Έχει μέλλον η Wagner στην Αφρική;

Ο ιδρυτής της Wagner Πριγκόζιν θα μπορούσε να αναζητήσει καταφύγιο στην Αφρική για να προστατεύσει τα επιχειρηματικά του συμφέροντα και να μην εξαρτάται από την Ρωσία. Βέβαια αυτό δεν είναι συμπέρασμα, αλλά ερώτημα, καθώς δεν είναι ακόμα ξεκάθαρο τι επιδιώκει ο ίδιος και τι ο Πούτιν. Με έκθεσή του το βρετανικό Κοινοβούλιο καλεί την κυβέρνηση να επιβάλει κυρώσεις εναντίον στελεχών της Wagner και συνεργατών τους που διευκολύνουν τις επιχειρήσεις εξόρυξης και λαθρεμπορίου χρυσού, πολυτίμων λίθων και άλλων εμπορευμάτων στις αφρικανικές χώρες, στις οποίες η Wagner έχει παρουσία.

Στην έκθεση, οι Βρετανοί βουλευτές θεωρούν ότι τα κέρδη από αυτές τις επιχειρήσεις χρησιμοποιούνται για να στηρίξουν την ρωσική οικονομία, παρά την αντιπαράθεση Πούτιν-Πριγκόζιν. Δεν είναι καθαρό αν ισχύουν τα συμπεράσματα της έκθεσης, αλλά, ακόμη και να ισχύουν, η στήριξη αυτή μπορεί να είναι έμμεση και να μην αφορά μια άμεση ροή χρημάτων στα ταμεία της ρωσικής πολεμικής μηχανής. 

Στις 27 Ιουνίου, οι ΗΠΑ επέβαλαν κυρώσεις σε επιχειρηματικές οντότητες από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία και τη Ρωσία για τη συμμετοχή τους στην εξόρυξη και πώληση διαμαντιών και χρυσού για τη χρηματοδότηση των δραστηριοτήτων της Wagner. Επιβλήθηκαν επίσης κυρώσεις σε Ρώσο υπήκοο, ο οποίος συμμετείχε με αξιωματούχους της κυβέρνησης του Μάλι και για λογαριασμό της Wagner σε συμφωνίες όπλων, εκμεταλλεύσεις ορυχείων και άλλες δραστηριότητες.

Παρά τις κυρώσεις, τα εκτεταμένα επιχειρηματικά συμφέροντα της Wagner στην Αφρική, σε συνδυασμό με τις παλαιότερες δηλώσεις του ίδιου του Πριγκόζιν, υποδεικνύουν ότι οι επόμενες κινήσεις του ομίλου μπορεί να εστιαστούν στην αφρικανική ήπειρο. Την ίδια στιγμή, οι Αμερικανοί παρακολουθούν με προσοχή τις εξελίξεις στον Νίγηρα, όπου στρατιωτικό πραξικόπημα ανέτρεψε τον φιλοδυτικό πρόεδρο Μοαμέντ Μπαζούμ.

Ο Νίγηρας ήταν ένας από τους τελευταίους εναπομείναντες συμμάχους της Δύσης στο Σαχέλ, όπου μαίνεται η δράση τζιχαντιστικών οργανώσεων. Είναι και η τρίτη χώρα τις περιοχής, μετά το Μάλι και την Μπουρκίνα Φάσο, όπου η εξουσία πέρασε στα χέρια πραξικοπηματιών. H Wagner έχει ισχυρή παρουσία στο Μάλι, αν και ο πρόεδρος της Μπουρκίνα Φάσο Ιμπραήμ Τραορέ (ο λοχαγός-ενορχηστρωτής του πραξικοπήματος) διαψεύδει την παρουσία της οργάνωσης στην χώρα του, παρόλο που διατηρεί στενούς δεσμούς με το ρωσικό κράτος. Να σημειωθεί πως ήδη στο Νίγηρα οργανώθηκαν διαδηλώσεις υπέρ του πραξικοπήματος, όπου ο συγκεντρωμένοι φώναζαν φιλορωσικά συνθήματα.

