Αλεξέι Ναβάλνι: Η πορεία προς τον θάνατο

Επέλεξε ένα απόμερο τραπέζι. Λίγο αργότερα, ο βοηθός του Ίλια Πακόμοφ του προσφέρει ένα πλαστικό ποτήρι με τσάι, το οποίο και ήπιε, απορροφημένος με το κινητό του τηλέφωνο. Αν τη στιγμή εκείνη, άφηνε το βλέμμα του να περιπλανηθεί, θα εντόπιζε την διπλανή παρέα που τον παρατηρούσε εξονυχιστικά. Δεν βλέπεις εξάλλου κάθε μέρα τον Αλεξέι Ναβάλνι, τον μεγαλύτερο επικριτή του Βλαντιμίρ Πούτιν, που πέθανε υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες σε ρωσική φυλακή. Το περιστατικό που περιγράφουμε, είναι λίγες ώρες πριν την δηλητηρίαση του, τον Αύγουστο του 2020.

Ο τότε 44χρονος ακτιβιστής είχε ήδη μετατραπεί στον σφοδρότερο πολέμιο του Βλαντιμίρ Πούτιν και σε άτυπο ηγέτη της εξωκοινοβουλευτικής αντιπολίτευσης στη Ρωσία. Κάπως έτσι, λοιπόν, μία κατά τ’ άλλα ασήμαντη στιγμή είχε αποτυπωθεί στο κινητό του νεαρού Πάβελ Λεμπεντέβ που τράβηξε τη φωτογραφία. Λίγα λεπτά αργότερα, μία άλλη παρέα νέων ζήτησε από τον Ναβάλνι να βγάλουν όλοι μαζί μία selfie στο λεωφορείο που τους μετέφερε στο αεροπλάνο.

Ευδιάθετος κοίταξε την κάμερα, ενώ συνέχιζε να συζητά μαζί τους, μέχρι τη στιγμή της επιβίβασής του για την πτήση S7. Μίλησε για την πόλη Τομσκ. «Μια εξαιρετική πόλη. Μία από τις ομορφότερες στη χώρα μας». Τα ίδια κολακευτικά λόγια είχε αναρτήσει και στον προσωπικό του λογαριασμό. Η επίσκεψή του εκεί, όμως, δεν είχε πραγματοποιηθεί προς τέρψιν του ίδιου και των συνεργατών του. Είχε απανωτές συναντήσεις με υποστηρικτές του, στην προσπάθειά του να ενδυναμώσει το κίνημα κατά του καθεστώτος Πούτιν.

Τα ουρλιαχτά στο αεροπλάνο

Μισή ώρα αργότερα, ο Ναβάλνι άρχισε να σφαδάζει στην τουαλέτα του αεροπλάνου, στην οποία μπήκε αμέσως μετά την απογείωση. Τα ουρλιαχτά του αναστάτωσαν τους υπόλοιπους επιβάτες, στους οποίους, λίγα λεπτά αργότερα, ανακοινώθηκε ότι θα πραγματοποιηθεί αναγκαστική προσγείωση. Οι τελευταίες φωτογραφίες που είχαν τραβηχτεί λίγο μετά το περιστατικό διέφεεραν από τα προηγούμενα ξέγνοιαστα ντοκουμέντα. Έδειχναν τον Ναβάλινι αναίσθητο στο φορείο, ενώ διακομίζονταν σε τοπικό νοσοκομείο.

Η εκπρόσωπός του υποστήριξε ότι ο Ναβάλνι δηλητηριάστηκε από το τσάι που ήπιε και ξαφνικά βρέθηκε σε κώμα, παλεύοντας για την ζωή του. Δεν είχε καταναλώσει τίποτα άλλο όλη την ημέρα, είχε υποστηρίξει. Η ίδια ενημερώθηκε από τους γιατρούς ότι μια τοξίνη που αναμιγνύεται σε ζεστό ρόφημα, απορροφάται άμεσα από τον οργανισμό.

