Έβαλε γερά το πόδι της η Τουρκία στη Σομαλία

Η συμφωνία φαίνεται να αποσκοπεί στην αποτροπή των προσπαθειών της Αιθιοπίας, ιστορικού εχθρού της Σομαλίας, να εξασφαλίσει πρόσβαση στη θάλασσα, μέσω της αποσχισθείσας περιοχής της Σομαλιλάνδης. Η Σομαλιλάνδη έχει κηρύξει μονομερώς την ανεξαρτησία της από τη Σομαλία το 1991, αλλά δεν έχει αναγνωριστεί διεθνώς. Τούρκος ειδικός απεσταλμένος για τη Σομαλία έχει εμπλακεί παλαιότερα και σε διπλωματικές συνομιλίες με την αποσχισμένη περιοχή της Σομαλιλάνδης.

Ο πρωθυπουργός της Σομαλίας χαρακτήρισε την αμυντική και οικονομική συμφωνία με την Τουρκία ως «μια ιστορική ημέρα για τη χώρα». Ο Χάμζα Αμπντί Μπάρε είπε επιπλέον ότι «η Σομαλία θα έχει έναν αληθινό σύμμαχο, έναν φίλο και έναν αδελφό στη διεθνή σκηνή». Η ναυτική συμφωνία προβλέπεται να ισχύσει για μία δεκαετία. Να σημειωθεί πως η Σομαλία βρίσκεται στο Κέρας της Αφρικής, απέναντι από την Υεμένη, από την οποία οι Χούθι εξαπολύουν επιθέσεις εναντίον πλοίων ως μέσο πίεσης προς το Ισραήλ.

Η διείσδυση της Τουρκίας στην “μαύρη ήπειρο” ξεκίνησε το 2003, με πρωτοβουλία και υπό την εποπτεία του Ερντογάν. Ο ίδιος έχει πραγματοποιήσει πάνω από 30 επισκέψεις σε αφρικανικές χώρες. Η επίσκεψη του στη Σομαλία το 2011, όμως, προσέλκυσε την παγκόσμια προσοχή. Τότε η Σομαλία ήταν κράτος υπό κατάρρευση. Μεταξύ 2009 και 2014, οι τουρκικές δαπάνες για αρωγή σε αφρικανικές χώρες αυξήθηκαν από περίπου 31 σε 400 εκατ. δολάρια ετησίως. Περίπου ένα δισ. δολάρια (έως το 2018) έχει διατεθεί στη Σομαλία, χρηματοδοτώντας αναπτυξιακά έργα, υποδομές και σχολεία. Σήμερα, το διεθνές αεροδρόμιο και το λιμάνι του Μογκαντίσου, διευθύνονται από τουρκικές εταιρείες. Το 2016 εγκαινιάστηκε η μεγαλύτερη παγκοσμίως τουρκική πρεσβεία στο Μογκαντίσου.

Τουρκία και Σομαλία

Η παρουσία της Τουρκίας στη Σομαλία αρχικά βασίστηκε στο εμπόριο και την οικονομική στήριξη. Λίγο μετά πέρασε και στον στρατιωτικό τομέα. Μάλιστα, η αντιπολίτευση της χώρας είχε ζητήσει παλαιότερα από την Άγκυρα να σταματήσει την αποστολή όπλων που προορίζονταν για την εκπαιδευμένη από Τούρκους μονάδα ειδικής πολιτικής Χαρμαάντ, επειδή έχει ιστορικό βίας κατά διαδηλωτών, ενώ είχε εκφράσει και τον φόβο της ότι ο πρόεδρος Μοχάμεντ Αμπντουλάι Μοχάμεντ θα χρησιμοποιήσει την Χαρμαάντ για να νοθεύσει τις εκλογές. Είναι τέτοιος ο δεσμός του τουρκικού καθεστώτος με την πολιτική ελίτ της Σομαλίας, που ο γιος του Αμπντουλάι κατάφερε να διαφύγει ανενόχλητος από την Τουρκία, παρά την εμπλοκή του σε θανατηφόρο τροχαίο.