Σε πορεία σύγκρουσης

Τον Απρίλιο, δύο μήνες πριν από την αποτυχημένη ανταρσία του, ο Πριγκόζιν βγήκε στο κανάλι του στο Telegram για να καταγγείλει τη στρατιωτική ηγεσία της Ρωσίας, μια συνηθισμένη πρακτική, που τον έβαλε τελικώς σε πορεία σύγκρουσης με το ρωσικό υπουργείο Άμυνας. Ωστόσο, αντί να περιοριστεί στις κατηγορίες κατά των μεμονωμένων αντιπάλων του για την ανικανότητα τους στο πεδίο της μάχης στην Ουκρανία, ο Πριγκόζιν είχε τότε αμφισβητήσει και την στάση που κρατά η Ρωσία στην Αφρική, όπου πολλές χώρες (Μάλι, Κεντροαφρικανική Δημοκρατία και Λιβύη) διατηρούν τις υπηρεσίες της Wagner.

Λαμβάνοντας υπόψη το αβέβαιο μέλλον των επιχειρήσεων της Wagner στην Αφρική, οι δηλώσεις του Πριγκόζιν λίγο πριν από την ανταρσία του, παρέχουν ορισμένες ενδείξεις για τα σχέδιά του, όπως και για την στάση που θα κρατήσει ο Ρώσος πρόεδρος. Ακόμα και σήμερα είναι αβέβαιες οι επιπτώσεις από την ανταρσία στην παρουσία της οργάνωσης στην Αφρική.

Από τις δηλώσεις του Πριγκόζιν είναι σαφές πως ο ίδιος βλέπει τις επιχειρήσεις της Wagner στην Αφρική σε μεγάλο βαθμό αυτάρκεις, όχι εξαρτώμενες από το ρωσικό κράτος. Εξάρτηση που θα ήταν χρήσιμος μοχλός για τον Πούτιν, σε οποιαδήποτε κίνηση του εναντίον της ομάδας. Σύμφωνα με τον Πριγκόζιν, αυτή η αυτονομία δεν ήταν μια σκόπιμη επιλογή, αλλά αποτέλεσμα της υποτιθέμενης παρεμπόδισης του από τους αντιπάλους στη Μόσχα.

Πάντας, ο ιδρυτής της Wagner “έσπασε” την πολυήμερη απουσία του από την δημόσια σφαίρα, κάνοντας την εμφάνισή του στο περιθώριο της συνόδου Ρωσίας/Αφρικής στην Αγία Πετρούπολη:  Ο γενικός διευθυντής ρωσικού πολιτιστικού κέντρου –του επονομαζόμενου Ρωσικού Οίκου– στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, Ντμίτρι Σίτι, ανέβασε στο Facebook φωτογραφία που εικονίζει τον κ. Πριγκόζιν να συναντάται με τον πρεσβευτή της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας.

Μπορεί η συνάντηση να έγινε σε ξενοδοχείο της Αγίας Πετρούπολης, που πιστεύεται πως ανήκει στον κ. Πριγκόζιν, και όχι στο Expoforum, όπου διεξάγεται η σύνοδος Ρωσίας/Αφρικής (υπό δρακόντεια μέτρα ασφαλείας) αλλά είναι ένα σαφές μήνυμα του ιδρυτή της Wagner, προκειμένου να υπενθυμίσει την ισχυρή παρουσία της οργάνωσης του στην Μαύρη Ήπειρο.

Η αυτονομία της Wagner

Ισχυριζόμενος ότι αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις στο συντονισμό με κυβερνητικούς φορείς για τις επιχειρήσεις της Wagner στην Αφρική, ο Πριγκόζιν κατηγορεί τα υπουργεία Άμυνας και Εξωτερικών ότι «θέτουν εμπόδια σε κάθε βήμα», αρνούμενοι την πρόσβαση στους κρατικούς κρουνούς επιμελητείας και εξοπλισμών. Όμως, παρά τα εμπόδια, ο Πριγκόζιν λέει ότι οι αφρικανικές επιχειρήσεις συνεχίζονται, αψηφώντας τις υποτιθέμενες προσπάθειες ενός «αντιρωσικού λόμπι» που επιδιώκει να περιορίσει τις δραστηριότητες της Wagner στην Αφρική, οι οποίες, όπως υποστηρίζει, είναι «πάντα και μόνο προς το συμφέρον της Ρωσικής Ομοσπονδίας».

