Αυτοδιάθεση εναντίον συνταγματικού αυταρχισμού

του Γεράσιμου Ποταμιάνου  – 

Στις καταλανικές περιφερειακές εκλογές της 21ης Δεκεμβρίου τα κόμματα, που στήριζαν την τελευταία περιφερειακή κυβέρνηση της Καταλονίας, έχουν μια ευκαιρία. Η καθαίρεση της εκλεγμένης κυβέρνησης της Καταλονίας, η μεταφορά της μισής καταλανικής κυβέρνησης στις Βρυξέλλες, η άρνηση της ΕΕ να διαμεσολαβήσει μεταξύ Μαδρίτης και Βαρκελώνης αλλά και η δυσκολία σχηματισμού κυβέρνησης στη Γερμανία, είναι οι πιο πρόσφατες εξελίξεις που αναδεικνύουν την πολιτική διαχείριση της ΕΕ σε θέμα ιδιαίτερης κρισιμότητας.

Σε συνδυασμό με την διαχείριση της οικονομικής κρίσης, την αποδόμηση του κοινωνικού κράτους και την de facto διαγραφή της αλληλεγγύης, αποτελεί πλέον άκρως ευαίσθητο παράγοντα. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει ποιες θα είναι οι επιπτώσεις στην προοπτική ενοποίησης της Ευρώπης, καθώς η παντοδυναμία των αγορών άλλαξε δραματικά τους παλαιούς ρόλους εξουσίας και εθνικής κυριαρχίας.

Η διάθεση συμμετοχής σε μία ευρύτερη ομοσπονδιακή συγκρότηση με υπερεθνικές εξουσίες, συνοδεύτηκε βέβαια από μείωση της εθνικής κυριαρχίας, αλλά και την υπόσχεση της αλληλεγγύης. Καθώς σήμερα η τελευταία καταφανώς απουσιάζει ως κεντρική πολιτική της Ένωσης, ιστορικά ανικανοποίητες εθνοτικές διεκδικήσεις του «τέλους της απολυταρχίας» αναζωπυρώνονται.

Καταπιεσμένες ταυτότητες- Καταλανοί, Κορσικανοί, Φλαμανδοί, Σκωτσέζοι κλπ.- ξεπηδούν από τα βάθη της ευρωπαϊκής ιστορίας και διεκδικούν αυτονομία. Η κυβέρνηση της Καταλονίας που βρέθηκε σε ανοικτή σύγκρουση με την ισπανική κεντρική κυβέρνηση, δεν αποτελεί μεμονωμένη περίπτωση. Πολλές άλλες περιοχές στην ΕΕ προβάλλουν, σε διαφορετικές διαβαθμίσεις, αυτονομιστικές διεκδικήσεις.

Διάλογος ή αυταρχισμός

Μόνος ανάμεσα στους ομολόγους του, ο πρωθυπουργός του Βελγίου Μισέλ, που έχει την εμπειρία διαχείρισης ισχυρών αυτονομιστικών κινημάτων, επισήμανε πως «η κρίση στην Καταλονία συνιστά δοκιμασία για την Ευρώπη». Το ισπανικό αδιέξοδο «πρέπει να επιλυθεί μέσω του διαλόγου» δηλώνει, ενώ σημειώνει ότι «πρόκειται για μία θεσμική και πολιτική κρίση σε χώρα μέλος της ΕΕ. Στην ουσία διακυβεύονται θεμελιώδη ζητήματα, όπως το δικαίωμα της ψήφου, η έκφραση των απόψεων και η χρήση βίας».

Η άρση του καθεστώτος αυτονομίας της Καταλονίας από την κυβερνηση Ραχόι, έφερε στην επιφάνεια προβλήματα που υπάρχουν εδώ και χρόνια. Παρά το γεγονός ότι η αυτοδιάθεση των λαών είναι μία από τις αρχές του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ, δεν αποτελεί κανόνα του διεθνούς δικαίου. Είναι προφανές επομένως ότι η αυτοδιάθεση της Καταλονίας δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή από την ισπανική συνταγματική τάξη. Κατ’ επέκταση, από την πλευρά της τυπικής νομιμότητας το θέμα της Καταλονίας είναι εσωτερικό θέμα της Ισπανίας.

