Είναι στα πρόθυρα σύγκρουσης οι ΗΠΑ με το Ιράν;

Μετά τα τελευταία γεγονότα στα Στενά του Ορμούζ, κάποια αμερικανικά ΜΜΕ αναρωτιούνται αν “βράζει” το καζάνι με το Ιράν. O Κόλπος του Ομάν παραμένει ένα πιθανό σημείο ανάφλεξης, όπου μια λάθος ενέργεια θα μπορούσε γρήγορα να οδηγήσει τα πράγματα εκτός ελέγχου, με αποτέλεσμα μια σύγκρουση με εκτεταμένες συνέπειες. Από την άλλη, βέβαια, έχουμε ακούσει πολλές φορές πως ηχούν τα “τύμπανα του πολέμου” με το Ιράν. Αναμφισβήτητα έχει διαμορφωθεί μια μανιχαϊστική κατάσταση που συμφέρει και τις δύο πλευρές, καθώς δαιμονοποιούν ο ένας τον άλλο για να δικαιολογήσουν τα αδικαιολόγητα.

Η τελευταία αφορμή σε αυτό το σίριαλ δεκαετιών, συνέβη τις πρώτες πρωινές ώρες της περασμένης Τετάρτης (τοπική ώρα), όταν ιρανικές ναυτικές δυνάμεις επιχείρησαν να συλλάβουν δύο πετρελαιοφόρα, αλλά απωθήθηκαν τελικώς από αμερικανικά πολεμικά σκάφη. «Στις 5 Ιουλίου, οι δυνάμεις των ΗΠΑ απέτρεψαν δύο απόπειρες κατάσχεσης εμπορικών δεξαμενόπλοιων από το ιρανικό ναυτικό, αφού οι Ιρανοί άνοιξαν πυρ σε ένα από τα περιστατικά κοντά στις ακτές του Ομάν», ανακοίνωσε η ναυτική διοίκηση των ΗΠΑ, προσθέτοντας:

«Ένα σκάφος του ιρανικού Πολεμικού Ναυτικού πλησίασε το πετρελαιοφόρο TRF Moss με σημαία των Νήσων Μάρσαλ σε διεθνή ύδατα στον Κόλπο του Ομάν. Το ιρανικό σκάφος αναχώρησε από τη σκηνή όταν το αντιτορπιλικό κατευθυνόμενων πυραύλων USS McFaul (DDG 74) των ΗΠΑ έφτασε στο σταθμό [περιοχή περιπολίας]. Επιπλέον, το Πολεμικό Ναυτικό των ΗΠΑ ανέπτυξε μέσα επιτήρησης, συμπεριλαμβανομένων αεροσκαφών θαλάσσιας περιπολίας MQ-9 Reaper και P-8 Poseidon».

Νέο σήμα κινδύνου 

Περίπου τρεις ώρες αργότερα, το αμερικανικό Ναυτικό έλαβε δεύτερο σήμα κινδύνου από το δεξαμενόπλοιο (ελληνικής ιδιοκτησίας εκμισθωμένο σε ξένη πετρελαϊκή, με σημαία Μπαχάμες) Richmond Voyager, καθώς το πλοίο βρισκόταν σε απόσταση μεγαλύτερη των 20 μιλίων από την ακτή του Μουσκάτ του Ομάν και διέσχιζε διεθνή ύδατα προς την Αραβική Θάλασσα. Σύμφωνα με το Ναυτικό των ΗΠΑ, άλλο πλοίο του ιρανικού Ναυτικού είχε φτάσει σε απόσταση ενός μιλίου από το Richmond Voyager, ενώ προειδοποιούσε το εμπορικό τάνκερ να σταματήσει.