Το επιχείρημα του Πριγκόζιν ότι η Wagner δρα ανεξάρτητα στην Αφρική, φαινομενικά ευθυγραμμίζεται με τα διαθέσιμα στοιχεία που έχουμε. Από υλικοτεχνική άποψη, η Wagner φαίνεται να βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε ένα δίκτυο που εδρεύει στα Εμιράτα, συμπεριλαμβανομένων ιδιωτικών αεροπορικών εταιρειών, όπως η Kratol Aviation. Ανεξάρτητοι αναλυτές και ο ΟΗΕ  έχουν αναφερθεί στον ρόλο των μεταφορικών αεροσκαφών Ilyushin Il-18 που ανήκουν στην Wagner και επιχειρούν στην Λιβύη, υποδεικνύοντας ότι το πλέγμα υλικοτεχνικής υποστήριξης της οργάνωσης περιστρέφεται γύρω από τα δικά της περιουσιακά στοιχεία και τις συνεργασίες που διαθέτει στον ιδιωτικό τομέα.

Εάν ο Πριγκόζιν μπορέσει να διατηρήσει τον έλεγχο των ανεξάρτητων πηγών κεφαλαίου μέσω της εκτεταμένης επιχειρηματικής του αυτοκρατορίας σε χρυσό, διαμάντια, ξυλεία και άλλα εμπορεύματα που έχει σε ολόκληρη την αφρικανική ήπειρο, σε συνδυασμό με τις άλλες δραστηριότητες (όπως ο έλεγχος μέρους των εσόδων από το λιβυκό πετρέλαιο) τότε η Wagner θα καταφέρει να συντηρηθεί, ακόμη και με μειωμένη υποστήριξη από το ρωσικό κράτος.

Ωστόσο, αυτό προϋποθέτει ότι οι υλικοτεχνικές και οικονομικές ροές της Wagner είναι αρκετές για να την συντηρήσουν ανεξάρτητα και ότι ο βασικός κόμβος αυτού του δικτύου στα Εμιράτα έχει παραμείνει ανέπαφος. Πράγματι, πολλά εξαρτώνται από το εάν η Ρωσία θα επεκτείνει την κατάσχεση των περιουσιακών στοιχείων της Wagner στα Εμιράτα, καθώς και από τον αντίκτυπο των αμερικανικών κυρώσεων. Για το πρώτο χρειάζεται την σύμπραξη του Άμπου Ντάμπι, αλλά αυτό είναι αμφίβολο, καθώς το κράτος του Κόλπου έχει πολλά να χάσει απεμπολώντας τις υπηρεσίες που του προσφέρει η Wagner, όπως η συνδρομή προς τον Χάφταρ στην Λιβύη. 

Η Wagner στη Λιβύη

Οι δηλώσεις Πριγκόζιν υποδεικνύουν επίσης μια οργανωτική προσπάθεια για την κάλυψη ενός κενού που παρατηρεί στη ρωσική πολιτική στην Αφρική, καθώς λυπάται που η Μόσχα δεν κάνει «απολύτως τίποτα» στην Μαύρη Ήπειρο λόγω γραφειοκρατικής αδράνειας, ειδικά συγκρινόμενη με ΗΠΑ και Γαλλία. Η προφανής επιθυμία του Πριγκόζιν να κάνει περισσότερα η Ρωσία στην Αφρική έχει ως “μανδύα” την «απελευθέρωση των αφρικανικών χωρών από τους επιθετικούς δυτικούς», παραπέμποντας στον Ψυχρό Πόλεμο, όταν η ΕΣΣΔ υποστήριζε τα αφρικανικά απελευθερωτικά κινήματα.