Τις επόμενες ώρες, ακολούθησαν χαοτικές σκηνές στο νοσοκομείο. Αρχικά, το ιατρικό προσωπικό είχε αναγνωρίσει ότι ο Ναβάλνι, πιθανότατα, είχε δηλητηριαστεί. Αφότου, όμως, η αστυνομία εμφανίστηκε, πλημμυρίζοντας το διάδρομο έξω από το δωμάτιο του ασθενούς, τα ιατρικά ανακοινωθέντα λιγόστεψαν και οι γιατροί απέφευγαν να προβούν σε σχόλια. Ο διοικητής του νοσοκομείου δήλωσε τότε ότι η δηλητηρίαση είναι μόνο ένα από τα δεκάδες πιθανά σενάρια που εξετάζονται.

Τα Μίντια άρχισαν να προχωρούν σε εικασίες, όπως ότι ο 44χρονος άνδρας είχε καταναλώσει υπερβολική ποσότητα αλκοόλ το προηγούμενο βράδυ, κάτι που διέψευσαν κατηγορηματικά οι συνεργάτες του. Όταν κατέφτασε η Γιούλια, σύζυγος και μητέρα των δύο παιδιών του Ναβάλνι, μαζί με τον προσωπικό γιατρό της οικογένειας, δεν τους είχε επιτραπεί αρχικά η είσοδος. Είχαν απαιτήσει να επιδείξει το πιστοποιητικό γάμου τους. Μόνο όταν αυτό στάλθηκε από την Μόσχα, μπόρεσε να δει τον σύζυγό της.

Ο Ναβάλνι λίγο μετά μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο Charité στο Βερολίνο της Γερμανίας. Η  δηλητηρίαση του, με την χρήση νευρικού τοξικού παράγοντα της ομάδας Νόβιτσοκ, επιβεβαιώθηκε τελικώς από πέντε εργαστήρια, πιστοποιημένα από τον Οργανισμό για την Απαγόρευση Χημικών Όπλων.

Ο δημοφιλής Ναβάλνι

Σε μία από τις τελευταίες αναρτήσεις του λίγο πριν την δηλητηρίαση του, ο Ναβάλνι υποστήριζε ότι το είδος της επανάστασης που λάμβανε τότε στη Λευκορωσία (με τις διαδηλώσεις έναντι του Λουκασένκο) θα πλήξει σύντομα και τον Πούτιν. Ο νεαρός δικηγόρος απέκτησε δημοσιότητα, αρχικά μέσα από το διαδίκτυο, στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Φανατικός χρήστης των social media, δεν άργησε να αυτοανακηρυχθεί σε διώκτη της διαφθοράς, αλλά κυρίως σε επικριτή του Πούτιν.

Το χιούμορ, το μοντέρνο παρουσιαστικό του και το δυτικό life style του αποδείχθηκαν ιδιαίτερα θελκτικά για τη νεολαία. Οι οπαδοί του πολλαπλασιάστηκαν, όσο ο λόγος του μετασχηματίστηκε σε πιο αιχμηρό απέναντι στο “κατεστημένο” του Κρεμλίνου. Το 2008 αποτέλεσε πραγματική απειλή για το καθεστώς Πούτιν, αποκαλύπτοντας από το προσωπικό του blog στα εκατομμύρια αναγνώστες του αθέμιτες πρακτικές και ύποπτες διασυνδέσεις μεταξύ Ρώσων πολιτικών και μεγάλων κρατικών εταιρειών της χώρας.

Οι αποκαλύψεις του, μάλιστα, είχαν οδηγήσει σε κάτι πρωτόγνωρο για τη ρωσική πολιτική σκηνή: σε παραιτήσεις υπουργών! Τρία χρόνια αργότερα, δεν υπήρχε αμφιβολία ότι ο Ναβάλνι είχε την απήχηση ενός πολιτικού ηγέτη. Στις δημόσιες ομιλίες του συγκεντρώνονταν χιλιάδες Ρώσοι πολίτες. Τα δε δυτικά Μίντια άρχισαν να τον προβάλλουν συστηματικά. Ενδεικτική μία συνέντευξή του στο Reuters, στην οποία είχε χαρακτηρίσει το πολιτικό σύστημα του Πούτιν «ευάλωτο και διεφθαρμένο», προαναγγέλλοντας μία «μαζική επανάσταση και ανατροπή».