Η Σομαλία φιλοξενεί το Camp TURKSOM, που χτίστηκε το 2017 έναντι 50 εκατ. δολαρίων και αποτελεί τη μεγαλύτερη τουρκική στρατιωτική εγκατάσταση στο εξωτερικό. Πολύ πριν την ναυτική συμφωνία, η Τουρκία είχε κεντρικό ρόλο στην εκπαίδευση και τον εξοπλισμό των στρατιωτικών και αστυνομικών δυνάμεων της Σομαλίας, σε σημείο που οι Σομαλοί αξιωματικοί έφτασαν να εκπαιδεύονται στα τουρκικά! Η μακροημέρευση της τουρκικής παρουσίας στη Σομαλία διευρύνει την επιρροή της στην Ερυθρά Θάλασσα και το Κέρας της Αφρικής. Η δε παρουσία της Τουρκίας στη Λιβύη είναι πιο πρόσφατη, αλλά υπάρχει μια ομοιότητα με τη Σομαλία: Και οι δύο χώρες έχουν ευάλωτες κυβερνήσεις και ένοπλες αντιπολιτευτικές δυνάμεις.

 Σαχέλ και Μαγκρέμπ

Στις αρχές του 2020, ο Ερντογάν επισκέφθηκε την Αλγερία, τη Σενεγάλη και τη Γκάμπια, με σκοπό την παρουσία σε «μια από τις σημαντικότερες πύλες της Τουρκίας προς το Μαγκρέμπ και την Αφρική». Οι καλές σχέσεις με την Αλγερία (κάποτε ήταν τα δυτικά σύνορα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας) είναι απαραίτητες για την επέκταση της τουρκικής επιρροής στο Σαχέλ, την υποσαχάρια δυτική Αφρική, που έχει έρθει στο προσκήνιο λόγω των απανωτών στρατιωτικών πραξικοπημάτων σε μία σειρά από χώρες της περιοχής.

Η επίσκεψη του Τσαβούσογλου στο Μάλι (μετά το πραξικόπημα που προηγήθηκε) ήταν ορόσημο για τις διμερείς σχέσεις. Πριν το πραξικόπημα που ακολούθησε στον Νίγηρα, ο Ερντογάν είχε υπογράψει συμφωνία στρατιωτικής συνεργασίας με την χώρα. Η δε Τουρκία είναι μια εκ των χωρών που δεν καταδίκασε το πραξικόπημα που οδήγησε στην ανατροπή του φιλοδυτικού προέδρου του Νίγηρα, μία κίνηση-πρόκληση για την Γαλλία, την πρώην αποικιακή δύναμη της περιοχής. Στην πραγματικότητα, κατευθύνοντας την οικονομική αρωγή, τις επενδύσεις και τη διπλωματική προσέγγιση προς τις πρώην γαλλικές αποικίες στη Δυτική Αφρική, ο Ερντογάν αμφισβητεί την περιφερειακή επιρροή της Γαλλίας.

Η αυξανόμενη επιρροή της Τουρκίας στο Μαγκρέμπ είναι αποτέλεσμα της νεοοθωμανικής και πανισλαμικής εξωτερικής πολιτικής του Ερντογάν, σύμφωνα με τον ιστορικό Πιερ Βερμέρεν του Πανεπιστημίου της Σορβόννης: «Η τουρκική διείσδυση ξεκίνησε το 2011 την εποχή της Αραβικής Άνοιξης όταν οι λαϊκές εξεγέρσεις ανέτρεψαν τους απόλυτους ηγεμόνες της περιοχής και η Τουρκία υποστήριξε ισλαμικά κινήματα όπως η Μουσουλμανική Αδελφότητα».

Περισσότερες από 1.200 τουρκικές εταιρείες έχουν δημιουργήσει θυγατρικές στην Αλγερία, την οποία ο Ερντογάν επισκέφθηκε στις αρχές του 2020 και της έστειλε ιατρική βοήθεια για να αντιμετωπίσει την πανδημία. Η Τουρκία έχει γίνει ο τρίτος μεγαλύτερος εισαγωγέας αλγερινών προϊόντων και οι δύο χώρες στοχεύουν στην αύξηση του εμπορίου στα 4,1 δισ. ευρώ ετησίως. Παράλληλα, η Τουρκία βοήθησε για την αποκατάσταση του οθωμανικού τζαμιού Κετσάουα στο Αλγέρι.

