Γελούν οι Ταλιμπάν με την στρατηγική μυωπία των Αμερικανών

Συνυπογράφει ο Σωτήρης Δημόπουλος*

Ήταν στα τέλη του 2001 όταν οι ΗΠΑ αποφάσισαν να επιτεθούν στο Αφγανιστάν, για να εκδικηθούν την τρομοκρατική ενέργεια που άλλαξε την ανθρωπότητα, αυτήν της 11ης Σεπτεμβρίου. Αιτιολογία ήταν ότι ο Σαουδάραβας τρομοκράτης Οσάμα μπιν Λάντεν είχε βρει καταφύγιο στη χώρα, “προστατευόμενος” των Ταλιμπάν. Ο πόλεμος δηλώσεων μαινόταν. Ο ηγέτης των Ταλιμπάν, ο περίφημος Μουλάς Ομάρ (απεβίωσε το 2013) είχε απευθύνει την ακόλουθη προειδοποίηση στον Αμερικανό πρόεδρο Μπους: «Δεν έχετε ποτέ κερδίσει πόλεμο μέχρι σήμερα, ενώ εμείς δεν έχουμε χάσει κανέναν… οπότε σκεφτείτε πριν επιτεθείτε».

Η υπενθύμιση αυτών των λόγων συνιστά ίσως μεγαλύτερη ταπείνωση για τις ΗΠΑ, ακόμα και από τις τραγικές εικόνες που μεταδίδονται από την Καμπούλ, η οποία έπεσε αναίμακτα στα χέρια των Ταλιμπάν. Οι Αμερικανοί επιτέθηκαν. Η επίθεση παρήγαγε εντυπωσιακά τηλεοπτικά πλάνα. Είκοσι χρόνια μετά, όμως, εάν αποδείχθηκε κάτι, είναι ότι η επίθεση εκείνη τελικά έπεσε στο κενό.

Οι μεγαλόστομες θεωρητικολογίες περί αλλαγής καθεστώτων, εκπαίδευσης λαών και πολιτικών συστημάτων, ενστάλαξης των περίφημων “δυτικών αρχών και αξιών”, αποδείχθηκαν πομφόλυγες και μάλιστα ιδιαίτερα επικίνδυνες. Εάν αποδεικνύεται κάτι μετά από μια 20ετία, είναι ότι υπονόμευσαν συστηματικά αυτές τις αρχές και τις αξίες που υποτίθεται πως υπηρετούσαν. Εάν υποτεθεί ότι τις εκπροσωπούν ως κράτος οι ΗΠΑ, σύμφωνα πάντα με τη ρητορική και τις διακηρύξεις τους.

Τι “πέτυχαν” οι ΗΠΑ με τις επιλογές τους και με ποιο κόστος; Πόσα τρισ. δολάρια των Αμερικανών φορολογουμένων σπαταλήθηκαν; Πέραν της πολυδάπανης ετήσιας στρατιωτικής παραμονής στη χώρα, πόσα τρισ. δαπανήθηκαν για την πραγμάτωση του “οράματος” ότι θα εκπαιδεύσουν ένα νέο στράτευμα και μια νέα πολιτική τάξη για να αναλάβει τις τύχες του Αφγανιστάν;

Οι Ταλιμπάν γελούν!

Όταν με καθυστέρηση οι ΗΠΑ αντελήφθησαν το αδιέξοδο, ξεκίνησαν να σχεδιάζουν την απεμπλοκή τους. Μείωση του αριθμού των δυνάμεων και αύξηση της εξίσου πολυδάπανης εμπλοκής εταιριών μισθοφόρων (τύπου Blackwater). Επιλεκτική παρουσία σε στρατηγικές περιοχές, εκπαίδευση και εξοπλισμός των αφγανικών ενόπλων δυνάμεων με σύγχρονα οπλικά συστήματα κ.α.