Στην συνέχεια το αμερικανικό αντιτορπιλικό έβαλε πορεία για το δεξαμενόπλοιο με μέγιστη ταχύτητα, αλλά πριν φτάσει, τα ιρανικά πληρώματα έριξαν επανειλημμένες ριπές. Δεν υπήρξαν θύματα επί του Richmond Voyager, ούτε σημαντικές ζημιές. Το αμερικανικό Ναυτικό ανέφερε ότι αρκετά βλήματα έπληξαν το πλοίο κοντά σε χώρους διαβίωσης του πληρώματος. Το ιρανικό πολεμικό αναχώρησε όταν έφτασε το USS McFaul. Η Τεχεράνη δεν έχει σχολιάσει το θέμα, αλλά τα κρατικά ΜΜΕ ανέφεραν ότι η ιρανική κυβέρνηση αρνήθηκε αρχικά ότι προσπάθησε να καταλάβει κάποιο από τα δύο σκάφη και μετά πως υπήρχαν συγκεκριμένα εντάλματα από την ιρανική Δικαιοσύνη.

 

Τον περασμένο Μάιο οι ΗΠΑ ενίσχυσαν τις ναυτικές και αεροπορικές δυνάμεις που περιπολούν στα Στενά του Ορμούζ με δυνάμεις συμμάχων τους, μετά την αύξηση των κατασχέσεων εμπορικών σκαφών από τους Ιρανούς. Περίπου το ένα τρίτο της παγκόσμιας κατανάλωσης αργού και παραγώγων πετρελαίου που μεταφέρεται μέσω θαλάσσης, περνά από τα Στενά του Ορμούζ. Η αυξημένη παρουσία αμερικανικών και συμμαχικών δυνάμεων εντάσσεται στο πλαίσιο της Διεθνούς Ναυτιλιακής Ασφάλειας.

Το χρονικό των επεισοδίων

Το σενάριο ενός πολέμου ΗΠΑ-Ιράν έχει τεθεί αμέτρητες φορές, από τότε που η Ισλαμική Επανάσταση του 1979 ανέτρεψε την κυβέρνηση του Σάχη. Στην πραγματικότητα, από τις 7 Απριλίου 1980, οι ΗΠΑ δεν είχαν επίσημες διπλωματικές σχέσεις με το Ιράν. Το τελευταίο περιστατικό είναι απλώς ένα ακόμη μίας αλυσίδας. Σύμφωνα με δυτικές πηγές, οι Ιρανοί έχουν παρενοχλήσει, επιτεθεί ή κατασχέσει σχεδόν 20 εμπορικά πλοία με διεθνή σημαία, μόλις τον περασμένο χρόνο. Τον περασμένο Μάιο, μονάδες των Φρουρών της Επανάστασης κατέλαβαν ένα πετρελαιοφόρο υπό σημαία Παναμά στα Στενά του Ορμούζ, η δεύτερη σύλληψη πλοίου μέσα σε μια εβδομάδα.

Στα τέλη Ιουνίου 2019, το Ιράν κατέρριψε ένα μη επανδρωμένο αμερικανικό αεροσκάφος Global Hawk στα Στενά του Ορμούζ και ο πρόεδρος Τραμπ είχε αρχικά εγκρίνει και στη συνέχεια είχε ακυρώσει μια επίθεση αντιποίνων. Αντ’ αυτού είχε διατάξει μια κυβερνοεπίθεση και είχε επιβάλλει νέες κυρώσεις. Την 1η Ιουλίου 2019, το Ιράν υπερέβη το ανώτατο όριο για τα αποθέματα ουρανίου που προβλέπει η Συμφωνία για το πυρηνικό του πρόγραμμα. Αργότερα, τον Ιούλιο, οι ΗΠΑ κατέρριψαν ένα ιρανικό μη επανδρωμένο αεροσκάφος στα Στενά του Ορμούζ, όταν το drone πλησίασε πλοίο του αμερικανικού Ναυτικού.

