Ένα Πακιστάν στην Ανατολική Μεσόγειο

Το χειρότερο στοιχείο στην τρέχουσα περίοδο για την Ευρώπη στην Ανατολική Μεσόγειο απορρέει από το γεγονός ότι η Τουρκία ακολουθεί με ταχύτατους ρυθμούς πλέον τα βήματα του Πακιστάν, μίας χώρας με συχνές κρίσεις και ακόμα περισσότερα προβλήματα. Στην χώρα αυτή της κεντρικής Ασίας, η στρατιωτική ηγεσία προωθεί επί δεκαετίες το όραμα ενός αυστηρού πολιτικού Ισλάμ, εντελώς εχθρικού προς τις ΗΠΑ και τα ευρύτερα δυτικά συμφέροντα.

Βέβαια η Τουρκία δεν έχει μετατραπεί ακόμα σε Πακιστάν. Η μετατόπιση της χώρας προς αυτή την κατεύθυνση συναντά τις αντιδράσεις μεγάλης μερίδας του πληθυσμού, που επιθυμεί την προσέγγιση με την Ευρώπη και την ένταξη της χώρας στην ΕΕ. Επιπρόσθετα η οικονομία της Τουρκίας κλυδωνίζεται επικίνδυνα, με προοπτική μία επικείμενη πτώχευση εντός του 2020, ενώ η χρόνια κλυδωνιζόμενη οικονομική κατάσταση του Πακιστάν, αποτελεί πλέον ένα φαινόμενο που δεν αντιστρέφεται και προκαλεί κύματα λαθρομεταναστών.

Στο επικίνδυνο περιβάλλον που διαμορφώνεται, το τουρκικό τραπεζικό σύστημα έχει απωλέσει τον οποιοδήποτε βαθμό αξιοπιστίας του, ενώ και το τουρκικό νόμισμα δέχεται ανελέητα πλήγματα στις αγορές. Πάντως (και σε αντίθεση με το Πακιστάν), η ισλαμοποίηση της Τουρκίας δεν προωθείται από την στρατιωτική της ηγεσία, αλλά από έναν εκλεγμένο πρόεδρο.

Μάλιστα, έως την περίοδο των σαρωτικών μεταρρυθμίσεων του Ερντογάν, ο τουρκικός στρατός αποτελούσε ιστορικά μία δύναμη που υπονόμευε τους εκάστοτε εκλεγμένους πολιτικούς ηγέτες, ακόμα και μέσω πραξικοπημάτων, με πρόσχημα την προστασία και την διαφύλαξη της κοσμικής παράδοσης του ιδρυτή της νέας Τουρκίας Κεμάλ Ατατούρκ. Το δυστύχημα στην περίπτωση των Τούρκων εστιάζεται στο γεγονός ότι ο Ερντογάν ακολουθεί πιστά το πακιστανικό πρότυπο, με αναμφίβολα επικίνδυνες συνέπειες για την χώρα.

Το επικίνδυνο πακιστανικό πρότυπο

Ο πρώην πρεσβευτής του Πακιστάν στην Ουάσιγκτον Husain Haqqani, συγγραφέας ενός εξαιρετικού έργου με θέμα την ιστορική διαδρομή του στρατιωτικού κατεστημένου της χώρας του προς τον εναγκαλισμό και την υιοθέτηση του ισλαμικού φονταμενταλισμού, θεωρεί πως ο Τούρκος πρόεδρος αντιγράφει πιστά την τακτική του δικτάτορα του Πακιστάν, στρατηγού Ζία ουλ Χακ, της περιόδου 1978-1988.

Όπως ο Πακιστανός στρατηγός, ο Ερντογάν προωθεί, βήμα προς βήμα, νομοθετικές και κοινωνικές ρυθμίσεις που ενισχύουν την ισλαμοποίηση της χώρας. Χαρακτηριστικά, τον Ιανουάριο του 2018, πρόκρινε ένα νέο σχέδιο χρηματοδοτήσεων και επιδοτήσεων των ισλαμικών σχολείων, παρεμβαίνοντας με αναπόφευκτες δραματικές συνέπειες στην παιδεία της γείτονος.

Η τελευταία προκλητική κίνηση με την μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε ισλαμικό τέμενος, αποτελεί ακόμα ένα βήμα αποστασιοποίησης του Τούρκου προέδρου από την Δύση, σηματοδοτώντας την πρόθεση του να ηγηθεί του σουνιτικού ισλαμικού τόξου. Σύμφωνα με τον Haqqani, που αξιολογεί προσεκτικά τις κινήσεις του Τούρκου προέδρου, ο Ερντογάν αντιγράφει το πακιστανικό πρότυπο της σύζευξης του ακραίου εθνικισμού, με τον ριζοσπαστικό θρησκευτικό ζήλο των φανατικών μουσουλμάνων.

