Άλαν Γκαρσία, η αυτοκτονία ενός “χαμαιλέοντα” της Λατινικής Αμερικής

Σε ένα ατελείωτο ρυθμό σκανδαλολογίας έχει βυθιστεί η ελληνική πολιτική ζωή. Κυβέρνηση και αξιωματική αντιπολίτευση ανταλλάσσουν εκατέρωθεν κατηγορίες για μία σειρά από δυσώδεις υποθέσεις από το σκάνδαλο Novartis, μέχρι την “σκοτεινή” δράση του Μανώλη Πετσίτη. Προφανώς και η σκανδαλολογία θα ενταθεί, όσο πλησιάζουμε στις επικείμενες εκλογικές αναμετρήσεις.

Εάν παρατηρήσουμε τις εξελίξεις στο Περού, θα δούμε πως υπάρχουν και χειρότερα. Όλοι οι πρώην πρόεδροι της χώρας βρίσκονται αντιμέτωποι με δικαστικές διώξεις. Επισκεπτόμενος την λατινοαμερικανική χώρα στις αρχές του 2018, ο Πάπας δήλωσε πως η πολιτική στο Περού “νοσεί”. Αξίζει να σημειωθεί πως ο Πάπας προχώρησε σε αυτή την δήλωση ενώπιον του τότε προέδρου Πέδρο Πάμπλο Κουτσίνσκι, ο οποίος επίσης αντιμετωπίζει κατηγορίες για διαφθορά!

Η πλειοψηφία των εμπλεκόμενων μιλούν για “πολιτικές διώξεις”. Όμως η κατάσταση είναι απολύτως συγκεχυμένη. Διότι αντιμέτωποι με διώξεις είναι οι εκπρόσωποι όλου του πολιτικού φάσματος του Περού και της ευρύτερης Λατινικής Αμερικής. Υπόδικοι είναι οι δεξιοί πρώην πρόεδροι Κουτσίνσκι και Αλεχάντρο Τολέδο. Ο λαϊκιστής δικτάτορας Αλμπέρτο Φουτζιμόρι και η οικογένεια του. Ο οπαδός του τσαβισμού Ογιάντα Ουμάλα και ο σοσιαλδημοκράτης Άλαν Γκαρσία, που αυτοκτόνησε για να αποφύγει την σύλληψη.

Θα σταθούμε ιδιαίτερα στην περίπτωση του Άλαν Γκαρσία. Χαρισματικός και επικοινωνιακός, επικεφαλής του αριστερού κόμματος APRA, εκλέχτηκε το 1985 πρόεδρος του Περού. Ηλικίας μόλις 36 ετών, χαρακτηρίστηκε ως ο “Κένεντι της Λατινικής Αμερικής”. Ο Γκαρσία εμφανίστηκε ως ο εκφραστής των προσδοκιών όχι μόνο του Περού, αλλά και ολόκληρης της Λατινικής Αμερικής.

ΔΝΤ και Φωτεινό Μονοπάτι

Ως πρόεδρος μιας από τις φτωχότερες χώρες της ηπείρου, δεσμεύτηκε να μην εφαρμόσει τα εξοντωτικά μέτρα λιτότητας των προκατόχων του. Εξαπέλυσε σφοδρή ρητορική επίθεση στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, κηρύσσοντας “πόλεμο” εναντίον του τραπεζικού συστήματος. Δέσμευση του Γκαρσία ήταν η εξυπηρέτηση του τεράστιου δημοσίου χρέους του Περού, μέσω μιας “επαναδιαπραγμάτευσης” με τους δανειστές της χώρας. Οι ομοιότητες με την μνημονιακή ελληνική πραγματικότητα είναι προφανείς.

Ο Γκαρσία κατέφυγε σε ορισμένες “συνταγές” της λατινοαμερικανικής αριστεράς, όπως τις εθνικοποιήσεις του τραπεζικού κλάδου και την μερική στάση πληρωμών έναντι του ΔΝΤ, χωρίς όμως ουσιαστικά αποτελέσματα. Παρά τις προθέσεις του, η θητεία του Γκαρσία ήταν μία αποτυχία. Συνοδεύτηκε από ραγδαία άνοδο του πληθωρισμού και την υποτίμηση του εθνικού νομίσματος.