Τον Σεπτέμβριο 2019, οι ΗΠΑ ανέπτυξαν μικρό αριθμό στρατευμάτων για να ενισχύσουν την αεράμυνα του Ριάντ, μετά από επίθεση των Χούτι σε πετρελαϊκή εγκατάσταση της Σαουδικής Αραβίας, για την οποία αυτή κατηγόρησε το σιιτικό Ιράν. Στις 31 Δεκεμβρίου, ο Τραμπ κατηγόρησε το Ιράν ότι υποστήριξε τις αντιαμερικανικές διαδηλώσεις, όταν πλήθη είχαν αποπειραθεί να καταλάβουν την πρεσβεία των ΗΠΑ στη Βαγδάτη. Λίγες μέρες αργότερα, στις 3 Ιανουαρίου 2020, οι εντάσεις κορυφώθηκαν όταν οι Αμερικανοί σκότωσαν τον στρατηγό Κασέμ Σολεϊμάνι, τον διοικητή της ιρανικής δύναμης Quds, σε αεροπορική επιδρομή στη Βαγδάτη.

Ως απάντηση, το Ιράν είχε προειδοποιήσει πως δεν θα τηρεί πλέον τους περιορισμούς της διεθνούς Συμφωνίας για το πυρηνικό του πρόγραμμα και ενώ βρισκόταν σε ύψιστη ετοιμότητα, κατέρριψε ακούσια ένα ουκρανικό επιβατικόο αεροπλάνο. Στα τέλη 2020, ο Τραμπ συνέχισε να επιτείνει τις κυρώσεις και το Ιράν αύξησε τον εμπλουτισμό ουρανίου, σε επίπεδα πολύ πέρα από τα όρια της συμφωνίας. Ήταν μετά την δολοφονία του Μοχσέν Φαχριζαντέχ, ενός εκ των κορυφαίων πυρηνικών επιστημόνων του.

Οι κίνδυνοι μιας σύγκρουσης

Μια σύγκρουση με το Ιράν θα είχε σημαντικές συνέπειες για την ασφάλεια των ΗΠΑ και της Δύσης γενικότερα. Εάν οι ΗΠΑ και το Ιράν εμπλακούν σε στρατιωτική σύγκρουση, το Ιράν θα μπορούσε να μπλοκάρει τα Στενά του Ορμούζ, γεγονός που θα ανέβαζε πολύ τις τιμές του πετρελαίου. Επιπλέον, οι ΗΠΑ κινδυνεύουν να απομονωθούν περαιτέρω από τους ήδη ταλαιπωρημένους συμμάχους τους. Για παράδειγμα, τον Ιούνιο 2019, το ΝΑΤΟ αρνήθηκε να δεσμευτεί να συνεργαστεί με τις ΗΠΑ για να εξασφαλίσει την ελευθερη ναυσιπλοΐα στα Στενά του Ορμούζ.

Τέλος, μια σύγκρουση ΗΠΑ-Ιράν θα μπορούσε να κλιμακώσει και γενικεύσει τον χρόνιο πόλεμο δια αντιπροσώπων που μαίνεται σε Συρία, Υεμένη και Ιράκ, ή θα μπορούσε να προκαλέσει ιρανικές πυραυλικές επιθέσεις με στόχο τους 70.000 στρατιώτες των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή, κυρίως στο Ιράκ, όπου η Τεχεράνη μπορεί εύκολα να αρνηθεί την ανάμειξή της, καθώς εκεί δραστηριοποιούνται φιλοϊρανικές παραστρατιωτικές ομάδες.

Η πολιτική Μπάιντεν

Οι εντάσεις μεταξύ ΗΠΑ και Ιράν έχουν εκτονωθεί επί προεδρία Μπάιντεν, ο οποίος διόρισε τον Ρόμπερτ Μάλεϊ νέο ειδικό απεσταλμένο των ΗΠΑ στο Ιράν. Τον Απρίλιο 2021, οι δύο χώρες ξεκίνησαν συνομιλίες στη Βιέννη για την επιστροφή στις υποχρεώσεις της πυρηνικής συμφωνίας. Ωστόσο, καμία πλευρά δεν θέλει να είναι η πρώτη που θα επαναλάβει τις υποχρεώσεις της βάσει της συμφωνίας.