Είναι πλέον προφανές ότι οι Ταλιμπάν γελούσαν, διότι κατανοούσαν μια νομοτέλεια που δεν μπορούσαν να αντιληφθούν οι Αμερικανοί. Ότι τα συστήματα αυτά ήταν θέμα χρόνου προτού περάσουν στα χέρια τους. Απλά “αγόραζαν” χρόνο, συντηρώντας τις δυνάμεις τους, εμπλέκοντας επιλεκτικά τα ξένα στρατεύματα, με στόχο να ενισχύσουν στην αμερικανική κοινωνία και ηγεσία την αίσθηση του αδιεξόδου. Άρα και το κίνητρο απεμπλοκής.

Ένα δημοφιλές “αστείο” που κυκλοφορεί στα κοινωνικά δίκτυα, είναι ότι “οι Ταλιμπάν ενοικίασαν τη χώρα στις ΗΠΑ για 20 χρόνια, οι οποίες μαζί με τους συμμάχους τους κατασκεύασαν υποδομές! Πλέον, την παίρνουν πίσω, χωρίς δανειακές υποχρεώσεις για τα φαραωνικά έργα”! Στα χέρια των Ταλιμπάν περνούν ίσως και χιλιάδες στρατιωτικά οχήματα, ελαφρύς και βαρύτερος οπλισμός, μη επανδρωμένα αεροχήματα, αεροσκάφη και ελικόπτερα! Κι αν αντεπιχείρημα θεωρείται το “είναι θέμα χρόνου προτού καθηλωθούν”, πάσχει σοβαρά… Εκτός από την τρομακτική παγκόσμια ισχύ που έχουν οι σχετικές εικόνες, μερικά από αυτά τα συστήματα θα μπορούσαν να περάσουν και να αξιοποιηθούν με γνωστούς τρόπους στα χέρια π.χ. Ρώσων και Κινέζων.

Η στρατηγική μυωπία των ΗΠΑ

Η στρατηγική μυωπία των ΗΠΑ στο ανώτατο επίπεδο που αφορά κυρίως την ιδεοληπτική αντιμετώπιση της Ρωσίας, ενδεχομένως δε και της Κίνας, επέτεινε το αδιέξοδο. Οι πληροφορίες για την παρασκηνιακή συμφωνία των Ρώσων με τους Ταλιμπάν ήταν πολλές. Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη φαντασία για να αντιληφθεί κανείς το δυνητικό περιεχόμενο μιας τέτοιας αμοιβαίως επωφελούς τακτικής συνεργασίας. Πολλοί τείνουν να ξεχνούν ότι το δικαίως στοχοποιημένο ισλαμιστικό Πακιστάν θεωρεί το Αφγανιστάν στρατηγικό του βάθος απέναντι στην Ινδία, σε συνδυασμό με τη στρατηγική σχέση με την Κίνα, στο πλαίσιο της αποτρεπτικής του πολιτικής.

Ξεχνούν και το ότι με τους Ταλιμπάν ξεκινήσαμε να ασχολούμαστε στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Τότε η διεθνής δημοσιότητα εστίασε στα σουνιτικά σχολεία του Πακιστάν (madrassas), οι απόφοιτοι των οποίων παρέμεναν οργανωμένοι σε μια στρατιωτική δομή ανταρτικού τύπου. Στην εξίσωση όμως εισερχόταν και το Ιράν, το οποίο είχε επίσης συμφέρον να κρατά καθηλωμένες τις ΗΠΑ στρατιωτικά στο Αφγανιστάν. Να αιμορραγούν οικονομικά κατά τρόπον που να ενισχύεται η τάση απομονωτισμού της αμερικανικής κοινωνίας. Να καθιστά κάθε μέρα που περνούσε προβληματική κάθε σκέψη επίθεσης εναντίον του.

Πλέον όμως το πρόβλημα είναι διαφορετικό. Οι ΗΠΑ δεν αποκλείεται να αναζητήσουν μια στρατιωτική σύγκρουση που θα αποκαταστήσει την εικόνα τους, μετά το φιάσκο του Αφγανιστάν. Και το Ιράν είναι βασικός υποψήφιος. Παράλληλα, περιφερειακές δυνάμεις όπως το Ισραήλ που ενδιαφέρονται πολύ εντονότερα γι’ αυτή την προοπτική, θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν την κατάσταση για να πιέσουν τις ΗΠΑ να προχωρήσουν.

