Ανατροπή καθεστώτος στο Ιράν μέσω κυρώσεων

Επιδιώκει ο Ντόναλντ Τραμπ πόλεμο με το Ιράν; Θεωρούμε πως όχι, παρά τις απειλές που εκτοξεύει εναντίον της Τεχεράνης. Η στάση του Αμερικανού προέδρου στη Συρία αποδεικνύει πως θέλει να αποφύγει έναν νέο πόλεμο στην Μέση Ανατολή. Αλλιώς η Ουάσιγκτον δεν θα περιορίζονταν τον περασμένο Απρίλιο σε περιορισμένους βομβαρδισμούς ασήμαντων στρατιωτικών βάσεων του Άσαντ.

Οι ΗΠΑ απέφυγαν τότε να πλήξουν τις στρατιωτικές βάσεις των Ιρανών Φρουρών της Επανάστασης και της λιβανέζικης Χεζμπολάχ που εδρεύουν στην εμπόλεμη χώρα. Είναι το Ισραήλ που πραγματοποιεί κατά καιρούς αεροπορικά πλήγματα κατά ιρανικών στόχων στην Συρία, όχι η αμερικανική πολεμική αεροπορία. Πάντως το Τελ Αβίβ, αλλά και η Τεχεράνη, αποφεύγουν επιμελώς να κλιμακώσουν περαιτέρω την μεταξύ τους αντιπαράθεση, ακόμα και σε ρητορικό επίπεδο.

Εάν ο Τραμπ προετοιμάζονταν για πόλεμο με το Ιράν δεν θα εγκατέλειπε τους Κούρδους του Μασούντ Μπαρζανί στο Ιράκ. Ο Αμερικανός πρόεδρος επέλεξε να μην υποστήριξει ένα ανεξάρτητο κράτος των Κούρδων του Ιράκ, που θα λειτουργούσε ως ανάχωμα στην ιρανική επιρροή.

Στην κρίση του Λιβάνου που ακολούθησε οι ΗΠΑ δεν συντάχθηκαν με την σύμμαχο τους Σαουδική Αραβία, τον μεγάλο αντίπαλο του Ιράν στον ισλαμικό κόσμο. Η αμερικανική κυβέρνηση δεν υποστήριξε πως η σιιτική Χεζμπολάχ σχεδίαζε την δολοφονία του πρωθυπουργού της χώρας Χαρίρι. Ήταν το Τελ Αβίβ που έσπευσε να υιοθετήσει τον μυθιστορηματικό ισχυρισμό του Σαουδάραβα βασιλιά, όχι η Ουάσιγκτον.

Ο Τραμπ χτυπάει “τη ρίζα του κακού”

Ο Αμερικανός πρόεδρος πιστεύει πως δεν είναι κυρίαρχο ζήτημα η αποχώρηση των Ιρανών στρατιωτικών συμβούλων από την Συρία και το Ιράκ ή η συντριβή της Χεζμπολάχ στον Λίβανο. Θεωρεί πως το ίδιο το ιρανικό καθεστώς είναι η “ρίζα του κακού”, καθώς συντονίζει το άτυπο “σιιτικό τόξο” που διαμορφώνεται στον αραβικό κόσμο. Είναι πεπεισμένος πως η επαναφορά των οικονομικών κυρώσεων είναι καλύτερη στρατηγική για την αντιμετώπιση του Ιράν από μία στρατιωτική εισβολή.

Ο ίδιος ο Τραμπ έχει παλαιότερα υποστηρίξει πως “οι οικονομικοί πόλεμοι είναι καλοί και κερδίζονται εύκολα“. Το πρώτο κύμα κυρώσεων αφορά τους τομείς της αυτοκινητοβιομηχανίας, της πολιτικής αεροπορίας και τις εισαγωγές πρώτων υλών του Ιράν. Το δεύτερο σκληρότερο κύμα κυρώσεων, που αναμένεται το Νοέμβριο, αφορά το εμπάργκο στο ιρανικό πετρέλαιο και τον τραπεζικό τομέα.

Η αμερικανική κυβέρνηση υπολογίζει σε μία ευρεία αποσταθεροποίηση της ιρανικής οικονομίας και στην διόγκωση της λαϊκής δυσαρέσκειας στην χώρα. Πράγματι παρατηρούμε ήδη ραγδαία υποτίμηση του ιρανικού νομίσματος και αυξανόμενο πληθωρισμό. Η Ουάσιγκτον αντιμετωπίζει το Ιράν, όπως η κυβέρνηση Νίξον την αριστερή κυβέρνηση Αλιέντε στην Χιλή την δεκαετία του ’70.

