Γιατί απέτυχαν οι στρατιωτικές επεμβάσεις στην Αφρική

Δεν πρόκειται να υπάρξει ειρήνη αν δεν επιλυθούν τα θεμελιώδη προβλήματα των ανθρώπων στις χώρες της Αφρικής. Η βία «θυματοποιεί τον τοπικό πληθυσμό και τα κράτη αποτυγχάνουν να προσφέρουν βασικές υπηρεσίες», εκτιμά η Αμερικανίδα ιστορικός, Ελίζαμπεθ Σμιτ, εξηγώντας την αποτυχία των αμερικανικών επεμβάσεων στην αφρικανική ήπειρο.

Το τελευταίο διάστημα η κυβέρνηση Τραμπ εξετάζει το ενδεχόμενο απόσυρσης τουλάχιστον 1.000 στρατιωτών από τις αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις που σήμερα επιχειρούν στην Αφρική. Αυτές δραστηριοποιούνται σε χώρες κυρίως στην υποσαχάρια Αφρική και ανέρχονται σε περίπου 5.000 στρατιώτες. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι Δημοκρατικοί, αρκετοί Ρεπουμπλικάνοι και βέβαια το στρατιωτικό σύμπλεγμα των ΗΠΑ αντιδρούν στα σχέδια αυτά του Τραμπ, αντιτείνοντας ότι οι εξτρεμιστές στην περιοχή είναι τόσο ενεργοί όσο ποτέ. Κατά την Σμιτ, όμως, καμιά από τις δύο πλευρές δεν θίγει το πραγματικό πρόβλημα, που είναι στην πραγματικότητα η αποτυχία της στρατηγικής που ακολουθήθηκε μέχρι σήμερα.

«Οι στρατιωτικές λύσεις» δεν λειτουργούν, εξηγεί, είτε προέρχονται από τις ΗΠΑ είτε από τους συμμάχους τους, και εμπίπτουν σε συνταγές που «επιβάλλονται άνωθεν». Τα αίτια των ένοπλων συγκρούσεων στην Αφρική δεν έχουν τη ρίζα τους στη θρησκεία ή την εθνικότητα, αλλά πολύ περισσότερο σε «βαθιές δομικές ανισότητες – φτώχεια, υπανάπτυξη, πολιτική καταπίεση», καθώς και στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Για παράδειγμα, «η κρατική αμέλεια και η αποξήρανση της λίμνης Τσαντ ήταν που πυροδότησε την εξέγερση της Μπόκο Χαράμ στη βορειοανατολική Νιγηρία. Ήταν η ερημοποίηση στο δυτικό Σουδάν που εξώθησε τους κτηνοτρόφους εναντίον των γεωργών σε ανταγωνισμό για το νερό και την αξιοποιήσιμη γη. Και ήταν η καταστροφή της αλιείας από ξένες τράτες που οδήγησαν στην πειρατεία, ανοιχτά της Σομαλίας».

Πέραν αυτών, η δράση του κράτους στη Νιγηρία και το Μάλι, με την εξωτερική στρατιωτική συνδρομή, είχε ως θύματα πολλούς αμάχους, με αποτέλεσμα αρκετοί ντόπιοι να στρέφονται στους εξτρεμιστές για προστασία ή να οργανώνονται σε ομάδες αυτοδικίας. «Οι συμφωνίες ειρήνης επιβάλλονται άνωθεν και έξωθεν, χωρίς να υπολογίζεται ο πληττόμενος πληθυσμός, ενώ οι εξτρεμιστικές οργανώσεις αποκλείονται από τις συνομιλίες, παρόλο που είναι μέρος της σύρραξης. Όπως είναι αναμενόμενο, οι περισσότερες συμφωνίες κατέρρευσαν». Συνεπώς, καταλήγει η Σμιτ, αυτό που απαιτείται είναι ουσιαστική κοινωνική, οικονομική και πολιτική αλλαγή.

«Σταματήστε να στηρίζετε διεφθαρμένα καθεστώτα»

Κορυφαίας σημασίας, αναφέρει η ιστορικός, είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες να σταματήσουν «να στηρίζουν τα διεφθαρμένα και καταπιεστικά καθεστώτα», στην Αφρική, τα οποία «προκαλούν τη λαϊκή δυσαρέσκεια […]. Παρανομούν και δεν λογοδοτούν, ενώ οι ξένοι στρατιώτες προκαλούν την αντίδραση του κόσμου. Τα έξωθεν σύμφωνα ειρήνης, αποκλείοντας τους ντόπιους, οδήγησαν σε διαδοχική πτώση των κυβερνήσεων».

Το θέμα αυτό αφορά καθαρά στις ιδεολογικές προσεγγίσεις που διατυπώνονται στις ΗΠΑ για το ρόλο της χώρας στο διεθνές στερέωμα. Αν θέλει, εν τέλει, η Ουάσιγκτον να αποτελέσει δύναμη «για το καλό του κόσμου», θα πρέπει να αλλάξει εντελώς οπτική και να ανατρέψει την πολιτική για την Αφρική που υιοθετήθηκε επί Ψυχρού Πολέμου. Η πολιτική αυτή ήταν σύλληψη των στρατιωτικών και της αμυντικής βιομηχανίας, και επιδείνωσε τα προβλήματα της Αφρικής αντί να τα λύσει.

Αντί αυτής, θα πρέπει να «υιοθετήσουμε μια εκτεταμένη λογική για την “ανθρώπινη ασφάλεια”, που εστιάζει όχι στα εδάφη, αλλά στην υγεία, την παιδεία, την απασχόληση, το περιβάλλον, και το σεβασμό για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις πολιτικές ελευθερίες». Σε αυτήν την κατεύθυνση υπάρχουν πρωτοβουλίες που οι ΗΠΑ μπορούν να στηρίξουν, όπως αφρικανικά συνδικάτα, αγροτικοί συνεταιρισμοί και ομάδες νέων και γυναικών. Ο λόγος είναι ότι «έχουν ζήσει από πρώτο χέρι την κατάσταση και έχουν τις καλύτερες λύσεις» για την αντιμετώπιση της φτώχειας και της ανισότητας.