Η κληρονομιά της 11ης Σεπτεμβρίου

Με την επίθεση στο Αφγανιστάν, η Ουάσιγκτον θεώρησε πως έπαιρνε εκδίκηση για την 11η Σεπτεμβρίου. Το θεαματικό, όσο και συντριπτικό πλήγμα που δέχθηκε στην “καρδιά” της και εξισώθηκε στον δημόσιο διάλογο με το Περλ Χάρμπορ, δεν προερχόταν από κάποια χώρα. Προερχόταν από τρομοκράτες που δεν ήταν εύκολο να εντοπιστούν και να εξουδετερωθούν.

Έκτοτε και για πολλά πολλά χρόνια, ο όρος “ασύμμετρη απειλή” μπήκε στην δυτική καθημερινότητα. Τα πάντα προσαρμόστηκαν σε αυτήν. Τα στρατιωτικά δόγματα, οι εξοπλισμοί, κυρίως όμως ο τρόπος σκέψης ειδικών, εντός ή εκτός εισαγωγικών που για μια ακόμη φορά δεν κατόρθωσε να προηγηθεί και να πείσει για μια απειλή προτού αυτή εκδηλωθεί.

Για μια ακόμη φορά ο μηχανισμός, η οικονομική βιομηχανία και η εξοπλιστική δραστηριότητα προσαρμόστηκαν με καθυστέρηση. Και όταν θα μπορούσε κανείς να υποθέσει ότι ολοκληρώθηκε αυτή η προσαρμογή, ο κόσμος και οι απειλές που αντιμετώπιζε, είχαν αλλάξει ξανά. Επανήλθε σε πιο “συμβατικό” πλαίσιο. Με αποτέλεσμα όλοι να ξεσκονίσουν τα παραδοσιακά στρατηγικά τους εγχειρίδια εκ νέου.

Επικίνδυνο προηγούμενο

Η περιπέτεια με το ISIS και η “τύπου Βιετνάμ” αποχώρηση από το Αφγανιστάν θα έχουν κι άλλες δυνητικές επιπτώσεις. Πόσο απίθανο είναι να επανακάμψει η τρομοκρατική οργάνωση Αλ Κάιντα που θεωρήθηκε ηττημένη στη μάχη της “παγκόσμιας τρομοκρατικής πρωτοκαθεδρίας” από το ISIS; Η μέχρι στιγμής προσεκτική διαχείριση της νίκης από τους Ταλιμπάν υποδηλώνει πρόθεση να διεκδικήσουν νομιμοποίηση ως κυβέρνηση. Έχει άλλη αίγλη και προνόμια και προοπτικές η αποδοχή τους ως νόμιμης κυβέρνησης από τη διεθνή κοινότητα. Στο πλαίσιο αυτής της επιδίωξης, θα μπορούσε η Αλ Κάιντα να αποτελέσει ένα “χρήσιμο εργαλείο” σε περίπτωση που αντιμετωπίσουν εμπόδια;

Τέλος, η επικράτηση των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν δημιουργεί ένα επικίνδυνο προηγούμενο που αφορά στην αντιμετώπιση “ισλαμικών επαναστάσεων” σε άλλες επίφοβες περιοχές του κόσμου. Με δεδομένη και την ύπαρξη κρατικών ή μη δυνάμεων που είναι έτοιμες να σπονσονάρουν τέτοια εγχειρήματα. Ένα άλλο ζήτημα που ίσως μας απασχολήσει στο μέλλον, είναι αυτό της ακεραιότητας του Αφγανιστάν στα σημερινά του σύνορα. Οι ΗΠΑ δεν θα “χωνέψουν” εύκολα το φιάσκο του Αφγανιστάν. Η συνέχεια θα έχει πολλά ακόμη επεισόδια, όπως σταθερά συνέβαινε στην διαδρομή της Ιστορίας.

Το ζήτημα είναι εάν εθνότητες όπως οι Τατζίκοι και οι Ουζμπέκοι, πέραν δηλαδή των Παστούν που ενδιαφέρουν τους Πακιστανούς, θα μπορούσαν να ζήσουν στις περιοχές τους και όχι υπό τον έλεγχο των Ταλιμπάν. Αυτό θα ενέπλεκε ευθέως τα συμφέροντα Ρώσων και Κινέζων. Οι τακτικές συμμαχίες δεν είναι μόνιμες και μπορούν να αλλάξουν.

