να επέλθει οποιαδήποτε συνεργασία, πλην εκτάκτων καταστάσεων, δηλαδή καταστροφών. Οι πληροφορίες πάντως και από τις δύο πλευρές επιμένουν ότι στη συνάντηση κορυφής θα υπογραφούν νέες συμφωνίες συνεργασίας στους τομείς της τεχνολογίας και της καινοτομίας.

Απέναντι στο Μεσανατολικό

Το μείζον για την Αγκυρα αυτή την περίοδο είναι η θέση της στη Μέση Ανατολή και ο ρόλος που θα έχει στην πολιτική διευθέτηση η οποία συζητείται από ΗΠΑ και Ε.Ε. στις επαφές με τις χώρες του Αιγυπτιακού Συνδέσμου (με Αίγυπτο, Σ. Αραβία, Ιορδανία και Κατάρ όπου και η έδρα της Χαμάς).

Ο Χ. Φιντάν βρέθηκε στη συνάντηση της Ε.Ε. με τις χώρες του Κόλπου, στο πλαίσιο της Ομάδας Επαφής για τη Γάζα, στο Ριάντ. Μία ημέρα μετά, κατά την υποδοχή του υπουργού Εξωτερικών της Ινδονησίας Ρ. Μανσούντι στην Αγκυρα, χαρακτήρισε ενθαρρυντικό ότι «πολλές χώρες της Ε.Ε. προτίθενται να προβούν σε αναγνώριση κράτους της Παλαιστίνης».

Παράλληλα, όμως, η τουρκική διπλωματία έχει επεξεργαστεί, όπως δήλωσε ο Χ. Φιντάν, φάκελο προσφυγής κατά του Ισραήλ στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, συμπληρωματικό με εκείνον της Νότιας Αφρικής και αναμένεται η απόφαση του προέδρου Τ. Ερντογάν για την κατάθεση. Και το βράδυ της Πέμπτης η Άγκυρα άνοιξε εμπορικό πόλεμο με το Ισραήλ, με την διακοπή όλων των εξαγωγών και εισαγωγών από τα τουρκικά λιμάνια.

Το «κατηγορώ» της Τουρκίας στρέφεται και προσωπικά κατά του Μπ. Νετανιάχου, σύμφωνα με τουρκικά μέσα ενημέρωσης, κάτι που δεν προκαλεί έκπληξη καθώς ο Τούρκος πρόεδρος παρομοιάζει τον Ισραηλινό πρωθυπουργό με τον Χίτλερ και από την άλλη εκθειάζει τον ρόλο της Χαμάς, αποκαλώντας την αντιστασιακή και όχι τρομοκρατική όπως οι ΗΠΑ και η Ε.Ε.

Η στάση της Αγκυρας έναντι της Χαμάς αποτέλεσε τον κύριο λόγο της αναβολής του ταξιδιού Ερντογάν στης ΗΠΑ. Σε άλλα κρίσιμα θέματα όμως καταγράφηκε σημαντική σύγκλιση, όπως στο ενεργειακό με την υπογραφή προσυμφωνίας Τουρκίας-ExxonMobil για LNG αξίας 1,2 δισ. δολ. ετησίως από το Κατάρ, για 10 χρόνια, ώστε να μειωθεί η ενεργειακή εξάρτηση από τη Ρωσία. Η συνεργασία ανακοινώθηκε στις 28 Απριλίου, την ίδια ημέρα με την αναβολή της επίσκεψης.

Τα ανοίγματα Ερντογάν στη Χαμάς προκαλούν και καθυστέρηση της επίσκεψης του προέδρου της Αιγύπτου Αλ Σίσι στην Αγκυρα, που αρχικά είχε προσδιοριστεί για τα τέλη Απριλίου, αλλά μέχρι και τώρα δεν υπάρχει ημερομηνία. Για το Κάιρο, το ενδεχόμενο να μετακομίσει η ηγεσία της Χαμάς από την Ντόχα στην Κωνσταντινούπολη συγκρούεται με τα σχέδια της αιγυπτιακής διπλωματίας η οποία προσπαθούσε επί μία δεκαετία να τερματίσει την παρουσία της Μουσουλμανικής Αδελφότητας στην Τουρκία. Η επάνοδος μέσω της Χαμάς εκλαμβάνεται ως οπισθοδρόμηση και υπό το πρίσμα αυτό η στρατηγική συνεργασία Αιγύπτου-Τουρκίας δεν θα έχει νόημα δίχως τη Γάζα και το Παλαιστινιακό.