Στόχος η προεδρία της Ρωσίας

Η δημοσιότητα που απολάμβανε συνοδεύθηκε από δεκάδες συλλήψεις, επιθέσεις, εκφοβισμό και απειλές κατά της ζωής του. Τον Φεβρουάριο του 2014, τέθηκε σε πολύμηνο κατ’ οίκον περιορισμό. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων είχε καταδικάσει τη Ρωσία για την απόφαση αυτή. Αργότερα, είχε συλληφθεί σε διαδήλωση έξω από την Κρατική Δούμα (Βουλή) στη Μόσχα.

Μετά την επανεκλογή του Πούτιν, είχε ξεκινήσει ποινική έρευνα για το παρελθόν του. Ως αποτέλεσμα αυτής, ο ανερχόμενος πολιτικός ακτιβιστής είχε καταδικαστεί σε πέντε χρόνια φυλάκισης με την κατηγορία της υπεξαίρεσης κεφαλαίων από μία κρατική ξυλουργική εταιρεία στην πόλη Κίροφ. Τον Σεπτέμβριο του 2013 κατέβηκε στις δημοτικές εκλογές της Μόσχας και το 27% που εξασφάλισε προκάλεσε αίσθηση. Βγήκε δεύτερος, μετά τον τότε δήμαρχο και εκλεκτό του Πούτιν Σεργκέι Σομπιάνιν.

Ο Ναβάλνι είχε και πάλι κάνει λόγο για νοθεία. Αποκλείστηκε από τα ρωσικά Μίντια και επέστρεψε ξανά στο Διαδίκτυο, στο οποίο μέχρι πρότινος αναρτούσε συστηματικά πολιτικά βίντεο. Τον Δεκέμβριο του 2016, ως ηγέτης της εξωκοινοβουλευτικής αντιπολίτευσης είχε ανακοινώσει την επίσημη έναρξη της εκστρατείας του για την προεδρία της Ρωσίας, στις εκλογές του Μαρτίου 2018.

Ωστόσο, οι επανειλημμένες καταδίκες για διαφθορά ακύρωσαν την υποψηφιότητά του. Το 2017 δέχθηκε επίθεση βγαίνοντας από το γραφείο του. Χτυπήθηκε στα μάτια με μια χημική πράσινη βαφή, η οποία του επέφερε μόνιμη βλάβη στον δεξιό του κερατοειδή. Μετά από μεγάλη γραφειοκρατική καθυστέρηση του επετράπη τελικά να ταξιδέψει στην Ισπανία για να υποβληθεί σε χειρουργική επέμβαση, η οποία και του έσωσε την όραση.

Μυστηριώδεις δολοφονίες

Το 2019 συνελήφθη ξανά, περνώντας 30 ημέρες στη φυλακή για την παραβίαση των αυστηρών κανόνων που ισχύουν στη Ρωσία σχετικά με τις διαδηλώσεις. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη φυλακή χρειάστηκε να νοσηλευθεί, ύστερα από μία “αλλεργική αντίδραση”. Ο ίδιος υποστήριξε τότε ότι είχε πέσει θύμα δηλητηρίασης.

Δεν ήταν η πρώτη φορά που το Κρεμλίνο κατηγορείται για εξόντωση των αντιπάλων του, δηλητηριάζοντάς τους. Δεν είχε περάσει και τόσος καιρός από τη δολοφονική επίθεση με νευροτοξική ουσία σε πρώην Ρώσο διπλό πράκτορα επί βρετανικού εδάφους, επιβαρύνοντας τις ήδη προβληματικές σχέσεις Μόσχας-Λονδίνου. Η δηλητηρίαση του Σεργκέι Σκριπάλ δεν ήταν το μοναδικό τέτοιο επεισόδιο, σ’ ένα έργο που είχε ανοίξει με τον θάνατο του Αλεξάντερ Λιτβινένκο το 2006.