Φυγή ευρωπαϊκών επιχειρήσεων

Στο ζήτημα του Ιράν ο Τραμπ απέτυχε να διαιρέσει την ΕΕ, όπως είχε καταφέρει ο Τζορτζ Μπους με την εισβολή στο Ιράκ. Καμία χώρα της ΕΕ δεν συντάχθηκε με την κυβέρνηση Τραμπ, ούτε καν η Βρετανία ή οι φιλοαμερικανικές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Η Κομισιόν επανέφερε νομοθεσία για την προστασία των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στο Ιράν, από τις μονομερείς αμερικανικές κυρώσεις.

Το γεγονός αυτό βέβαια δεν πολυαπασχολεί τον Αμερικανό πρόεδρο. Γνωρίζει πως οι μεγάλες ευρωπαϊκές επιχειρήσεις δύσκολα θα συνεχίσουν να δραστηριοποιούνται στο Ιράν, όταν θα κινδυνεύουν με τα οικονομικά αντίποινα της Ουάσιγκτον. Ήδη η γερμανική αυτοκινητοβιομηχανία Daimler ανακοίνωσε πως αναστέλλει τις επιχειρηματικές της δραστηριότητες στην ιρανική αγορά. Ανάλογες προθέσεις έχουν εκφράσει η γαλλική αυτοκινητοβιομηχανία Renault και ο πετρελαϊκός κολοσσός Total.

Ο Τραμπ ξεκαθάρισε τις προθέσεις του με ένα απειλητικό tweet. Δήλωνε κατηγορηματικά πως “όποιος κάνει μπίζνες με το Ιράν, δεν θα κάνει μπίζνες με τις ΗΠΑ“. Μοιάζει να είναι αρκετό για να συμμορφωθούν οι ευρωπαϊκές εταιρείες με τις “αμερικανικές υποδείξεις”, παρά τις όποιες ενέργειες της Κομισιόν.

Η διαπάλη Ροχανί – “σκληροπυρηνικών”

Ο Αμερικανός πρόεδρος ποντάρει στη σύνθεση του ιρανικού πληθυσμού. Μπορεί το σιιτικό ισλαμικό δόγμα να πλειοψηφεί, αλλά ο μέσος όρος ηλικίας των Ιρανών είναι τα 25-30 έτη. Είναι άνθρωποι που δεν έχουν βιώματα από την ισλαμική επανάσταση του Χομεϊνί ή τον πόλεμο Ιράν-Ιράκ. Ψήφισαν μαζικά τον μετριοπαθή Ιρανό ηγέτη Χασάν Ροχανί, τον “πρωτεργάτη” της ιστορικής συμφωνίας για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Το “άνοιγμα” του Ιράν στην παγκόσμια αγορά παραμένει προτεραιότητα για τον Ιρανό ηγέτη.

Είναι ο βασικός λόγος που επιδιώκει να διασώσει ό,τι μπορεί από την ιστορική συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, που έμεινε “μετέωρη” μετά την αποχώρηση των ΗΠΑ. Προσπαθεί να ικανοποιήσει τις προσδοκίες των νέων ψηφοφόρων του. Περιμένουν οικονομικά οφέλη από την εισροή ξένων επενδύσεων στην χώρα και το γενικότερο άνοιγμα στην Δύση.

Γνωρίζει πως η σκληροπυρηνική πτέρυγα του καθεστώτος, το σιιτικό ιερατείο και οι Ιρανοί Φρουροί της Επανάστασης, καραδοκούν. Ποτέ δεν είδαν με “καλό μάτι” τη συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και τo άνοιγμα στην Δύση του Ροχανί. Θεωρούν πως η ανάπτυξη ατομικών όπλων είναι αδιαπραγμάτευτο δικαίωμα της Τεχεράνης.
Δεν βλέπουμε όμως πιθανή την εκδήλωση ενός πραξικοπήματος στο Ιράν, τουλάχιστον το δεδομένο χρονικό διάστημα. Οι Φρουροί της Επανάστασης δεν έχουν άλλη επιλογή. Θα εξακολουθούν να ανέχονται τον Ροχανί για δύο βασικούς λόγους.

