Από το Αφγανιστάν στην Ουκρανία – Οι προειδοποιήσεις ενός Βρετανού στρατηγού

Η ευρέως φάσματος στρατηγική αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό των μεγάλων δυνάμεων και αφορά την δημιουργία, οργάνωση και εφαρμογή τεραστίας ισχύος μέσων με σκοπό την επιδίωξη υψηλών στρατηγικών στόχων. Όπως επισημαίνει ο απόστρατος στρατηγός Λόρδος David Julian Richards, πρώην αρχηγός του βρετανικού Γενικού Επιτελείου και επίσης πρώην ανώτατος διοικητής των δυνάμεων του ΝΑΤΟ στο Αφγανιστάν, έχει υπάρξει εποχή που η υψηλή στρατηγική αποτελούσε την δεύτερη φύση των ηγεσιών της Βρετανίας και μάλιστα πριν ακόμα αρχίσει να χρησιμοποιείται ο συγκεκριμένος όρος.

Όπως και στην Βρετανία έτσι και στην Ευρώπη η ισχύς απομειώνεται –η ισχύς παραμένει σχετικό μέγεθος– ακολουθούμενη από ανάλογη συρρίκνωση της υψηλής στρατηγικής των ηγεσιών. Ακόμα χειρότερα, η σχέση μεταξύ στρατηγικής και τακτικής διαρρηγνύεται απελπιστικά, υπονομεύοντας επικίνδυνα τον απαραίτητο αναγκαίο μηχανισμό επιβολής των σκοπών, των μεθόδων και των μέσων υλοποίησής τους.

Η Βρετανία μετά την έξοδό της από την ΕΕ το 2016, επιχειρεί να επαναφέρει μία νοοτροπία υψηλής στρατηγικής, με την επωδό της υποτιθέμενης “Παγκόσμιας Βρετανίας”. Πρακτικά, όμως, παραμένει σχεδόν αδύνατον με βάση τα υπάρχοντα δεδομένα να εδραιωθεί η υψηλή στρατηγική με την μορφή του δόγματος ισχύος. Τα έξυπνα συνθήματα αποτελούν έναν χρήσιμο δείκτη προθέσεων, αλλά ο σχεδιασμός και η εκτέλεση των στρατηγικών κινήσεων αποτελεί ένα εντελώς διαφορετικό ζήτημα. Μάλιστα, όπως επισημαίνει ο Λόρδος Richards, κατά την διάρκεια της μακροχρόνιας σταδιοδρομίας του διαπιστώνει με πικρία πως οι βραχυπρόθεσμοι στόχοι υπερισχύουν έναντι της μακροπρόθεσμης στρατηγικής, με το συγκεκριμένο φαινόμενο να επαναλαμβάνεται έντονα στην κρίση της Ουκρανίας.

Αφγανιστάν: Μαθήματα του παρελθόντος

Κατά το 2003, όταν διεξάγεται ο δεύτερος πόλεμος του Κόλπου εναντίον του Ιράκ, ο Λόρδος Richards έχει ορισθεί βοηθός του επιτελάρχη των συμμαχικών δυνάμεων και συμμετέχει στις συσκέψεις του διασυμμαχικού επιτελείου, παρατηρώντας προσεκτικά τις αντιδράσεις των πολιτικών ηγετών της Δύσης. Ο τότε Αμερικανός πρόεδρος George W. Bush και ο Βρετανός πρωθυπουργός Tony Blair, έχουν τότε μία συγκεκριμένη στρατηγική για το Ιράκ, αλλά η τακτική τους (και όχι για πρώτη φορά) παραμένει απελπιστικά λανθασμένη και οριοθετεί το περιθώριο της βρετανικής επιρροής.

Όταν ο Λόρδος Richards επισκέπτεται τον Αμερικανό πρέσβη Paul Bremer που έχει τεθεί επικεφαλής της προσωρινής αρχής διοίκησης της Βαγδάτης, του μεταφέρει από το Λονδίνο σειρά απόψεων με στόχο την μεταστροφή της αμερικανικής στάσης έναντι του κόμματος Μπάαθ και την αποτροπή του αφοπλισμού του ιρακινού στρατού και της αστυνομίας. Όμως η αδυναμία κατανόησης από τους Αμερικανούς αυτών των λογικών στόχων και των καλύτερων μεθόδων εφαρμογής τους οδηγεί σε μία τραγική μακροχρόνια και οδυνηρά χαοτική διαδικασία, αν και η δυνατότητα για μία βραχυπρόθεσμη επίλυση του προβλήματος είχε πολλές πιθανότητες να οδηγήσει σε ένα στρατηγικά επιτυχημένο αποτέλεσμα.