Κι ένα τελευταίο. Τα τρομακτικής σημασίας για την παγκόσμια βιομηχανία στρατηγικά μέταλλα του Αφγανιστάν θα παίξουν κομβικό ρόλο την επόμενη ημέρα. Είναι στρατηγικό συμφέρον της Ουάσιγκτον η χώρα να μην πέσει στα χέρια των Κινέζων. Κατά συνέπεια, ό,τι και να δούμε στο μέλλον, δεν θα πρέπει να μας εκπλήξει. Οφείλεται σε αυτό η προσεκτική είσοδος των Ταλιμπάν στην Καμπούλ; Διότι όπως ήξεραν ότι οι Αμερικανοί νομοτελειακά θα αποχωρήσουν στρατιωτικά, ήξεραν και ότι δεν έχουν την πολυτέλεια να στρέψουν αλλού το βλέμμα; “You can check out any time you want, but you can never leave”; Το μόνο βέβαιο, είναι ότι η περιοχή θα συνεχίσει να μας απασχολεί, προσφέροντας “συγκινήσεις”, κυρίως στους αιθεροβάμονες των διεθνών σχέσεων…

Η τρίτη αυτοκρατορία που ηττάται

Οι ΗΠΑ είναι η τρίτη Αυτοκρατορία που ηττάται στο Αφγανιστάν, μετά την Βρετανική και τη Σοβιετική. Η ήττα αυτή αποδεικνύει τα όρια της πολιτισμικής-πολιτικής παγκοσμιοποίησης και συνιστά και επισήμως το τέλος του μεταβατικού μονοπολικού μεταψυχροπολεμικού κόσμου. Το κύρος των Αμερικανών λαβώνεται ανεπανόρθωτα ιδίως στην Κεντρική Ασία, γεγονός που ανοίγει το δρόμο στην ενίσχυση των Ρώσων και των Κινέζων.

Μετά από αυτό το φιάσκο θα δυσκολευθούν πολύ να επανακάμψουν στην περιοχή. Γενικώς, η αναδίπλωσή τους θα συνεχιστεί, παράλληλα με την εκδήλωση νέων ενδοαμερικανικών  αντιθέσεων. Οι Τούρκοι θα επιχειρήσουν επίσης να αναμειχθούν στο αφγανικό παίγνιο, κερδίζοντας πόντους στο βόρειο τμήμα της χώρας, όπου ζουν οι Ουζμπέκοι (το Ιράν επηρεάζει τους σιίτες Χάζαρους στο δυτικό Αφγανιστάν), γεγονός που θα τους φέρει σε αντιπαράθεση με τους Ρώσους.

Κανείς δεν μπορεί να είναι βέβαιος για την εσωτερική κατάσταση του Αφγανιστάν. Υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις μεταξύ της πολιτικής ηγεσίας των Ταλιμπάν, που εδρεύει στο Κατάρ και των στρατιωτικών ηγετών. Υπάρχουν επίσης οι φυλετικές αντιθέσεις, που μπορούν να οδηγήσουν ακόμη και σε εμφύλιο πόλεμο. Αυτός βεβαίως, θα έχει ως αποτέλεσμα να καθυστερήσουν αρκετά τα κινεζικά σχέδια οικονομικής ανασυγκρότησης στο πλαίσιο του “Νέου Δρόμου του Μεταξιού”, που προβλέπει και την σύνδεση Πεσαβάρ-Καμπούλ.

Όσον αφορά την Ελλάδα και την Κύπρο, τα συμπεράσματα που θα πρέπει να εξαχθούν, αφορούν τις δυνητικές επιπτώσεις της όποιας μονοσήμαντης εξάρτησης. Όσο διαφορετικές κι αν είναι οι περιφέρειες, υπάρχουν και αξιωματικές παρατηρήσεις που αφορούν τα θεμελιώδη των διεθνών σχέσεων.

*O Σωτήρης Δημόπουλος είναι Διδάκτωρ Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου & Πτυχιούχος του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Κιέβου. Εργάζεται ως Πολιτικός Αναλυτής.