Ο πρώην αξιωματικός των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών αρρώστησε μετά την κατανάλωση τσαγιού που περιείχε ραδιενεργό πολώνιο-210, σε ένα ξενοδοχείο στο Λονδίνο τον Νοέμβριο του 2006 και πέθανε τρεις εβδομάδες αργότερα. Ο Λιτβινένκο, που τότε ήταν 46 ετών, είχε φύγει από τη Ρωσία και είχε μετατραπεί σε οξύ επικριτή του Πούτιν. Το βρετανικό έδαφος ήταν πάντα ιδιαίτερα ελκυστικό για όσους Ρώσους είδαν την άνοδο του Πούτιν στην εξουσία σαν απειλή και προτίμησαν τη φυγή τους στη Δύση. Κυρίως πρόκειται για ολιγάρχες που ευνοήθηκαν σκανδαλωδώς από τον Γιέλτσιν, αλλά και για επικριτές του Ρώσου προέδρου.

Ανεξιχνίαστες δολοφονίες έχουν πραγματοποιηθεί και σε ρωσικό έδαφος, με κορυφαίο παράδειγμα αυτής της διάσημης δημοσιογράφου Άννας Πολιτκόφσκαγια, που έχασε τη ζωή της στο ασανσέρ της πολυκατοικίας της στη Μόσχα τον Οκτώβριο του 2006, σε ηλικία 48 ετών. Τα άρθρα της στην εφημερίδα Novaya Gazeta ήταν έντονα επικριτικά για τις πολιτικές του Κρεμλίνου στην Τσετσενία και για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Ρωσία. Ένας ακόμα πολιτικός αντίπαλος του Πούτιν που έχασε βίαια τη ζωή του, ήταν ο 55χρονος Μπόρις Νεμτσόφ, που υπηρέτησε ως αναπληρωτής πρωθυπουργός κατά τη δεκαετία του 1990. Και αυτός πυροβολήθηκε θανάσιμα στο κέντρο της Μόσχας.

Ο Ναβάλνι κατηγόρησε τον Πούτιν ότι ήταν υπεύθυνος για τη δηλητηρίασή του, ενώ ΗΠΑ, Βρετανία και ΕΕ επέβαλαν κυρώσεις σε Ρώσους αξιωματούχους, μεταξύ άλλων στον διευθυντή της Ρωσικής Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Ασφαλείας (FSB), Αλεξάντερ Μπορτνίκοφ. Σύμφωνα με την ΕΕ, η δηλητηρίαση του Ναβάλνι κατέστη δυνατή «μόνο με τη συγκατάθεση του Προεδρικού Εκτελεστικού Γραφείου» και με τη συμμετοχή της FSB. Το Κρεμλίνο αρνήθηκε κάθε εμπλοκή και η ρωσική Δικαιοσύνη ισχυρίστηκε ότι δεν βρήκε καμία απόδειξη εγκληματικής ενέργειας.

Στις 17 Ιανουαρίου 2021, ο Ναβάλνι επέστρεψε στη Ρωσία από τη Γερμανία και τέθηκε υπό κράτηση για τη φερόμενη παραβίαση των όρων της ποινής του. Το τέλος του ήρθε μερικά χρόνια μετά, με τους υποστηρικτές του και την Δύση να δείχνουν “δάκτυλο Πούτιν” πίσω από τον θάνατο του και το Κρεμλίνο να αρνείται κάθε εκδοχή, επισημαίνοντας τις “σκοτεινές διασυνδέσεις” του Ναβάλνι με δυτικές μυστικές υπηρεσίες, με τις ρωσικές αρχές να προβαίνουν σε συλλήψεις των οπαδών του που διαδηλώνουν για τον θάνατο του…