Αργότερα όταν ο Λόρδος Richards αναλαμβάνει την διοίκηση της Διεθνούς Δύναμης Ασφαλείας στο Αφγανιστάν, διαδεχόμενος τους Αμερικανούς προκατόχους του, διερωτάται συχνά για την στρατηγική του ΝΑΤΟ και της Βρετανίας στο Αφγανιστάν, χωρίς όμως να εισακούονται οι προβληματισμοί του. Αν και οι πολιτικοί στις ΗΠΑ και στην Βρετανία αποδέχονται την λογική βάση των επιχειρημάτων του, δεν ελέγχουν τις στρατιωτικές επιχειρήσεις με προφανή συνέπεια να αποτύχουν στον συγχρονισμό των μέσων, των μεθόδων και των τελικών στόχων στο Αφγανιστάν.

Τελικά τον Αύγουστο 2021, η εκστρατεία του Αφγανιστάν καταλήγει σε πλήρη στρατηγική αποτυχία και χαοτική αποχώρηση των δυνάμεων. Ακόμα και κάτω από τις τραγικές αυτές περιστάσεις, όμως, οι πολιτικοί ηγέτες εστιάζουν –μερικές φορές εμφανίζονται και να απολαμβάνουν– επικοινωνιακά στην επιτυχίας της τακτικής υποχώρησης, αδιαφορώντας για την τραγική πραγματικότητα, δηλαδή την πλήρη στρατηγική αποτυχία. Αυτή η ταπεινωτική τελικά υποχώρηση καθίσταται εφικτή με την συνεργασία ενός εχθρού, υπεύθυνου για χιλιάδες θανάτους και τραυματισμούς στρατιωτών στο συμμαχικό στρατόπεδο, όπως και για δεκάδες χιλιάδες θανάτους απλών πολιτών στο Αφγανιστάν.

Από το Αφγανιστάν στην Λιβύη

Το 2011, όταν ο Λόρδος Richards αναλαμβάνει την αρχηγία του βρετανικού Γενικού Επιτελείου, διαφωνεί έντονα με τον τότε πρωθυπουργό David Cameron για την προτεινόμενη στρατηγική έναντι της Λιβύης. Αποτελεί κοινό μυστικό ότι ο Βρετανός στρατηγός αντιτίθεται σφοδρά σε μία καθεστωτική αλλαγή, λόγω της διάχυσης μακροπρόθεσμων αρνητικών επιπτώσεων, σε μία χώρα που ούτως ή άλλως ταλανίζεται στο εσωτερικό της από σοβαρή αστάθεια.

Όμως, όπως και πολλοί άλλοι πολιτικοί, ο τότε Βρετανός πρωθυπουργός και ο τότε Γάλλος πρόεδρος Nicolas Sarkozy, υποβοηθούμενοι από τον Αμερικανό πρόεδρο Barak Obama, συγχέουν την πολιτική με την στρατηγική και την τακτική: Εστιάζονται σε υπερβολικό βαθμό στην πολιτική τους ανάγκη να εμφανισθούν με την ιδιότητα ηρωικών νικητών σε μία βραχύβια σύγκρουση.

Μία δεκαετία αργότερα η ιδανική καταιγίδα στην αγορά ενέργειας συνδυάζεται και με την τρομερή συρρίκνωση της παραγωγής της Λιβύης, όπου η συνεχής πολιτική αναταραχή έχει οδηγήσει σε κατάρρευση της παραγωγής: από 1,2 εκατομμύρια βαρέλια σε μέση ημερήσια βάση, στις 100.000-150.000 βαρέλια. Αυτό συνιστά καίριο πλήγμα για την Ευρώπη που αναζητά απεγνωσμένα εναλλακτικές λύσεις έναντι των ρωσικών ενεργειακών ροών.

Το προαπαιτούμενο μίας επιτυχημένης στρατηγικής είναι η αποδοχή της ανάγκης σκληρών επιλογών, υποστηρίζει ο Λόρδος Richards, παραθέτοντας ως παράδειγμα την κρίση ςστη Συρία. Τότε με την ιδιότητα του  αρχηγού του Γενικού Επιτελείου σχεδιάζει με τους επιτελείς του μία συγκροτημένη στρατηγική για την επίλυση της συριακής κρίσης, που επικροτείται από σχεδόν όλους τους ανεξάρτητους ειδήμονες. Το σχέδιο επικεντρώνεται στο να αφεθεί ο Σύρος πρόεδρος Assad να διευθετήσει την έκρυθμη κατάσταση στην χώρα του, χωρίς να αποσταλεί οπλισμός στις ένοπλες ισλαμιστικές ομάδες που τον αντιμάχονται.

Όμως οι πολιτικοί ηγέτες για μία φορά ακόμα αποτυγχάνουν να ευθυγραμμίσουν τους στόχους, τις μεθόδους και τα μέσα για την επιτυχία της στρατηγικής. Μάλιστα ο Λευκός Οίκος δηλώνει πως το σχέδιο του Βρετανού στρατηγού (Λόρδος Richards) κινείται πέραν των ορίων αντοχής των αγορών, χωρίς να διευκρινίζει το πώς πλήττονται οι αγορές από τον σχεδιασμό του! Υποστηρίζεται πως το κόστος σε θανάτους, κατεστραμμένες ζωές και ισοπεδωμένες πόλεις πρόκειται να κινηθεί σε δυσθεώρητα επίπεδα, αποτελώντας μεγάλη στρατηγική ήττα της Δύσης. Τελικά, το κενό ισχύος λόγω της αφελέστατης αυτής λογικής, φροντίζουν να το καλύψουν οι Ρώσοι, θέτοντας υπό τον απόλυτο έλεγχο τους την Δαμασκό.