Είναι φυσικό ότι αυτή την άποψη εφαρμόζει και η ηγεσία της ΕΕ, παρά το γεγονός ότι δεν έκανε το ίδιο στην περίπτωση της Κροατίας. Ο πρόεδρος Γιούνκερ δεν σταμάτησε να επαναλαμβάνει πως πρόκειται για εσωτερικό ζήτημα της Ισπανίας. Υπενθυμίζεται πάντως πως πολλές χώρες της ΕΕ, όπως η Τσεχία, Σλοβακία, Σλοβενία, οι Βαλτικές, είναι προϊόντα αποσχιστικών ενεργειών.

Συνταγματική τάξη και κανόνες Δικαίου

H EE συμμερίζεται όμως και τον «συνταγματικό αυταρχισμό» του Ραχόι. Το δημοψήφισμα της Καταλονίας «δεν ήταν εντός των ορίων των κανόνων Δικαίου» δήλωσε ο αντιπρόεδρος της Κομισιόν Τίμερμανς. Κανένα μέλος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου πλην του Βέλγου πρωθυπουργού δεν αμφισβήτησε την απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Ισπανίας που ακύρωσε την οργάνωση του Δημοψηφίσματος. Ούτε όταν την 5η Οκτωβρίου το Συνταγματικό Δικαστήριο ακύρωσε την συνεδρίαση του Καταλανικού Κοινοβουλίου προγραμματισμένη για τις 9η Οκτωβρίου, με το σκεπτικό ότι μπορεί να ανακηρύξει την ανεξαρτησία.

Είναι βέβαια γεγονός πως το άρθρο 2 του ισπανικού Συντάγματος που καθορίζει την αδιαίρετη ενότητα του κράτους, καθιστά την απόσχιση παράνομη. Δεν προσφέρει όμως δικαιολογητική βάση στην κυβέρνηση να ακυρώσει την απόφαση των Καταλανών για ανεξαρτησία, παρά μόνο αφού έχει ληφθεί αυτή η απόφαση. Μπορούσε λοιπόν να ακυρώσει την απόφαση της καταλανικής Βουλής που όρισε πως το ΝΑΙ στο δημοψήφισμα, οδηγεί σε άμεση διακήρυξη ανεξαρτησίας.

Δεν μπορούν όμως να τεκμηριωθούν στις διατάξεις του Συντάγματος, η απαγόρευση του δημοψηφίσματος και της σύγκλισης του καταλανικού κοινοβουλίου. Παραβιάσθηκε το δικαίωμα στην ειρηνική συνάθροιση και την ελευθερία της έκφρασης, δυο δικαιώματα που προστατεύονται από τα άρθρα 10 και 11 της ευρωπαϊκής σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Καταστρατηγήθηκαν επίσης δικαίωματα από το άρθρο 2 της Συνθήκης της Λισαβόνας και από τη Χάρτα ανθρωπίνων δικαιωμάτων της ΕΕ.

Η παραβίαση αυτών των αρχών δεν είναι μόνο εσωτερικό θέμα της Ισπανίας, όπως δεν θεωρήθηκαν εσωτερικό θέμα αποφάσεις της Πολωνικής και Ουγγρικής κυβέρνησης στις οποίες η Κομισιόν παρενέβη.

Η νομιμότητα και η “διακυβέρνηση δια του νόμου”

Η παραβίαση αυτών των αρχών περιβλήθηκε τον μανδύα της νομιμότητας, διότι ο Ραχόι χρησιμοποίησε αποφάσεις του Συνταγματικού Δικαστηρίου. Αφού όμως αυτές οι αποφάσεις είναι σε αντίθεση με την ευρωπαϊκή και διεθνή νομοθεσία αλλά και το ισπανικό Σύνταγμα, η διεθνής κοινότητα και ιδιαίτερα η ΕΕ μπορούσε να καταγγείλει αυτές τις δράσεις της ισπανικής κυβέρνησης. Ιδιαίτερα επειδή βασική δημοκρατική αρχή είναι ότι η λύση των πολιτικών προβλημάτων πρέπει να γίνεται με την συνεννόηση των εκλεγμένων αντιπροσώπων και όχι μέσω δικαστηρίων.

Για τον λόγο αυτό, ο πρωθυπουργός της Φλάνδρας κατήγγειλε τις ισπανικές αρχές και ζητά από την ΕΕ να μεσολαβήσει. «Το να κλείνονται στη φυλακή δημοκρατικά εκλεγμένοι ηγέτες πάει πολύ», αναφέρει ο πρωθυπουργός της Φλάνδρας Μπουρζουά και δηλώνει «σαστισμένος που κάτι τέτοιο είναι δυνατόν να συμβαίνει στη σημερινή Ευρώπη», αναφερόμενος στην φυλάκιση των Καταλανών αυτονομιστών βουλευτών.