Επιπλέον είχε να αντιμετωπίσει έναν “άτυπο” εμφύλιο, όχι όμως από τις δυνάμεις της δεξιάς. Επί θητείας του Γκαρσία κλιμάκωσε την τρομοκρατική της δράση το Φωτεινό Μονοπάτι, η ένοπλη πτέρυγα του κομμουνιστικού κινήματος του Περού. Ο αινιγματικός ηγέτης του Αμπιμαέλ Γκουσμάν, καθηγητής φιλοσοφικής και φανατικός μαοϊκός, έβλεπε τον εαυτό του ως την “τέταρτη ρομφαία” της παγκόσμιας επανάστασης.

Ο Γκούσμαν ξεκίνησε έναν αιματηρό πόλεμο κατά πάντων, ακόμα και των φιλοσοβιετικών αριστερών κομμάτων του Περού, τα οποία χαρακτήριζε “προδοτικά”. Σκοπός του ήταν η κατάληψη της εξουσίας, μέσω της “επαναστατικής τρομοκρατίας”, η οποία άφησε χιλιάδες νεκρούς. Η δράση του Φωτεινού Μονοπατιού δεν θύμιζε τα υπόλοιπα αντάρτικα της Λατινικής Αμερικής. Ο ιδιαίτερος μυστικισμός και ο μαοϊκός ζηλωτισμός των μελών του, περισσότερο θύμιζε τους Κόκκινους Χμερ στην Καμπότζη.

Ο Ερντογάν του Περού

Υπό αυτές τις συνθήκες, δεν αποτέλεσε έκπληξη η εκλογική ήττα του Γκαρσία στις εκλογές του 1990. Όμως ο νικητής των εκλογών ήταν μία πραγματική έκπληξη για όλη την Λατινική Αμερική. Αντί του μεγάλου φαβορί, του νομπελίστα συγγραφέα Μάριο Βάργας Λιόσα, νικητής αναδείχθηκε ο Αλμπέρτο Φουτζιμόρι, ένας άσημος δάσκαλος ιαπωνικής(!) καταγωγής. Ο Αλμπέρτο Φουτζιμόρι μπορεί να θεωρηθεί πολιτικός “πρόγονος” της νέας μορφής λαϊκισμού, που είναι σε άνοδο σε Ευρώπη και Αμερική.

Το πολιτικό και μιντιακό κατεστημένο είχε πολεμήσει τον Φουτζιμόρι, με αποτέλεσμα να τον καταστήσει δημοφιλή στις μάζες, όπως έγινε στις ΗΠΑ με τον Ντόναλντ Τραμπ. Ως πρόεδρος ο Φουτζιμόρι προσπάθησε με διατάγματα να περιορίσει τις εξουσίες του τύπου και της δικαιοσύνης, θυμίζοντας τις μετέπειτα πρακτικές της κυβέρνησης Όρμπαν και των Καζίνσκι στην Πολωνία. Ως άλλος Ερντογάν, ανέστειλε το 1992 τις διατάξεις του συντάγματος, αποκτώντας δικτατορικές εξουσίες.

Ήταν το περίφημο “αυτοπραξικόπημα”, με το οποίο έμεινε στην ιστορία. Γρήγορα ξεκίνησαν οι πρώτες διώξεις πολιτικών του αντιπάλων, όπως του Άλαν Γκαρσία. Ο στρατός περικύκλωσε με τανκς(!) το σπίτι του πρώην προέδρου, υποχρεώνοντας τον να καταφύγει στο εξωτερικό. Ο Περουβιανός πρόεδρος είχε τις υπερεξουσίες να εφαρμόσει τις σκληρές οικονομικές συνταγές του Δ.Ν.Τ., χωρίς να φοβάται πιθανές λαϊκές αντιδράσεις.

Είχε επίσης τις υπερεξουσίες να ξεκινήσει τον δικό του “βρώμικο πόλεμο”, κατά του Φωτεινού Μονοπατιού. Ο Φουτζιμόρι συγκρότησε “τάγματα θανάτου”, διαβόητα για την αγριότητα και την αιμοσταγή δράση τους. Η θητεία του Φουτζιμόρι διήρκεσε μέχρι το 2000, όπου υποχρεώθηκε να παραιτηθεί. Παραμένει ένα πρόσωπο που διχάζει το Περού, ακόμα και σήμερα. Για τους υποστηρικτές του ο Αλμπέρτο Φουτζιμόρι έσωσε το Περού από το οικονομικό χάος και το Φωτεινό Μονοπάτι, την δράση του οποίου κατάφερε να εξαρθρώσει.