Η Ελλάδα κινείται στο πλαίσιο της πολιτικής της Ε.Ε. ακολουθώντας τις ΗΠΑ και βρίσκεται σε επικοινωνία με τις αραβικές χώρες οι οποίες τηρούν μέχρι τώρα μετριοπαθή στάση έναντι του Ισραήλ. Με ποιο τρόπο θα αποτυπωθεί η διάσταση στις δηλώσεις Μητσοτάκη-Ερντογάν μένει να φανεί στις 13 Μαΐου, αναλόγως και των εξελίξεων στη Γάζα. Ο προσφορότερος διπλωματικός δρόμος θα ήταν με δύο σύντομες τοποθετήσεις θέσεων, χωρίς έμφαση στις διαφορές, όμως ουδείς μπορεί να στοιχηματίσει από τώρα.

Διμερή βήματα σημειωτόν

Ως προς το θέμα των θαλάσσιων ζωνών στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο, ο διάλογος δεν έχει προχωρήσει ώστε να εξεταστούν προτάσεις διευθέτησης με παραπομπή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης ή του Αμβούργου. Τα «ήρεμα νερά» για την Αθήνα αποτελούν μια θετική εξέλιξη που πρέπει να διατηρηθεί, όμως στο διπλωματικό επίπεδο η Αγκυρα με Navtex επαναφέρει συνεχώς τις «γκρίζες» αξιώσεις και θέματα κυριαρχίας των νησιών του ανατολικού Αιγαίου.

Και στο τουρκολιβυκό μνημόνιο δεν διαφαίνεται διάθεση αλλαγών, όπως δείχνουν οι τελευταίες συναντήσεις μεταξύ κυβέρνησης Ντμπεϊμπά και αντιπροσωπειών ΗΠΑ και Ε.Ε., στην Τρίπολη. Στο ζήτημα των σχέσεων Ε.Ε.-Τουρκίας επίσης δεν υπάρχει εξέλιξη που θα μπορούσε να προβληθεί θετικά. Στη σύνοδο κορυφής της Ε.Ε. τα ευρωτουρκικά ετέθησαν υπό το πρίσμα της αιρεσιμότητας για κάθε βήμα και παράλληλα στο κείμενο των συμπερασμάτων έγινε αναφορά στο Κυπριακό και στην πρόθεση των Βρυξελλών για ενεργότερο ρόλο.

Κρίσιμη για τη συνέχεια της πρωτοβουλίας Γκουτέρες θεωρείται η προσεχής εβδομάδα. Η απεσταλμένη του ΟΗΕ Μ. Α. Ολγκίν Κουέγιαρ θα συναντηθεί με τον Ν. Χριστοδουλίδη στις 8 Μαΐου και ακολούθως με τον Ε. Τατάρ. Η τουρκοκυπριακή πλευρά δηλώνει αντίθετη στην επανεκκίνηση του διαλόγου και ο κίνδυνος να τιναχθεί στον αέρα η νέα προσπάθεια του Οργανισμού είναι ορατός.

Στην Αθήνα το Κυπριακό πέρασε εν συντομία από τις κοινές δηλώσεις, πλην όμως το ενδεχόμενο να επανέλθει αναλυτικά στην Αγκυρα είναι ανοιχτό, από τις συνακόλουθες εξελίξεις στη Λευκωσία. Παράλληλα η τουρκική κυβέρνηση εμφανίζεται ενοχλημένη από τις προχθεσινές συμφωνίες της Λευκωσίας με την ΕΝΙ (και την Total) για συνέργειες με την Αίγυπτο στη μεταφορά φυσικού αερίου από τα κυπριακά στα αιγυπτιακά πεδία. Τέλος, υπάρχει πάντα στο τραπέζι η τουρκική ενόχληση για την πρωτοβουλία «Αμάλθεια», εφόσον συνεχιστεί με την κατασκευή προβλήτα από τους Αμερικανούς στη Γάζα.

Το άρθρο δημοσιεύεται στην Εφημερίδα των Συντακτών.