Σίγουρα, αυτό αποτελεί ένα συγκαλυμμένο πρόσχημα προκειμένου να επεκτείνει τις επιχειρήσεις της Wagner, για την εξαγωγή πλούτου από τις αφρικανικές χώρες. Όμως, ξεχωρίζοντας τη Λιβύη ως περιοχή μεγαλύτερης δέσμευσης, ο Πριγκόζιν ισχυρίζεται ότι οι Λίβυοι δρώντες (δηλαδή ο Χάφταρ και η παράλληλη κυβέρνηση στα ανατολικά) του έχουν παραπονεθεί προσωπικά για την μείωση της ρωσικής εμπλοκής, που παρατηρείται τα τελευταία δύο χρόνια. Η συνεχιζόμενη ανάπτυξη της Wagner σε στρατιωτικές βάσεις στην κεντρική, νότια και ανατολική Λιβύη πιέζει το νότιο υπογάστριο του ΝΑΤΟ, αλλά και επηρεάζει την πρόσφατη προσπάθεια της Μόσχας να διευρύνει την διπλωματική επιρροή της στη χώρα.

Εκφράζοντας την απογοήτευση του, ο Πριγκόζιν πιθανώς βλέπει ότι έχει αφήσει μισοτελειωμένες δουλειές στη Λιβύη και ευρύτερα στην Αφρική, τις οποίες δεν μπορεί να ολοκληρώσει, μετά το αδιέξοδο που προκλήθηκε από την ανταρσία του.

Η Αφρική στο επίκεντρο

Αυτό μπορεί να εξηγήσει γιατί αρκετοί αναλυτές ισχυρίζονται ότι ο αμφιλεγόμενος Ρώσος πολέμαρχος θα μπορούσε να αναζητήσει καταφύγιο στην Αφρική για να προστατεύσει τα επιχειρηματικά του συμφέροντα και για να μην ελέγχεται από τη Μόσχα. Ασφαλώς, θέλει πολλή δουλειά για να αποκατασταθεί η φήμη της Wagner. Επομένως, δεν αποκλείεται να επιδοθεί σε μια “επίθεση γοητείας” στους Αφρικανούς.

Ωστόσο, δεδομένων των μεγάλων προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι χώρες που εξαρτώνται από τη Wagner (Μάλι, Κεντροαφρικανική Δημοκρατία και ανατολική Λιβύη) είναι απίθανο η πίεση στην οργάνωση να προέλθει από τους πελάτες της. Ένα από τα πολλά ερωτήματα είναι τί στάση θα κρατήσει το Κρεμλίνο έναντι της Wagner στην Αφρική και αν θα επιδιώξει να φέρει τους μαχητές και τις επιχειρήσεις της στο “ρωσικό μαντρί”. Οι δηλώσεις του Πριγκόζιν δείχνουν ότι θεωρεί τις αφρικανικές επιχειρήσεις της Wagner σε μεγάλο βαθμό ανεξάρτητες από την άμεση ρωσική κρατική υποστήριξη, υποδηλώνοντας ότι η οργάνωση έχει αναπτύξει τις δικές της ικανότητες.

Μπορεί ο Πούτιν να επέτρεψε να αναπτυχθεί αυτή η κατάσταση επειδή εξυπηρέτησε τους γεωπολιτικούς στόχους του Κρεμλίνου, αλλά εάν επιχειρήσει να ελέγξει την Wagner στην Αφρική θα μπορούσε να οδηγηθεί σε σύγκρουση με ένα πολυεθνικό και αυτοσυντηρούμενο όμιλο με σημαντικές στρατιωτικές ικανότητες. Από την άλλη, ίσως αποδειχθεί λάθος για τον Ρώσο πρόεδρο να αφήσει χαλαρό το “λουρί” στην δράση της Wagner στην Αφρική. Προς το παρόν, πάντως, είναι ασαφές τι θέλει ο Πούτιν, πού είναι ο Πριγκόζιν και τι ακριβώς ρόλο παίζει ο Λουκασένκο…