Λίγο αργότερα, το Ιράν κατηγόρησε το Ισραήλ για μια έκρηξη στην πυρηνική του εγκατάσταση στο Νατάνζ και στη συνέχεια αύξησε τον εμπλουτισμό ουρανίου στο 60%, πιο κοντά στο επίπεδο που απαιτείται για κατασκευή βόμβας. Τον Ιούνιο οι συνομιλίες σταμάτησαν μετά τη νίκη του Εμπραχίμ Ραΐσί στις ιρανικές προεδρικές εκλογές, καθώς υιοθέτησε μια πιο σκληρή στάση  στις διαπραγματεύσεις. Στις αρχές του 2022, το Ισραήλ παρουσίασε το φόρουμ Negev, το οποίο συγκέντρωσε χώρες της Μέσης Ανατολής που έχουν ομαλοποιήσει τις σχέσεις με το Τελ Αβίβ, ως έναν συνασπισμό για την αποτροπή του Ιράν.

Στις 16 Σεπτεμβρίου 2022, η 22χρονη Μάσα Αμινί πέθανε από τραύματα που υπέστη ενώ βρισκόταν υπό κράτηση για παραβίαση του ισλαμικού κώδικα ενδυμασίας. Ο θάνατός της πυροδότησε πρωτοφανείς διαμαρτυρίες, με γυναίκες να καίνε μαντίλες, αψηφώντας την “Αστυνομία Ηθών”. Το ιρανικό καθεστώς κατέστειλε τις διαδηλώσεις, σκοτώνοντας –σύμφωνα με δυτικές πηγές– 537 ανθρώπους. Τελικώς, έπειτα από την πρόταση Ιρανού αξιωματούχου για την κατάργηση της “Αστυνομίας Ηθών” (κάτι που η Τεχεράνη ουδέποτε επιβεβαίωσε) το καθεστώς επικράτησε και η εξέγερση εκτονώθηκε.

Ο ρόλος του Ισραήλ

Εν τω μεταξύ, οι διαπραγματεύσεις ΗΠΑ-Ιράν καθ’ όλη τη διάρκεια του 2022 απέτυχαν να σημειώσουν πρόοδο. Το 2023, το Ιράν δοκίμασε επιτυχώς ένα νέο βαλλιστικό πύραυλο, κατάσχεσε δύο τάνκερ τον Απρίλιο και Μάιο και επιχείρησε να καταλάβει άλλα δύο τον Ιούλιο. Ωστόσο, τον Μάιο 2023, η Κίνα μεσολάβησε και επέτυχε συμφωνία για την αποκατάσταση των σχέσεων Ιράν-Σαουδικής Αραβίας. Το Ιράν επιδίωξε επίσης να προσεγγίσει τα Εμιράτα, εκφράζοντας την υποστήριξή του για έναν περιφερειακό διάλογο. Με την “απόψυξη” των περιφερειακών σχέσεων, υπάρχει ελπίδα για αποκλιμάκωση των χρόνιων πολέμων δια αντιπροσώπων, ειδικά στην Υεμένη.

Η κυβέρνηση Μπάιντεν, κατά τις διαπραγματεύσεις στο Ομάν, επεδίωξε μια άτυπη πολιτική συμφωνία για να αποτρέψει την κλιμάκωση και να επιτύχει την απελευθέρωση πολιτικών κρατουμένων στο Ιράν. Αν και οι τελευταίες εξελίξεις δεν περιόρισαν την γνώριμη αντιιρανική ρητορική των “γερακιών” στην Ουάσιγκτον, εν τούτοις δεν διαφαίνεται κάτι ιδιαίτερα ανησυχητικό στο μέτωπο ΗΠΑ-Ιράν.

Πολύ πιο ανησυχητικό είναι ότι στις αρχές του μήνα, ο Ισραηλινός πρωθυπουργός πραγματοποίησε μια εικονική συνάντηση, εν καιρώ πολέμου, του Υπουργικού Συμβουλίου σε ένα καταφύγιο, την ίδια ώρα που κοινότητες στο βόρειο Ισραήλ ετοιμάζουν καταφύγια για μια μακροχρόνια σύγκρουση. Παραλλήλως, ο ισραηλινός στρατός εργάζεται πυρετωδώς σε ένα νέο σύστημα λέιζερ για την αναχαίτιση πυραύλων. Αυτό όμως είναι θέμα για άλλο άρθρο.