Η ΕΕ απέκλεισε διαμεσολάβηση με το επιχείρημα ότι η ισπανική κυβέρνηση αποκαθιστά την συνταγματική τάξη. Είναι όμως μόνο θέμα συνταγματικής τάξης η υπάρχουν ερωτηματικά για την εφαρμογή των κανόνων Δικαίου; Διότι άλλο πράγμα το κράτος Δικαίου και άλλο η Διακυβέρνηση δια του Νόμου, που χαρακτηρίζει αυταρχικά καθεστώτα.

Η μη ουδέτερη ουδετερότητα

Κληθείς να σχολιάσει τη στάση της ΕΕ στο καταλανικό ζήτημα, ο Καταλανός αντιπρόσωπος στις Βρυξέλλες Αλταφάζ ανέφερε: «Το ότι η Κομισιόν δεν ενθάρρυνε τον πολιτικό διάλογο Μαδρίτης και Βαρκελώνης είναι βαθιά απογοητευτικό. Μετά τη βία που άσκησε η ισπανική αστυνομία ενάντια σε ειρηνικούς πολίτες που ήθελαν να ψηφίσουν στο δημοψήφισμα την 1η Οκτωβρίου, η ουδετερότητα δεν είναι πια ουδέτερη. Νομίζω ότι η μόνη δυνατή εξήγηση είναι η έλλειψη πραγματικής αυτονομίας και πολιτικής ανεξαρτησίας της Κομισιόν. Δυστυχώς, αποδείχθηκε ότι η ΕΕ παραμένει ένα ιδιωτικό κλαμπ κρατών».

Πολλοί είναι αυτοί που χαρακτηρίζουν πολιτικό λάθος την επιφυλακτική στάση της ΕΕ, θεωρώντας ότι η Ευρώπη θα μπορούσε τουλάχιστον να ζητήσει από τη Μαδρίτη να σεβαστεί τους πολίτες της. Υπενθυμίζεται πως το κίνημα για ανεξαρτησία στην Καταλονία ενισχύθηκε μετά την ακύρωση το 2010, του καθεστώτος αυτονομίας που απέδιδε ευρείες εξουσίες στην Καταλονία. Την μερική ανάκληση του καθεστώτος αυτονομίας διέταξε το Συνταγματικό Δικαστήριο, στο οποίο είχε προσφύγει το Λαϊκό Κόμμα του Ραχόι.

Το ζήτημα της κυριαρχίας

Ποιο είναι όμως το βασικό ζητούμενο για τις κοινωνίες και τις εθνότητες της Ευρώπης που διεκδικούν αυτονομία; Είναι μόνο οι οικονομικές προσδοκίες ή ο έλεγχος της εξουσίας δηλαδή η κυριαρχία, η ανάγκη συμμετοχής στις αποφάσεις που αφορούν την μοίρα τους; Ο τρόπος με τον οποίο θα διαχειριστούν την εξέλιξη αυτή οι ευρωπαϊκές ηγεσίες, την ώρα που επιδιώκουν να προωθήσουν την ενοποίηση της Ευρώπης με καθεστώς πολλαπλών ταχυτήτων, είναι το τεράστιο πολιτικό διακύβευμα της περιόδου. Είναι χαρακτηριστικό πως ο αντιπρόσωπος της Καταλονίας στην ΕΕ, αναφέρει ότι «η Καταλονία έχει τους δικούς της αιωνόβιους θεσμούς, τη δική της γλώσσα και πολιτισμό.

Τα τελευταία χρόνια υπάρχει στην Καταλονία ένα κίνημα λαϊκής βάσης που είναι φιλοευρωπαϊκό, αλλά θέλει να ασκήσει την κυριαρχία του. Στο μεταξύ ο Ραχόι, θεωρώντας πως το θέμα είναι απλά οικονομικό, σκοπεύει να δελεάσει τμήμα των αυτονομιστών, προσφέροντας το ίδιο φορολογικό καθεστώς με αυτό των Βάσκων, η την αυτονομία του 2010, προσπαθώντας να τους αποσπάσει από το κοινό μέτωπο. Μέχρι την 21η Δεκεμβρίου, αλλά και μετά, θα δούμε πολλά που θα δείξουν αν το πρόβλημα των ευρωπαϊκών κοινωνιών είναι μόνο οικονομικό η πολύ περισσότερο η αγνόηση της δημοκρατικής αρχής και του αιτήματος εθνικής κυριαρχίας.