Τον περασμένο Νοέμβριο ο Ερντογάν και ο ομόλογος του Αχμεντζίντ Τεμπουνέ, υπέγραψαν 12 συμφωνίες με στόχο την εμβάθυνση των διμερών τους σχέσεων, στο πλαίσιο της επίσημης επίσκεψης του Τούρκου ηγέτη. Οι συμφωνίες αφορούν τη συνεργασία στον τομέα του φυσικού αερίου μεταξύ της τουρκικής ενεργειακής εταιρείας BOTAS και της κρατικής εταιρείας πετρελαίου και φυσικού αερίου της Αλγερίας Sonatrach, καθώς και μνημόνια κατανόησης για το εμπόριο, την τεχνολογία και την υγεία. Σύμφωνα με τον πολιτικό αναλυτής Αλί Μπακίρ, «η Τουρκία επιδιώκει να ενισχύσει τις σχέσεις της με τις χώρες της περιοχής του Μαγκρέμπ ως μέρος του ανοίγματος της στρατηγικής για την Αφρική».

Οι τουρκικές φιλοδοξίες στην Αφρική

Οι φιλοδοξίες της Τουρκίας στην Αφρική, αν και εντυπωσιακές στο πεδίο εφαρμογής τους, αποκλίνουν από τις κινεζικές, αμερικανικές και ευρωπαϊκές, λόγω της θρησκείας. Οι εκκλήσεις της Τουρκίας για κοινή ισλαμική ταυτότητα προσφέρουν προφανή πλεονεκτήματα στη συνεργασία με μουσουλμανικές χώρες, όπως η Σομαλία, το Σουδάν, η Αλγερία, το Μάλι και ο Νίγηρας. Η “παρόμοια κουλτούρα” δίνει σε τουρκικές εταιρείες πλεονέκτημα στον ανταγωνισμό για συμβάσεις. Η εταιρία Yapi Merkezi, για παράδειγμα, εξασφάλισε μέρος ενός μεγάλου σιδηροδρομικού έργου στην Τανζανία, με εν μέρει χρηματοδότηση από την Export Credit Bank της Τουρκίας.

Τον Νοέμβριο 2020, η τουρκική εφοδιαστική εταιρεία Çelebi Aviation Holding εξασφάλισε την πλειοψηφία στον όμιλο Siginon, που ανήκει στην πλούσια οικογένεια του πρώην προέδρου της Κένυας Ντάνιελ Μόι. Η εξαγορά δίνει στην Çelebi ένα μερίδιο ελέγχου σε μια εταιρεία που δραστηριοποιείται σε ολόκληρη την περιοχή, σε Κένυα, Τανζανία και Ουγκάντα. Η συνεργασία Çelebi-Siginon ευθυγραμμίζεται στενά με τους τουρκικούς εμπορικούς στόχους στην Κένυα και την ευρύτερη περιοχή. Στη γειτονική Σομαλία και την Τανζανία, οι τουρκικές ιδιωτικές επενδύσεις σε υποδομές και εφοδιαστικές δραστηριότητες συνάδουν με τους στόχους της εξωτερικής πολιτικής του Ερντογάν.

Εν κατακλείδι, η Τουρκία επεκτείνει τις δραστηριότητές της σε όλη την Αφρική με έμφαση σε χώρες με μουσουλμανική πλειοψηφία. Η διείσδυση αυτή, όμως, καταναλώνει πολύ χρήμα, σε καιρούς που είναι αυτό σπάνιο είδος στην ίδια την Τουρκία. Η ναυτική συμφωνία πρέπει να ενταχθεί στις ευρύτερες κινήσεις της Τουρκίας που βλέπουμε το τελευταίο διάστημα: Την επίσκεψη στην Αίγυπτο για πρώτη φορά μετά από 12 χρόνια και τις νέες συμφωνίες που υπέγραψε με τον Αλβανό πρωθυπουργό Έντι Ράμα. Ειδικότερα, σε ό,τι αφορά την στάση της Αιγύπτου έναντι της Άγκυρας, η τουρκική διείσδυση στην Αφρική δεν προκαλεί τις αντιδράσεις στον αραβικό κόσμο που βλέπαμε τα προηγούμενα έτη.