Η κρίση της Ουκρανίας

Μία ανάλογη έλλειψη συγκροτημένης στρατηγικής αναδύεται και στην κρίση της Ουκρανίας. Αυτή προβάλλεται επικοινωνιακά ως στρατηγική σταδιακών βημάτων, ανάλογα με τις προκύπτουσες περιστάσεις, αλλά κι αυτή την φορά χωρίς πρωθύστερο και αποφασιστικό συγχρονισμό στόχων, μεθόδων και μέσων. Στην πραγματικότητα το να αντιμετωπίζεται μία άγνωστη, αν και προβλέψιμη, μελλοντική κατάσταση όταν εκδηλωθεί, ανάλογα με τις περιστάσεις και χωρίς προγραμματισμό, δεν αποτελεί με κανένα τρόπο στρατηγική.

Υπάρχουν ακόμα κάποιες ιδέες στο Λονδίνο, στις Βρυξέλλες και στην Ουάσιγκτον για το πως οι Δυτικοί επιθυμούν να εξελιχθούν οι συγκρούσεις στην Ουκρανία, ή τι είδους Ρωσία επιθυμούν, ειδικά με την ενίσχυση των μακροπρόθεσμων σχέσεων της με την Κίνα. Όμως –όπως διερωτάται ο στρατηγός– υπάρχει πιθανότητα με δελεαστικές προσφορές από την μία πλευρά και μαστίγιο από την άλλη, να πεισθεί μία εξασθενημένη από τις συγκρούσεις Ρωσία να ευθυγραμμισθεί με την Δύση, αντί να μετατραπεί στον ισχυρότερο δορυφόρο του Πεκίνου;

Το ερώτημα αυτό αφορά την υψηλή στρατηγική, αλλά κανείς δεν το θέτει, αφού απλούστατα κανείς πολιτικός δεν έχει την γενναιότητα να σκεφθεί πέραν των ορίων της τρέχουσας ταπεινής πολιτικής συμβατικότητας. Το Λονδίνο, αλλά και η ΕΕ οφείλουν να αποκτήσουν στρατηγική σκέψη ευρύτατης κλίμακας. Ειδικά η Βρετανία παραμένει σε διεθνές επίπεδο μία μεγάλη οικονομική και στρατιωτική δύναμη, αν και έχει υποχωρήσει στο επίπεδο περιφερειακής στρατηγικής δύναμης.

Η στρατηγική αφορά την δυνατότητα επιλογών και όσο αυξάνονται οι επιλογές ώστε να εξισορροπηθούν οι στόχοι, οι μέθοδοι και τα μέσα που εξυπηρετούν στρατηγικά συμφέροντα, τόσον περισσότερο αναγκαία καθίσταται η ακριβής και συνεχής πληροφόρηση. Αυτό προϋποθέτει κριτική σκέψη και κοινή λογική, ώστε να αντιμετωπισθούν μεγάλα ζητήματα και να υλοποιούνται με ευφυή τρόπο οι στόχοι. Δυστυχώς, στο συγκεκριμένο επίπεδο η πλήρης αποτυχία της βρετανικής κυβέρνησης παραμένει προφανής και επιβάλλεται η άμεση αντιμετώπισή της, εάν η Βρετανία επιθυμεί να ελιχθεί όσο το δυνατόν περισσότερο ανώδυνα στο περιβάλλον των επικίνδυνων πολιτικών, οικονομικών και αμυντικών προκλήσεων που προβάλλουν στον ορίζοντα.

Ο Λόρδος Richards υποστηρίζει πως όλα τα μέλη των κυβερνήσεων και οι ανώτατοι αξιωματούχοι, οφείλουν να ακολουθούν μία ταχύρρυθμο εκπαίδευση σε θέματα στρατηγικής. Ταυτόχρονα οργανισμοί που αποτελούν την στρατηγική συνείδηση και τον εκτελεστικό βραχίονα, όπως τα Συμβούλια Εθνικής Ασφαλείας, οφείλουν να επιδεικνύουν τις κατάλληλες και οπωσδήποτε προαπαιτούμενες ικανότητες και να μην περιθωριοποιούνται. Αλλά το σημαντικότερο –κατά τον Βρετανό στρατηγό– εστιάζεται στο να υπάρχει το ηθικό σθένος να παρουσιάζεται πάντοτε η πραγματική εικόνα των καταστάσεων, χωρίς να συγκαλύπτονται με παρελκυστικά τεχνάσματα και παραπλανητικές δηλώσεις.