Ακόμα και αν δεχτούμε πως οι ισχυρισμοί τους έχουν κάποια βάση, το Περού πλήρωσε βαρύτατο τίμημα. Η θητεία του Φουτζιμόρι συνοδεύτηκε από μαζικές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δεκάδες σκάνδαλα και την φτωχοποίηση μεγάλων κοινωνικών στρωμάτων. O Αλμπέρτο Φουτζιμόρι υπήρξε ο “αγαπημένος” δικτάτορας των αγορών και των ΗΠΑ. Θαυμάστρια του ήταν η γνωστή μας Έλενα Παναρίτη, η οποία είχε θητεύσει στο Περού ως στέλεχος του ΔΝΤ.

Αξιοπρεπές ρέκβιεμ η αυτοκτονία του

Ο Περουβιανός ηγέτης δεν επεδίωξε να αποτελέσει πρότυπο μίμησης για την Λατινική Αμερική, σε αντίθεση με τον Ούγγο Τσάβες. Ο χαρισματικός και αμφιλεγόμενος ηγέτης της Βενεζουέλας αποτέλεσε για χρόνια το πολιτικό πρότυπο της αριστεράς στην Λατινική Αμερική, και όχι μόνο. Η άνοδος του τσαβισμού δεν μπορούσε να μην επηρεάσει το Περού.
Είχε ως εκφραστή τον Ογιάντα Ουμάλα, όπου προέρχονταν από τις ένοπλες δυνάμεις, όπως και ο Τσάβες. Ο μιγάς Ουμάλα εμφανίστηκε ως ο εκπρόσωπος “των μη προνομιούχων στρωμάτων”. Ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής στις τάξεις των φτωχών ινδιάνων Κέτσουα, που κατοικούν στα χωριά των Άνδεων. Είναι τότε που Άλαν Γκαρσία επανέρχεται στο προσκήνιο, με τις “ευλογίες” των Αμερικανών.

Εμφανίστηκε ως το ιδανικό ανάχωμα έναντι του τσαβισμού, “ενός μιλιταριστικού, οπισθοδρομικού μοντέλου”, όπως έλεγε χαρακτηριστικά. Στις εκλογές του 2006 πετυχαίνει μία μεγάλη νίκη. Κατάφερε και εμφάνισε την υποψηφιότητα του Ουμάλα ως μία “απειλή για την δημοκρατία”. Όντως η υπερβολική ταύτιση του με τον Τσάβες, έκανε τελικά κακό στον Ουμάλα. Είναι ο λόγος που μετέπειτα αποφάσισε να μετατοπιστεί περισσότερο προς το κέντρο του πολιτικού φάσματος.

Η δεύτερη θητεία του Άλαν Γκαρσία ήταν η απόλυτη καταστροφή για την υστεροφημία του. Αποφάσισε να απομακρυνθεί από όλες τις προοδευτικές ιδεολογικές καταβολές του, υιοθετώντας πρόθυμα τις συνταγές της οικονομικής λιτότητας. Ο ίδιος άρχισε να θυμίζει όλο και περισσότερο τον Αλμπέρτο Φουτζιμόρι, με τις αυταρχικές μεθόδους διακυβέρνησης του. Η θητεία του σημαδεύτηκε από την σφαγή, δεκάδων εξεγερμένων ινδιάνων το 2009, όπως και από την φημολογούμενη εμπλοκή του σε οικονομικά σκάνδαλα που τον οδήγησαν μετέπειτα στην αυτοκτονία.

“Η ιστορία έχει μεγαλύτερη αξία από οποιοδήποτε υλικό πλούτο. Είδα τους άλλους να περπατούν με τις χειροπέδες, όμως ο Άλαν Γκαρσία δεν θα υποβληθεί ποτέ σε αυτό το τσίρκο“, είναι ένα απόσπασμα της επιστολής του αυτόχειρα τέως προέδρου. Για πολλά μπορεί να κατηγορηθεί ο Άλαν Γκαρσία, για το τέλος “ενός πολιτικού χαμαιλέοντα” έγραψε χαρακτηριστικά το Reuters. Όμως ακόμα και οι πολιτικοί του αντίπαλοι αναγνώρισαν στοιχεία γενναιότητας στην πράξη του. Η κηδεία του Άλαν Γκαρσία μετατράπηκε σε λαϊκό προσκύνημα, από τους χιλιάδες υποστηρικτές του. Ήταν το ιδανικό “ρέκβιεμ” για μία αντιφατική και αμφιλεγόμενη προσωπικότητα της νεότερης Λατινικής Αμερικής.