Μετά το 1978, ο Ζία ουλ Χακ σταδιακά επιβάλλει με διατάγματα τον ισλαμικό νόμο, τροποποιεί το σύνταγμα, περιθωριοποιεί τα κοσμικά εκπαιδευτικά ιδρύματα και τις αντιτιθέμενες στις κινήσεις του προσωπικότητες, δημιουργώντας παράλληλα ινστιτούτα για την προώθηση της ισλαμοποίησης, που επιβιώνουν και μετά τον μυστηριώδη θάνατο του δικτάτορα σε αεροπορικό δυστύχημα, το 1988.

Ο Ερντογάν μιμείται τον στρατηγό Ζία

Ο Τούρκος πρόεδρος επιχειρεί να επαναλάβει τον σχεδιασμό του, αν και συμπεριφέρεται εντελώς μυωπικά, καθώς όχι μόνον οι δυτικοί, αλλά ακόμα και οι νέοι Ρώσοι σύμμαχοι του, το τελευταίο που επιθυμούν να είναι μία “τοξική” πακιστανική παραλλαγή στην Ανατολική Μεσόγειο. Ο Ερντογάν προσπαθεί να ακολουθήσει την προσέγγιση των Πακιστανών στον πόλεμο των Αμερικανών και των συμμάχων τους στο Αφγανιστάν.

Στο Αφγανιστάν οι πακιστανικές μυστικές υπηρεσίες και υπηρεσίες πληροφοριών  ανέχονται και συχνά ενθαρρύνουν τις επιθέσεις του Δικτύου Haqqani, των ακραίων ισλαμιστών (καμία σχέση με τον συνώνυμο πρώην πρεσβευτή της χώρας). Στοχεύουν στην δημιουργία γραμμών επικοινωνίας και ανεφοδιασμού των Αφγανών Ταλιμπάν και άλλων τρομοκρατικών ομάδων, που πλήττουν τις αμερικανικές δυνάμεις και την αφγανική κυβέρνηση.

Από την άλλη πλευρά όμως οι Πακιστανοί παραμένουν σύμμαχοι των Αμερικανών, υποστηρίζοντας μετά το 2001 τις επιχειρήσεις τους εναντίον της Αλ Κάιντα (αν και ο ηγέτης της Οσάμα Μπιν Λάντεν εντοπίζεται τελικά στο Abbottabad, μία από τις ισχυρά φρουρούμενες πακιστανικές πόλεις, λόγω της ύπαρξης της μεγάλης στρατιωτικής ακαδημίας της χώρας). Κατά τρόπο ανάλογο η Τουρκία ακολουθεί την ίδια τακτική.

Στην πρώτη περίοδο που ακολουθεί την έκρηξη του πολέμου στην Συρία το 2011, η Τουρκία ανέχεται ή και ενθαρρύνει την διέλευση μαχητών από τα νότια σύνορά της, που κατευθύνονται προς την πρωτεύουσα του βραχύβιου ισλαμικού χαλιφάτου στην Ράκκα. Παράλληλα οι μυστικές της υπηρεσίες επιβλέπουν τις αποστολές οπλισμού στους ισλαμιστές της Συρίας και ακόμα και στις ημέρες μας, η χώρα παραμένει ένα φιλικό καταφύγιο για την Χαμάς, την ακραία ισλαμιστική οργάνωση που ελέγχει την λωρίδα της Γάζας από το 2007.

Ανοχή στις τουρκικές προκλήσεις

Προ διετίας και μάλλον προκλητικά, στην σύνοδο της Ομάδας Χρηματοοικονομικής Δράσης (Financial Action Task Force), που παρακολουθεί και αντιμετωπίζει σε διεθνές επίπεδο τις λαθραίες και παράνομες διακινήσεις χρήματος, η Τουρκία σπεύδει να ακυρώσει την κίνηση των Αμερικανών να επιβάλλουν καθεστώς στενής παρακολούθησης των πακιστανικών τραπεζών, με στόχο τις χρηματοδοτήσεις της τρομοκρατίας.

Αναμφίβολα η Τουρκία δεν έχει ακόμα ολοκληρώσει την μετατροπή της σε ένα Πακιστάν της Μεσογείου, αλλά όπως επισημαίνουν έμπειροι διπλωμάτες, με προεξέχοντα τον πρώην Αμερικανό πρεσβευτή στην Άγκυρα EricEdelman, ακολουθεί πιστά μία τροχιά προς την συγκεκριμένη κατεύθυνση, απογοητεύοντας τους συμμάχους της. Προς το παρόν, τα ευρύτερα συμφέροντα της νοτιοανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ, επιτάσσουν μία στάση αναμονής.

Όμως η επαμφοτερίζουσα πολιτική και η λυκοφιλία με την Δύση που προωθεί ο Τούρκος πρόεδρος, επικαλούμενος στο εκλογικό του σώμα την ανάδειξη της χώρας του σε περιφερειακή υπερδύναμη, εξαντλεί την υπομονή των συμμάχων του και την βραχυπρόθεσμη ανοχή τους. Αναπόφευκτα θα αντιμετωπίσει την επιβολή συγκεκριμένων ορίων στην συμπεριφορά του, με κίνδυνο εάν τα καταπατήσει και διαρρήξει τις
σχέσεις του μαζί τους.