Ο πρώτος έιναι πως ένα πραξικόπημα θα τους φέρει αντίθετους με την πλειοψηφία των Ιρανών, που ακόμα στηρίζουν τον Ροχανί παρά τις όποιες επιφυλάξεις τους. Ο δεύτερος είναι πως και ο μεταρρυθμιστής ηγέτης είναι σύμφωνος με τη γεωπολιτική ενίσχυση της Τεχεράνης στον αραβικό κόσμο. Πρόκειται για μιο ήπια εκδοχή του δόγματος “εξαγωγής της επανάστασης” που πρέσβευε παλαιότερα ο Αγιοτολάχ Χομεϊνί, ο ιστορικός ηγέτης της ισλαμικής επανάστασης του Ιράν.

“Ανοιχτό παράθυρο” διαπραγμάτευσης

Ο Ιρανός ηγέτης απέρριψε, χωρίς συζήτηση, μία συνάντηση με τον Τραμπ. Ο ίδιος ο Αμερικανός πρόεδρος φάνηκε ανοιχτός σε αυτό το ενδεχόμενο, αιφνιδιάζοντας το επιτελείο του. Προσδοκούσε μία συνάντηση με τους Ιρανούς, στα πρότυπα της συνόδου του με τον Κιμ Γιονγκ Ουν στην Σιγκαπούρη. Όμως, σε αντίθεση με τον Βορειοκορεάτη ηγέτη, το Ιράν θα μετείχε σε μία σύνοδο με τον Αμερικανό πρόεδρο, κυριολεκτικά με το “πιστόλι στον κρόταφο”. Θα έρχονταν σε δύσκολη θέση, μιας και θα νομιμοποιούσαν την μονομερή αποχώρηση των ΗΠΑ από την συμφωνία για το πυρηνικό του πρόγραμμα.

Επίσης ο Κιμ Γιονγκ Ουν ασκεί ολοκληρωτικό έλεγχο στο βορειοκορεατικό καθεστώς. Μπόρεσε να πραγματοποιήσει την συνάντηση με τον Τραμπ, χωρίς αντιδράσεις στο εσωτερικό του. Δεν μπορεί να ειπωθεί το ίδιο για τον Ροχανί, λόγω της διαπάλης μεταρρυθμιστών-σκληροπυρηνικών εντός του ισλαμικού καθεστώτος. Πάντως, ακόμα και αυτό το διπλωματικό άνοιγμα του Τραμπ είναι μία απόδειξη πως δεν επιδιώκει πόλεμο με το Ιράν. Προκρίνει την ολοκληρωτική του απομόνωση για να επιδεινώσει την κατάσταση της ιρανικής οικονομίας.

Οι εφεδρείες του ισλαμικού καθεστώτος

Ο Αμερικανός πρόεδρος περιμένει να ξεσπάσουν λαϊκές εκδηλώσεις δυσαρέσκειας, που θα στραφούν κατά του καθεστώτος συνολικά. Προσδοκά είτε την ολική κατάρρευση του μέσω μίας “έγχρωμης επανάστασης”, είτε να το σύρει σε ταπεινωτικές, για τα συμφέροντα του, διαπραγματεύσεις. Παραβλέπει όμως πως το ιρανικό καθεστώς έχει πολλές εφεδρείες.

Το Ιράν δεν είναι καθολικά απομονωμένο από τον υπόλοιπο κόσμο, όπως η κυβέρνηση της Βορείου Κορέας. Έχει σημαντικές οικονομικές σχέσεις με την Ρωσία, την Κίνα, το Κατάρ ακόμα και με την Τουρκία. Μπορεί να αξιοποιήσει τους Φρουρούς της Επανάστασης και άλλες φιλοκαθεστωτικές πολιτοφυλακές σε ένα ενδεχόμενο λαϊκής εξέγερσης.

Επίσης, σε αντίθεση με τη Χιλή δεν υπάρχει “Πινοσέτ” στο Ιράν. Εάν η κατάληξη είναι ένα στρατιωτικό πραξικόπημα θα έχει πραγματοποιηθεί από την σκληροπυρηνική πτέρυγα του καθεστώτος. Μία κυβέρνηση απόλυτα ελεγχόμενη από τους Φρουρούς της Επανάστασης θα επιδιώξει με βεβαιότητα την κατασκευή ατομικών όπλων. Με ό,τι και αν αυτό σημαίνει για την ειρήνη στην Μέση Ανατολή.