Το γεγονός αυτό νομοτελειακά θα επιταχύνει την πορεία την χώρας προς την άβυσσο μίας νέας κρίσης. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι στην Διεθνή Διάσκεψη Επενδυτικών Προοπτικών του REUTERS στα μέσα Νοεμβρίου του 2019, διατυπώνεται η άποψη ότι η Τουρκία αντιπροσωπεύει ένα ατύχημα που πρόκειται να συμβεί σύντομα και πως η μόνη διέξοδος για τα εμπλεκόμενα στην χώρα διεθνή επενδυτικά σχήματα έγκειται στην σχεδίαση των αναγκαίων διαδικασιών περιορισμού, ή και εκμηδενισμού των αναμενόμενων απωλειών τους.

Η μεγάλη εικόνα

Αν και στην Ελλάδα κυριολεκτικά διυλίζονται καθημερινά οι λεπτομέρειες της τουρκικής προκλητικότητας και μάλιστα συχνά στα όρια του παραλόγου, με συνέπεια να προβληματίζουν μάλλον αδικαιολόγητα την κοινή γνώμη, η μεγάλη εικόνα παρουσιάζει μία εντελώς διαφορετική κατάσταση.

Οι διπλωματικές αστοχίες του Τούρκου προέδρου, η μυωπική του συμπεριφορά έναντι του συνασπισμού που ηγείται η Σαουδική Αραβία, η αδυναμία να εξισορροπηθούν οι σχέσεις με το Ιράν (σε επίπεδα ανεκτά από τους δυτικούς του συμμάχους), οι ποικίλες προκλήσεις (όχι μόνον στο Αιγαίο και στην Κύπρο) και κυρίως η είσοδος της τουρκικής οικονομίας σε φάση θανατηφόρας περιδίνησης, συνθέτουν ένα πλαίσιο ζοφερών συνθηκών, το οποίο όμως δεν φαίνεται να απασχολεί ιδιαίτερα την τουρκική ηγεσία.

Το σοβαρότερο όμως πρόβλημα για τον Τούρκο πρόεδρο έχει δημογραφική χροιά. Σύμφωνα με μία εμπεριστατωμένη μελέτη του Πανεπιστημίου Sakarya για λογαριασμό του Υπουργείου Παιδείας που διεξάγεται στα τέλη του 2019, επισημαίνονται κάποια ιδιαίτερα ανησυχητικά ευρήματα. Ένα από τα βασικά εστιάζεται στο γεγονός ότι, από το 32% των θρησκευόμενων πολιτών του 2008, παρατηρείται καθίζηση στο 7% το 2019, ενώ και για την μεγάλη εορταστική περίοδο, το Ραμαζάνι, το 77% που τηρεί το θρησκευτικό εθιμοτυπικό το 2008, το 2019 μειώνεται στο 62%.

Η νέα γενιά εγκαταλείπει την θρησκεία

Η κάμψη οφείλεται κατά κύριο λόγο στην ανάδυση μίας νέας γενιάς που απομακρύνεται σταθερά από την θρησκεία. Με δεδομένο ότι σε μία χώρα 82 εκατομμυρίων ανθρώπων, σχεδόν το 50% του πληθυσμού έχει ηλικία μικρότερη των 30 ετών, προδιαγράφεται ένα δυσοίωνο μέλλον για τον Τούρκο πρόεδρο και το κόμμα του. Ακόμα και σχεδόν απαρατήρητες κοινωνικές μεταβολές, που επιταχύνονται δραματικά και λόγω της πανδημίας, έχουν την ισχύ να επηρεάσουν δραστικά την τουρκική πολιτική σκηνή στο άμεσο μέλλον.

Κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2020, εάν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα, η γειτονική Τουρκία θα αντιμετωπίσει το πρόβλημα των forcé κινήσεων, όπως λένε οι σκακιστές. Δηλαδή θα κάνει καταναγκαστικές κινήσεις, επειδή δεν θα έχει δυνατότητα επιλογών, με μοναδικό κριτήριο την παράταση όσο το δυνατόν περισσότερο τον χρόνο έως την προδιαγραφόμενη μοιραία κατάληξη.

Από την άλλη πλευρά, όπως είναι ευνόητο, η στάση της Τουρκίας στο Αιγαίο, στην Κύπρο, στην Συρία και στην Λιβύη εντάσσεται σε μία επικοινωνιακή προεκλογική εκστρατεία με μοναδικό αντικειμενικό σκοπό την επανεκλογή του Ερντογάν, όμως με αναμφίβολα προβληματικό περιεχόμενο. Κατά συνέπεια προκύπτει σχεδόν αβασάνιστα το ερώτημα για τους λόγους και τα κριτήρια που την αναδεικνύουν σε τόσο σημαντική είδηση τα ελληνικά ΜΜΕ, ώστε να αποτελεί καθημερινό αντικείμενο ειδησεογραφικών υπερπαραγωγών.